Smog w Polsce!

Szczegóły

Kategoria: Ekologia i środowisko

SMOG W POLSCE!!!

Już nie tylko Kraków, o którym pisaliśmy kilka numerów wcześniej, zmaga się z niebezpiecznym „dymem”, teraz cała Polska musi walczyć ze smogiem. Efekty, jak na razie są mierne, a działać należy natychmiast!

Stan obecny

Do połowy lutego 2017 roku 16 polskich miast już przekroczyło dopuszczalny, roczny limit dni (wynosi 46 dni) z przekroczeniem norm jakości powietrza.

Najbardziej zanieczyszczonym powietrzem  oddychają mieszkańcy centralnej i południowej Polski. W smogowej czołówce znajduje się osiem miast z woj. śląskiego, pięć z woj. małopolskiego oraz po jednej miejscowości z województw: opolskiego, dolnośląskiego oraz łódzkiego. Listę miast, w których najczęściej występowało zanieczyszczone powietrze otwierają Kraków, Wodzisław Śląski i Nowy Targ – tutaj brudnym powietrzem oddychano przez 41 z 46 dni w 2017 r. Kolejne miejsca zajmują: Zabrze, Nowy Sącz, Tarnów i Nowa Ruda. W większości tych miejscowości smog powodowany jest tzw. niską emisją, o której będzie mowa w dalszej części artykułu.

W styczniu 2017 w południowej Polsce wystąpiło rekordowo wysokie zanieczyszczenie powietrza. Normy pyłów PM10 i PM2,5 zostały przekroczone nawet o ponad 3 tys. proc. W kolejnych kilkunastu miastach (m.in. w Warszawie) stężenie pyłu PM10 przekroczyło 200 mikrogramów na metr sześcienny. Norma dobowa to 50 mikrogramów. Powyżej niej powietrze, którym oddychamy, staje się niebezpieczne dla zdrowia.

Informacje o jakości powietrza w Polsce są prezentowane zbiorczo, za pomocą tzw. indeksu ogólnego, który uwzględnia stężenia siedmiu zanieczyszczeń monitorowanych automatycznie, oraz oddzielnie dla poszczególnych substancji – pyłów zawieszonych: PM10 i PM2,5, dwutlenku siarki, dwutlenku azotu, tlenku węgla, benzenu i ozonu. Wyniki pomiarów są podawane w sześciostopniowej skali (od „bardzo dobrego” do ”bardzo złego”), odnoszącej się do potencjalnego wpływu zanieczyszczeń na zdrowie. Aktualne dane o jakości powietrza w kraju można sprawdzać na stronach internetowych wojewódzkich inspektoratów ochrony środowiska oraz dzięki bezpłatnej aplikacji przygotowanej przez Główny Inspektorat Ochrony Środowiska.

Smog – co to jest?

Smog to nienaturalne zjawisko atmosferyczne polegające na współwystępowaniu zanieczyszczenia powietrza wskutek działalności człowieka oraz niekorzystnych zjawisk naturalnych, tj. znaczne zamglenie i bezwietrzna pogoda. Ze względu na miejsce i warunki powstawania oraz skład chemiczny możemy wyróżnić dwa rodzaje smogu:

• Smog londyński - w jego skład wchodzą: tlenek siarki (IV), tlenki węgla, tlenki azotu, sadza oraz trudno opadające pyły. Czas występowania: od listopada do stycznia.
• Smog typu Los Angeles (smog fotochemiczny, ozon troposferyczny) - występuje w miesiącach letnich, w strefach subtropikalnych. Skład: tlenki węgla, tlenki azotu i węglowodory. Związki te ulegają później reakcjom fotochemicznym, w wyniku których powstają: PAN (azotan nadtlenoacetylu), aldehydy oraz ozon.

NAJBLIŻSZY EFEKTOM POJAWIAJĄCYM SIĘ W POLSCE
JEST SMOG LONDYŃSKI!!!

