Kminek - zioło z tradycjami

Szczegóły

Kategoria: Natura i my

Kminek – zioło z tradycjami

Kminek zwyczajny (Carum carvi L.) to jedno z najstarszych ziół przyprawowych i leczniczych. Wspomina o nim przepowiednia proroka Izajasza w Starym Testamencie. Pisali o nim Teofrast, Dioskorydes i Pliniusz, wychwalając jego właściwości przyspieszające metabolizm i neutralizujące działanie trucizn. W Polsce był używany jako przyprawa już w czasach piastowskich.

Warunki uprawy

Pierwsze wzmianki o kminku można znaleźć w Starym Testamencie w księdze Izajasza. Jego nasiona zostały odnalezione na terenie Niemiec w wykopaliskach osad palowych z okresu neolitu, a także w Egipcie, w potrawach z grobowców z czasów faraonów. Pisali o nim Teofrast, Dioskorydes i Pliniusz, polecając go jako środek przyspieszający trawienie i neutralizujący działanie różnego rodzaju trucizn. Leczono nim różnego rodzaju dolegliwości trawienne, jak bóle żołądka, wzdęcia i kolki jelitowe. W Polsce kminek był używany jako przyprawa już w czasach Piastów. Został wymieniony w kapitularzach Henryka Pobożnego, znalazł się także na listach cen przypraw miasta Gdańska, pochodzących z 1410 roku. Przypisywano mu właściwości magiczne. Miał chronić przed czarownicami i zapobiegać rozstaniom. Wchodził w skład miłosnych eliksirów. Podanie ludowe głosiło, że szczególnie cenną właściwość zarówno dla zdrowia, jak i przy odczynianiu uroków miał kminek zażywany 24 czerwca, na świętego Jana. Pod kołyską dziecka stawiano garnek z naparem z kminku, by odstraszyć złe demony.

W średniowieczu zioło to było szczególnie popularne w kuchni germańskiej i angielskiej. Kandyzowane owoce kminku spożywano na deser, szczególnie po sutych ucztach. W XVIII wieku na potrzeby lekarskie zalecano stosować jedynie świeże, mięsiste, zielonkawe niełupki i „pachnące korzenie”. Mawiano, że roślina ta rozgrzewa, wzmacnia żołądek, działa wiatropędnie i uśmierza kolki jelitowe.

Naturalnym obszarem występowania kminku jest Europa Środkowa i Północna, Azja i Afryka Północna. W Polsce zioło porasta głównie łąki, pastwiska, nieużytki i przydroża. W wielu krajach jest uprawiany na szeroką skalę w celach spożywczych i farmaceutycznych. Wymaga głębokiej, urodzajnej gleby, zasobnej w wodę i wapń i osłoniętego od wiatru, słonecznego stanowiska. Rosnąc w cieniu gromadzi tylko niewielkie ilości olejku w owocach, co przekłada się na jego walory lecznicze i przyprawowe. Nie ma specjalnych wymagań klimatycznych.

Kminek należy do roślin dwuletnich, o wysokości 40-80 cm. Jego liście wyglądem przypominają natkę marchwi. Kwiaty są drobne, białe lub różowe, zebrane w baldachy. W pierwszym roku roślina wytwarza gruby korzeń spichrzowy i rozetę liści, natomiast w drugim pędy kwiatowe dorastające do 1 metra wysokości. Kwitnie od maja do czerwca, a pod koniec miesiąca zawiązuje suche owoce-rozłupnie złożone z dwóch sierpowatych rozłupek.

Owoce najlepiej jest wysiewać na wiosnę, w glebę zasobną w azot lub po warzywach na oborniku. Kminek jest rośliną miododajną, więc dobrze jest umiejscowić uprawę w  sąsiedztwie pasiek. Siew powinien być rzadki około 5-7 g na 10 m³, na głębokość 1-1,5 cm. Wschody ukazują się po około 2 tygodniach. Zabiegi pielęgnacyjne polegają na odchwaszczaniu i spulchnianiu gleby. Zbiór owoców przypada na koniec czerwca lub początek lipca, gdy zmienią barwę z zielonej na brązową. W celu zapobieżenia osypywaniu najlepiej jest ścinać rośliny w godzinach rannych lub w dni pochmurne. Najpierw zbiera się dojrzałe baldachy, a później kosi się lub wyrywa całe rośliny, które wiąże się w snopy, podsusza i młóci. Można też suszyć ścięte całe baldachy, zwieszając je w przewiewnych zacienionych miejscach lub w suszarniach podłogowych w temperaturze około 40⁰C. Przechowywane w odpowiednich warunkach do kolejnej wiosny, uzyskują w pełni swój aromat, ponieważ zawartość olejków lotnych może wzrosnąć nawet dwukrotnie.

Głównymi dostawcami kminku do obrotu handlowego są kraje europejskie: Holandia, Niemcy, Austria, Dania, Norwegia, Rosja, Węgry, Rumunia i Polska.

Surowcem leczniczym kminku zwyczajnego są jego owoce Carvi fructus. O jego wartości decyduje zawarty w nim olejek, którego ilość i jakość w dużej mierze zależy od zapewnienia roślinie korzystnych warunków rozwoju w okresie kwitnienia i dojrzewania owoców.

