Starych kalendarzy czar...

Szczegóły

Kategoria: Starych kalendarzy czar...

Starych kalendarzy czar…

„Kalendarz gospodarski czyli poradnik praktycznego gospodarza” Mateusza de Dombasie. Kraków 1856.

Wrzesień

Sprzęt bobu 

Sprzęt bobu rzadko kiedy odbywa się przed wrześniem; korzystnie jest zżynać go zanim jeszcze ziarno zupełnie dojrzeje, gdyż wówczas słoma lepszego będzie gatunku dla bydła […] słoma ta bowiem stanowi wyborną paszę dla koni, krów i owiec […]

Ziarno bobu wyborną stanowi karmę dla wszelkiego dobytku; ale najczęściej nie należy go dawać inaczej jak namoczone w wodzie albo rozgniecione. Tak zadawane, podwyższa znacznie mleczność krów i doskonale tuczy bydło rogate. Dobre jest także do tuczenia trzody chlewnej, jakkolwiek niższe, pod tym względem od grochu i kukurydzy. Dla owiec jest to jeden z najlepszych obroków jaki im dać można podczas zimy. Zastępuje wybornie owies dla koni, rozgniatając je i mieszając z sieczką. Bób posiada dwa razy prawie tyle własności pożywnych co owies, to jest, jeden jego korzec może zastąpić prawie dwa korce owsa.

W okolicznościach bardzo przyjaznych otrzymujemy czasem 13 do 14 korcy bobu z morga; wydarza się jednak, iż zbiór ten, skutkiem niepogody, niezmiernie bywa szczupły, nie można przeto, nawet w dobrych gruntach, liczyć na większy zbiór w przecięciu jak 7 do 8 ½ korcy z morga.

Sprzęt koniczyny nasiennej

Zawsze drugi sprzęt koniczyny przeznacza się na zbiór nasienia. Dobrze jest przeto sprzątać wcześnie pierwszą koniczynę, aby ziarno nie zbyt późno dojrzewało. Skoro spostrzeżemy, że większa część pałek dojrzała, kosi się, a jeżeli czas pogodny, zostawia się koniczynę do wyschnięcia na pokosach, raz je odwracając. W porę słotną dobrze jest wiązać koniczynę a małe snopki, które się stawia do suszenia. Wysychanie zresztą odbywa się teraz prędzej niż kiedy kosimy koniczynę w kwiecie […]

Jeśli zwozimy pałki razem z łodygami, młóci się zaraz wszystko cepami, aby pałki oddzielić, z których potem wykrusza się ziarno w czasie dogodnym[…] Skoro pałki dokładnie wyschły można z nich wyłuszczyć ziarno bijąc cepami; jest to wszakże czynność długa i kosztowa. Przy znaczniejszej ilości, używa się do tego albo młynka z tłuczkiem, nakształt używanego przez do kruszenia kruszcu, albo kamienia młyńskiego poruszającego się pionowo na innym leżącym poziomo, jakiego używają w fabrykach oleju do rozgniatania nasion oleistych […]

Zbiór i przechowywanie ziemniaków

Że ziemniaki dojrzały, poznaje się po zupełnem zaschnięciu liści i łodyg. Aż do tej epoki główki ziemniaczane rosną i ciągną pożytek z roli; nie należy jej zatem uprzedzać wykopywaniem, gdyby tego nie zachodziła konieczna potrzeba, bądź że wypada użyć gruntu pod zasiew pszenicy; bądź, że listki mróz zważył, w tym bowiem razie ziemniaki przestają z roli korzystać; bądź nareszcie, iż z powodu spóźnionej pory roku zachodzi obawa brzydkiego czasu, któryby zbiorowi przeszkadzał […]

Sprzęt ziemniaków jest najkosztowniejszą czynnością w ich uprawie, niczem bowiem nie można tu zastąpić roboty ręcznej […]Koszta wyrywania rękoma wiele zależą od tego czy grunt jest mniej lub więcej pulchny alby gliniasty, czy się wyrywa w porę pogodną lub dżdżystą, wcześno lub w spóźnionej porze roku, czy plon jest więcej lub mniej obfity, ziemniaki większe lub drobniejsze […] Ważnem jest wykonać tę czynność jak można najraźniej, skoro tylko ziemniaki dojrzały, aby się nie dać zaskoczyć deszczom […]

Używa się do kopania ziemniaków, albo zwykłej motyki, albo też urządzonej nakształt haka z dwoma lub trzema zębami płaskiemi. Mężczyźni wyciągają na powierzchnię główki każdego krzaka, a idące za nimi kobiety, obrywają je, oczyszczają i kładą w kosze, a następnie w wory, albo na wozy do tego przyrządzone. Jeśli ziemia jest mokra, dobrze będzie pozostawić ziemniaki kilka godzin leżące na ziemi, przed ich zgromadzeniem: obeschną tym sposobem i przechowają się daleko lepiej.

Kiedy można zsypać ziemniaki do piwnic, magazynów lub innych miejsc ochronionych od mrozu, będzie to najdogodniejszy sposób do brania ich ztamtąd na ciągłe potrzeby konsumpcji; mając jednak zbiór nieco znaczniejszy, zmuszeni jesteśmy przechowywać je w dołach lub kopcach, co pociąga za sobą dość znaczną potrzebę robocizny ręcznej, ale też lepiej się w nich przechowują ziemniaki niż w magazynach, jeżeli tylko starannie będą urządzone.