W Polsce, głównym zagrożeniem dla czystości powierza jest:

• Stężenie pyłów PM10 – to zanieczyszczenie powietrza składające się z mieszaniny cząstek stałych, ciekłych lub obu naraz, zawieszonych w powietrzu i będących mieszaniną substancji organicznych i nieorganicznych. Pył zawieszony może zawierać substancje toksyczne, tj. WWA (m.in. benzo(a)piren), metale ciężkie oraz dioksyny i furany. PM10 docierają do górnych dróg oddechowych i płuc powodując lub pogłębiając choroby płuc i układu krążenia.
• PM2,5 - cząstki pyłu o średnicy aerodynamicznej mniejszej niż 2,5 µm, które mogą docierać do górnych dróg oddechowych i płuc oraz przenikać przez ściany naczyń krwionośnych.

PM10 i PM2,5 razem z dwutlenkiem siarki, tlenkami azotu, tlenkiem węgla, sadzą oraz innymi szkodliwymi substancjami przyczyniają się do powstawania smogu.

Na zanieczyszczenie powietrza składa się co najmniej kilka sektorów: działalność przemysłu (17%), rolnictwa (4%), transport drogowy (10%), energetyka (9%). Największym jego źródłem (52%), według danych Krajowego Ośrodka Bilansowania i Zarządzania Emisjami, jest tzw. niska emisja. Czyli ta fizycznie nam najbliższa, bowiem powodowana przez ogrzewanie naszych domów węglem, tworzywami sztucznymi, śmieciami, mułem, osiadająca na niskiej wysokości. Tym sposobem dosłownie wdychamy to, czym palimy na co dzień. Niska emisja to właśnie zawieszone w powietrzu drobinki pyłów PM10 i PM2,5, tlenki azotu, benzo(a)epiren i inne. Smog w Polsce występuje więc głównie w sezonie grzewczym (wrzesień-kwiecień).

Działania zapobiegające

Co można zrobić, aby zredukować wpływ smogu na zdrowie i środowisko? Na pewno należy powiększać obszary zielone, w ograniczonym zakresie korzystać transportu drogowego, skupić się na podniesieniu świadomości społecznej dotyczącej problemu, warto pomyśleć o wymianie pieca na ekologiczny, termomodernizacji domów jednorodzinnych, czy budowie domów energooszczędnych.

Podczas gdy na wymianę pieca można otrzymać dotację (szczegóły na stronie Biuletynu Informacji Publicznej twojej miejscowości), to na dofinansowanie termomodernizacji domów nie ma co liczyć. Z danych Instytutu Ekonomii Środowiska wynika, że prawie 70 proc. domów jednorodzinnych w kraju (w sumie prawie 3,5 mln) jest ocieplonych słabo albo wcale. Zły standard energetyczny polskich domów powoduje tzw. ubóstwo energetyczne. Przykładowo Niemcy lub Czesi, którzy również zmagają się z problemem smogowym, mogą liczyć na dotacje do termomodernizacji domów jednorodzinnych. W Polsce, na dzień dzisiejszy, nie ma szans na taką pomoc.

Jednym ze sposobów ograniczenia emisji do atmosfery szkodliwych pyłów i gazów w naszym kraju są  domy energooszczędne (zero-energetyczne), które stanowią nową ideę w podejściu do oszczędzania energii we współczesnym budownictwie. Wyróżnia ją niskie zapotrzebowanie na energię do ogrzewania. Jej innowacyjność przejawia się w tym, że skupia się ona przede wszystkim na poprawie parametrów elementów i systemów istniejących w każdym budynku, zamiast wprowadzania dodatkowych rozwiązań. W tym przypadku największą barierą jest brak rzetelnej wiedzy na temat możliwości i korzyści oraz realnych kosztów budowy domów w standardzie zero-energetyczny.