Wykorzystanie w lecznictwie

Głównym czynnikiem aktywnym owoców kminku jest olejek eteryczny, którego zawartość wynosi 3-8 proc. Do celów leczniczych powinien być wykorzystywany surowiec o zawartości oleju nie mniejszej niż 4 proc. Ponadto zawierają one: białko (20-25 proc.), tłuszcze (20-25 proc.), błonnik (20 proc.), skrobię (4,5 proc.), cukry proste (3 proc.), flawonoidy (kwercetyna, kemferol, szoramnetyna), leukoantocyjany, garbniki (8 proc.), kumaryny, poliacetyleny, fenolokwasy, woski, żywice, witaminy (A, B, C) i sole mineralne.

Medycyna ludowa w wielu regionach świata zaleca owoce kminku do leczenia rozmaitych dolegliwości. Według starych systemów medycznych Indii kminek jest środkiem wiatropędnym, przeciwskurczowym, ściągającym, pomaga w zwalczaniu biegunki, bóli głowy i dyspepsji. W Polsce Carvi fructus  jest zalecany przy niestrawności, wzdęciach, braku apetytu i jako środek mlekopędny. W Rosji stosuje się go przy zapaleniu płuc, w Wielkiej Brytanii jako lek żołądkowy i wiatropędny, w Indonezji do stanów zapalnych skóry.

We współczesnym lecznictwie owoce kminu mają przede wszystkim działanie rozkurczowe i wiatropędne. Za co odpowiedzialny jest olejek lotny, w skład którego wchodzą, m.in. limonen i karwon. Wykazują również działanie przeciwbakteryjne i przeciwgrzybiczne. Działają silnie przeciw bielnikowi białemu (Candida albicans), powodującemu rozwój drożdżycy (kandydozy), coraz powszechniejszej choroby XXI wieku.

Kminek wpływa także na pobudzenie apetytu i lepsze trawienie. Ułatwia przyswajanie składników pokarmowych i usuwa stany skurczowe w przewodzie pokarmowym. Wzmaga czynność gruczołów trawiennych i hamuje szkodliwe procesy gnilne i fermentacyjne w jelitach. Wykazuje działanie mlekopędne, dlatego jest polecany dla matek karmiących. Substancje czynne, które wraz z mlekiem przedostają się do organizmu dziecka łagodzą wzdęcia i wpływają uspokajająco na niemowlę. Ze względu na właściwości rozkurczające mięśniówkę oskrzeli zalecane jest przyprawianie potraw owocami kminku przez osoby chorujące na astmę.

Napary z kminku można stosować zewnętrznie na stany zapalne skóry, przemęczone oczy lub w przypadku zapalenia spojówek, jak również przy wrzodach żołądka i dwunastnicy. Z kolei inhalacje łagodzą dolegliwości nosa i gardła w okresach przeziębienia lub alergii

Aromaterpia poleca olejek kminkowy przy dolegliwościach gastrycznych: niestrawności, wzdęciach, nudnościach, wymiotach, zatruciu pokarmowym. Masaż lub kąpiel z olejkiem kminkowym są wskazane w chorobach układu moczowego, otyłości i cellulicie. Mimo, że olejek jest bezpieczny dla zdrowia, zbyt duża dawka może spowodować podrażnienie skóry. Użycie należy skonsultować ze specjalistą. Do celów leczniczych należy używać olejku zgodnego z normą ISO-8996.

Inne wykorzystanie kminku

Dojrzałe owoce kminku od stuleci były wykorzystywane jako przyprawa. Używa się ich w całości do różnego rodzaju wyrobów piekarniczych i cukierniczych bądź w formie zmielonej, do sałatek, past i serów. Za przyprawę mogą służyć również młode liście kminku, które zawierają te same substancje co owoce, a ponadto wiele witamin, enzymów i kwasów organicznych. W gospodarstwie domowym kminku dodaje się do bardzo wielu dań: ziemniaków, kapusty, buraków, mięsa, ryb, różnego rodzaju serów, zup i sosów. Przed użyciem warto kminek namoczyć lub zmieszać z solą. Dobrze komponuje się również z pieprzem, cebulą i czosnkiem.

Olejek kminkowy jest powszechnie wykorzystywany w przemyśle spożywczym. Służy do aromatyzowania konserw, sosów, a przede wszystkim napojów alkoholowych – wódki kminkówki czy likieru Allasch Kummel. Przyprawy tej dodaje się także do twardych serów holenderskich. W przemyśle farmaceutycznym i chemicznym jest używany do aromatyzowania niektórych leków, płynów odkażających, mydeł i past do zębów, a w przemyśle perfumeryjnym wchodzi w skład niektórych męskich kompozycji zapachowych.

Oprac. Joanna Radziewicz

Literatura:

1. Kluszczyńska D.: Kminek w lecznictwie i gospodarstwie domowym. Wiadomości Zielarskie 2002 nr 4, s. 13-15.
2. Lis A.: Olejek kminkowy. Aromaterapia 2004 nr 1(35), s. 5-8, 10-11.
3. Śmiatacz K., Waniorek B.: Owoce kminku – przyprawa o wspaniałych właściwościach. Poradnik Gospodarski 2014 nr 6, s. 22-23.
4. Nartowska J.: Kminek zwany karolkiem. Panacea 2017 nr 4/1, s. 12-15.