A co robi rząd? Do tej pory działania Polski w walce ze smogiem były niedostateczne. W Europie mówią o nas „europejska stolica smogu”. Podczas, gdy wiele europejskich miast dobrze sobie radzi z „problemem”, u nas przez długi czas był lub nadal jest on bagatelizowany. Przykładowo,  Dublin już w latach 80-tych wprowadził „regulacje antywęglowe”, w roku 1990 całkowicie zakazano tam sprzedaży węgla kamiennego. W efekcie zakazu spalania osiągnięto zmniejszenie zanieczyszczeń pyłem zawieszonym powietrza aż o 70 proc. Efekt oczyszczenia powietrza był tak znaczący, że do 2015 roku podobnym zakazem objęto łącznie 28 irlandzkich miast. Inne miasta europejskie ograniczają ruch aut, walczą także z kierowcami pojazdów, które nie spełniają norm, wprowadzają bezpłatną komunikację miejską lub tańsze bilety.

W ostatnich latach zanotowano znaczny wzrost działań wymierzonych przeciwko zanieczyszczeniom powietrza w wielu krajach Unii Europejskiej. Na wprowadzanie ustaw, norm i różnego typu ograniczeń zdecydowali się zarówno europejscy potentaci na czele z Niemcami i Francją, jak i kraje znacznie mniejsze od Polski. Dlatego podczas posiedzenia Rady Ministrów w styczniu 2017 r. rozważonych zostało kilka propozycji walki z zanieczyszczonym powietrzem w Polsce. Oto najważniejsze z nich:

• stare piece zastąpią nowe, bardziej ekologiczne; ze sprzedaży mają zostać wyeliminowane kotły, które nie spełniają norm dotyczących emisji pyłów oraz innych szkodliwych związków,
• dopłaty do lepszych urządzeń grzewczych,
• dotowane mają być termoizolacje budynków,
• restrykcje w stosunku do paliw.

 Nowe przepisy tworzone wspólnie przez Ministerstwo Energii oraz Ministerstwo Rozwoju powinny wejść w życie od początku 2018 roku. Nie należy jednak spodziewać się, że smog zniknie już wtedy. Można jednak mieć nadzieję, że w dłuższej perspektywie działania aktualnego rządu okażą się skuteczne.

Oprac. Aleksandra Szymańska

Źródła:

• Gliniak, P. Gliniak, Niska emisja – konsekwencje zdrowotne, środowiskowe i ekonomiczne, [w:] „Ekonatura”, 2017 nr 3
• Góralczyk, R. Tytko, Walka ze smogiem, [w:] „Aura”, 2017 nr 3
• Rzepecki, Gdzie poszukiwać informacji o jakości powietrza, [w:] „Ekonatura”, 2017 nr 2
• Smog, [w:] „Eko i my”, 2017 nr 3
• http://www.spidersweb.pl/2017/01/rzad-smog.html
• http://www.money.pl

Raj dla grotołazów

Szczegóły

Kategoria: Ekologia i środowisko

Raj dla grotołazów 

Podziemne tunele, olbrzymie komnaty, niesamowite formacje stalaktytów i stalagmitów, piękne podziemne jeziora – to wszystko składa się na wyjątkowy świat jaskiń.

Majlis Al Jinn (Oman)

Majlis Al Jinn znajduje się w pierwszej dziesiątce największych jaskiń na świecie. Jej nazwę tłumaczy się jako „miejsce spotkań dżinów”.  Znajduje się w sułtanacie Omanu, około 100 km od stolicy kraju, Maskatu. Do jej wnętrza prowadzą trzy naturalne wejścia umiejscowione w suficie. Podłoga jaskini ma powierzchnię 58 m², w wysokość całej komory wynosi 120 m. Zawsze panuje w niej przyjemny chłód na poziomie 17-18⁰C. Jaskinia została odkryta przez amerykańskie małżeństwo, Dona Davisona i jego żonę Cheryl w czerwcu 1983 roku. W 2008 roku została zamknięta dla zwiedzających.

Križna Jama, Słowenia

Jaskinia Križna Jama ma długość 8273 m. Jej nazwa pochodzi od pobliskiego kościoła św. Krzyża. Charakteryzuje się siecią 22 podziemnych jezior ze szmaragdowo zieloną wodą. Jest czwartym największym na świecie znanym ekosystemem.

Wejście do Križnej Jamy po raz pierwszy zostało opisane w 1832 roku, mimo, że w jaskini odnaleziono napisy ścienne pochodzące z XVI wieku. Część wodna z jeziorami została odkryta przez słoweńskich speleologów w 1926 roku.

Križna Jama należy do jaskiń otwartych z kontrolowanym wstępem i jaskiń turystycznych. Wyprawa w jej głąb odbywa się pontonem, a specjalistyczny sprzęt oświetleniowy pozwala podziwiać widoki ukryte pod taflą wody. Za najpiękniejszą jej cześć uważa się Kalvariję – komnatę z fantazyjnymi naciekami. W tym miejscu jaskinia rozdziela się na dwa korytarze - Błotniste przejście (Blatni rov) na północ i Kolorowe przejście (Pisani rov) na północny-wschód. Zwiedzanie Jamy jest zależne od warunków atmosferycznych, ponieważ po obfitych opadach deszczu poziom podziemnych jezior podnosi się, a woda staje się mętna.

Phong Nha, Wietnam

Jaskinia Phong Nha, najpiękniejsza z Wietnamskich jaskiń jest częścią olbrzymiej formacji krasowej, liczącej sobie 400 milionów lat. Miejsce to znajduje się w centralnej części Wietnamu, około 300 km od Hue. W 2003 roku jaskinia, razem z parkiem narodowym na terenie którego się znajduje, została wpisana na listę światowego dziedzictwa UNESCO. Na terenie parku i jego formacji krasowych znajduje się około 300 jaskiń i grot, o łącznej długości ponad 65 km, przy czym ciągle są odkrywane nowe korytarze.

Długość jaskini to ponad 7700 m. Przepływa przez nią rzeka Nam Aki, która jest zaliczana do najdłuższych rzek podziemnych na świecie – ma ona około 14 km. Na powierzchni zamienia się w rzekę Son, która wyżłobiła oba wejścia do jaskini. Sama jaskinia składa się z 14 grot. Do tej pory zbadano ponad 44 km podziemnych korytarzy. Dla turystów dostępny jest tylko odcinek o długości 1500 m.

Jaskinię można zwiedzać przez cały rok, chociaż w listopadzie i grudniu istnieje ryzyko jej częściowego zalania przez wezbraną rzekę. Podczas wycieczki można oglądać komnaty z malowniczymi formacjami skalnymi, jak Dwór Królewski czy Budda.

Demianowska Jaskinia Lodowa, Słowacja

Demianowska Jaskinia Lodowa powstała w środkowotriasowych, ciemnoszarych wapieniach typu Gutenstein należących do płaszczowiny kriżniańskiej. Korytarze są rozwinięte głównie wzdłuż szczelin tektonicznych poszerzonych na skutek podziemnego przepływu potoku Demianowk. Długość jaskini wynosi 2445 m, a deniwelacja sięga 57 m. Jest ona rozwinięta na trzech poziomach. Temperatura powietrza w częściach zalodzonych oscyluje w granicach 0 °C i wzrasta w kierunku partii położonych dalej od otworu wejściowego od 1,3 do 5,7 °C. Wilgotność względna powietrza wynosi od 92 do 98 proc.

W wielu miejscach jaskini zachowała się pierwotna szata naciekowa (m.in. stalaktyty, stalagmity czy polewy naciekowe na ścianach i spągu jaskini ). W części zalodzonej, w znacznym stopniu, została ona zniszczona przez mrozowe wietrzenie.

Za pierwszą informację odnoszącą się bezpośrednio do Demianowskiej Jaskini Lodowej uznaje się opis z roku 1672 autorstwa J. P. Haina, dotyczący jaskini położonej niedaleko od Liptowskiego Mikulasza. Dotyczy on kości niedźwiedzia jaskiniowego, które autor uważał za kości smoków. Dalsze informacje pochodzą od Georga Buchholtza, który w 1719 roku sporządził jej przekrój podłużny, zaznaczając na nim wszystkie części zlodowaciałe i naciekowe. Od tego czasu jaskinia cieszyła się dużym zainteresowaniem środowisk naukowych z całego świata.

W latach 80. XIX wieku, dzięki zasługom Liptowskiego oddziału Spółki Karpackiej w Liptowskim Mikulaszu, jaskinię udostępniono szerszej publiczności. Obecnie można ją odwiedzić w okresie od 15 maja do 30 września. W trakcie zwiedzania pokonuje się 650 merów jaskini. Trasa wiedzie przez Korytarz Niedźwiedzi, Domy Białego i Halaša, Czarną Galerię i Dom Pagod. W drodze powrotnej można obejrzeć zlodowaciałe części Domu Seniora i Dużego Domu, gdzie temperatura nawet latem nie przekracza 0 °C, dlatego przed wejściem należy zadbać o odpowiedni ubiór.

Waitomo Glowworm, Nowa Zelandia

Waitomo Glowworm to niezwykła jaskinia położona na Wyspie Północnej w Nowej Zelandii, w południowej części regionu Waikato. Liczy sobie ponad 30 milionów lat. Słynie, przede wszystkim, z występującej tam populacji świecących robaczków – poczwarek muchówki Arachnocampa luminosa z rodziny grzybiarkowatych, których nici zwisają ze stropu  tworząc niepowtarzalne świetlne dekoracje.

Jaskinię odkryli wódz miejscowych Maorysów, Tane Tinorau i angielski geodeta Fred Mace, którzy wpłynęli do środka na tratwie zbudowanej z łodyg lnu, oświetlając sobie drogę jedynie świeczkami. Natrafili na grotę, której sklepienie rozświetlało tysiące bladoniebieskich światełek. Były to, jak się później okazało, larwy muchówki Arachnocampa luminosa zwisające ze stropu na cieniutkiej i lepkiej pajęczynie, wabiące swoim naturalnym światłem (bioluminescencja) małe owady, którymi się żywią. Zafascynowani swoim odkryciem jeszcze wielokrotnie schodzili pod ziemię, by zbadać pozostałe poziomy jaskiń z pięknymi formami naciekowymi. Odkryli przy tym dodatkowe, łatwiej dostępne wejścia.

Wieści o tym niezwykłym znalezisku szybko rozprzestrzeniły się wśród lokalnej ludności i przybyłych w te rejony turystów. Wszyscy na własne oczy chcieli zobaczyć ten cud natury. Wódz Tane i jego żona, za niewielką opłatą, zajęli się oprowadzaniem zainteresowanych po jaskini. Trwało to do roku 1906, kiedy to rząd przejął administrację nad Waitomo. Dopiero w 1989 roku jaskinia wróciła do rąk swoich prawowitych właścicieli i znajduje się pod opieką lokalnej społeczności.

Jaskinię zwiedza się łodziami. Amatorzy silniejszych wrażeń mogą zjechać do jej wnętrza na linach i spłynąć podziemną rzeką na dętkach.

Domica, Słowacja i Węgry

Domica znajduje się na południowo-zachodnim krańcu Płaskowyżu Silickiego w Parku Narodowym Słowacki Kras, w pobliżu granicy państwowej z Republiką Węgierską. Swoją popularność zawdzięcza bogatym kaskadom nacieków przypominających bębny i tarcze, a także licznej populacji nietoperzy. Należy do jaskiń krasowych typu przepływowego. Temperatura wewnątrz oscyluje w granicach 10-12,3⁰ C, wilgotność powietrza wynosi 95–97 proc.

Domica jest fragmentem większego systemu jaskiniowego, którego część położona na Węgrzech nosi nazwę Baradla. Całkowita długość systemu wynosi około 25 km. Jaskinia jest rozwinięta na trzech poziomach genetycznych o różnicy od 8 do 12 m. Jest połączona z Jaskinią Diabłowa Dziura (Čertova diera). Długość obu jaskiń wynosi 5368 m.

W Domnicy znaleziono liczne ślady pobytu człowieka neolitycznej kultury bukowogórskiej. W roku 1926 z jej dna J. Majko przedostał się głęboką studnią do obszernych sal podziemnych, gdzie odkrył różnorodne znaleziska archeologiczne, w tym pozostałości obiektów mieszkalnych, ognisk, naczyń ceramicznych, wyrobów z kości i narzędzi kamiennych. Dobrze zachowały się również tarasowato rozmieszczone wykopy na brzegu podziemnej rzeki Styks. Na ścianach jaskini widoczne były ślady kamiennych siekier, co świadczy o jej wykorzystaniu w celu pozyskiwania surowca.. Odciśnięty w glinie ślad po grubo tkanej materii, gliniane przęślice i kawałek stożkowatego ciężarka tkackiego świadczą o tym, że w Domicy wyrabiano tkaniny. Głębsze części jaskini były prawdopodobnie miejscem kultu, o czy świadczą malowidła na ścianach zrobione węglem.

W 1930 roku Klub Turystów Czechosłowackich przekopał obecne wejście, a dwa lata później udostępniono jaskinię zwiedzającym. Podziemna rzeka Styks została przystosowana do przewożenia turystów łódkami. Obecnie trasa turystyczna ma długość 1315 m, z czego 140 m pokonuje się łodziami.

Lechuguilla, USA

Lechuguilla uznawana jest za jedną z najdłuższych i najgłębszych jaskiń na świecie, wejście do niej znajduje się na dnie głębokiej na dwadzieścia metrów szczeliny na terenie Parku Narodowego Carlsbad Caverns w stanie Nowy Meksyk (USA). W trosce o zachowanie pierwotnego charakteru jaskini jej dokładne położenie nie zostało publicznie ujawnione, a każdy badacz, któremu zezwolono na jej odwiedzenie i eksplorację, został na piśmie zobowiązany do utrzymania w tajemnicy jej lokalizacji (rocznie dopuszczana jest eksploracja przez 10-20 grup badaczy).

Nazwa jaskini pochodzi od gatunku agaw rosnących w okolicy wejścia do niej, Agave lechuguilla. Odkryto ją w 1986 roku. W opinii badaczy została uformowana w wyniku rozpuszczenia skał wapiennych przez kwas siarkowy. Do chwili odsłonięcia Lechuguilla była pozbawiona jakiegokolwiek dostępu ze świata zewnętrznego, w związku z czym zdecydowano się na jej dalszą ochronę przy pomocy specjalnie w tym celu wybudowanych i zainstalowanych gazoszczelnych śluz w wejściu. W następstwie długotrwałej izolacji, w jaskini wykryto niespotykane gdzie indziej bakterie i archeony.

Długość poznanych do roku 2007 odcinków tej jaskini wynosiła około 203 km i z roku na rok jej eksploracja odkrywa nowe. Nazwy odkrywanych komór i tuneli nawiązują do skojarzeń geologicznych i geograficznych, ale też baśniowych i fantastyczno-naukowych, np.: "Kamieniospad", komora "Zatoki Lodowcowej", "Zatoka Perłowska", "Wietrzne Miasto", "Przejście Królewny Śnieżki", "Hollywood", "Komnata Kłujących Kostek Lodu", komora "Świętego Mikołaja" czy "Kraina Śnieżnych Cudów".  Często występujące w nazwach skojarzenia z lodem, śniegiem i zimą nawiązują do bardzo licznie występujących w jej wnętrzu białych formacji delikatnych kryształów gipsu, które powstały w wyniku działania kwasu siarkowego na skały wapienne.

Fantastic Pit, Stany Zjednoczone

Fantastic Pit to jedna ze studni należących do systemu jaskiń Ellison w stanie Georgia. Jej głębokość wynosi 179 m. Druga studnia w tym systemie, Incredible, jest płytsza – ma 134 m. Obie należą do najgłębszych jaskiń w całych kontynentalnych Stanach Zjednoczonych.

Oprac. Joanna Radziewicz

Literatura:

1. http://www.national-geographic.pl
2. http://www.ekologia.pl
3. https://pl.wikipedia.org