Dodam tu tylko, iż potrzeba aby warstwa ziemi pokrywająca kopce była przynajmniej na 20 cali gruba, dla ochronienie ziemniaków od silnych mrozów, i że nie należy żadnego zaniedbywać starania aby je schować zupełnie sucho […]

Przy starannej uprawie, można zebrać ziemniaków dobrego gatunku, średnio 120 korcy z morga, na gruntach roślinie tej sprzyjających, a które są na tyle żyzne, iż wydają zwykle 7 do 8 korcy pszenicy […]

Sprzęt kukurydzy

Po wyłamaniu szulek, zwyczajem jest odginać w tył okrywające je liście, aby ziarno osłonić; a związawszy liściami pięć lub sześć szulek razem, zawieszać je w miejscu przewiewnem, chroniąc od deszczu.

W niektórych krajach obłamują zupełnie liście kukurydzy w chwili jej sprzętu, a szulki zsypują do klatki wyplatanej ustawionej na słupach drewnianych, nad powierzchnię wzniesionej i nakrytej dachem słomianym. Klatka taka nie powinna być szersza nad 40 cali […]. Może być wysoka na 7 ćwierci pod okapem, a długa dowolnie […] Okapy dachy powinny wystawać na łokieć do 28 cali poza ściany zewnętrzne klatki […]

Plon ziarna kukurydzy bywa pospolicie o trzecią część, a nawet o połowę wyższy od plonu pszenicy z tego samego gruntu: na roli przeto średnio żyznej, zbierzemy zwykle 9 ½ do 11 ¾ korcy kukurydzy z morga […]

Długie liście i pręty są dobrą karmą dla bydła rogatego.

Sprzęt chmielu

Oznaką jest dojrzałości chmielu, skoro szyszki nabrały zapachu aromatycznego, a barwę ciemno zieloną zmieniają na jaśniejszą nieco żółtawą.

Bardzo jest ważnem zbierać chmiel w porę pogodną i kiedy nie jest powleczony żadną wilgocią. Uciąwszy łęcię chmielową nożem ogrodniczych od spodu, wyciąga się tyczkę i obiera się szyszki na miejscu, albo przenosi się z tyczkami pod szopę […]. Kładzie się tyczki z chmielem poziomo, podparte z obu końców, w stosownej wysokości, aby kobiety i dzieci z łatwością mogły obierać szyszki […]

Oberwane szyszki składa się albo w spichlerzach bardzo przewiewnych, ale w cieniu, albo się rozściela na lasach cienkimi warstwami, które się często porusza, albo też na suszarni podobnie urządzonej jak do słodu […] Skoro chmiel dobrze wysechł, sypie się w wory na sprzedaż.

Wykopywanie i przechowywanie buraków i marchwi

Korzenie te dobrze przechowują się w kopcach […]. Marchew wszakże zagrzewa się i gnije łatwiej od buraków; z tego powodu nie należałoby robić nie szerszych dołów nad 7 ćwierci […]

Jeśli buraki i marchew siane były rzędami, oszczędza się znacznie kosztów wybierania, używając do tego pługa bezkoleśnego, a mającego zamiast odkładnicy kawał deski trójkątnej, umieszczonej między lemieszem i przodowym słupcem […]Po wyrwaniu tych roślin obcina się liście, a potem zostawia się korzenie na ziemi przez kilka godzin, aby obeschły, zanim się schowają. Wiele wszelako na tem zależy, aby korzenie nie były nazbyt długo wystawione na silne działanie słońca; stopień albowiem temperatury, jakimby się przejęły, zatrzymałby się w masie i wywołałby fermentacją […]

Na gruntach dostatecznie żyznych aby wydały w zwykłych okolicznościach 7 do 8 ½ korcy pszenicy z morga, można otrzymać średnio, przy starannej kulturze, 250 centr. wied. (345 centr. warsz.) buraków i tyleż prawie marchwi: na gruntach wszelako bardzo żyznych, otrzymują częstokroć zbiór dwa a nawet trzy razy tak znaczny.

Siew pszenicy ozimej

Pszenica wymaga roli nieco tęgiej: udanie się jej bardziej jest pewne i plon znaczniejszy w gruntach gliniastych […] W dawnym systemie gospodarstwa sieje się zawsze pszenicę w ugorze, najmniej po trzykrotnej orce; w gruntach tęgich i gliniastych, nie można uwolnić się od orania ugoru trzy razy przynajmniej, można wszelako zastąpić jedną orkę przez uprawę skaryfikatorem lub extyrpatorem. Odkąd przyjęto w systemat gospodarstwa uprawę więcej urozmaiconą ziemiopłodów, uznano, iż, w wielu wypadkach, nierównie jest oszczędniej zasiewać pszenicę, bądź w koniczysku na raz zaoranem, bądź po sprzęcie bobu okopywanego, który także jednorazowej wymaga orki, bądź po rzepaku, maku, kukurydzy, hreczce i t.p. […] Udaje się również dobrze pszenica po ziemniakach albo burakach, byleby można było sprzątnąć je wcześnie […].

W tych systemach uprawy, nie nawozi się gruntu bezpośrednio pod pszenicę […] Do zasiewu pszenicy nie potrzeba się starać aby powierzchnia roli była najdokładniej rozkruszona, sproszkowana, jak to się robi po zasiewy wiośniane; korzystnem jest aby była pokryta bryłkami, byleby wszakże dostatecznie było pulchnej ziemi do pokrycia ziarna i zapewnienia mu kiełkowania […]

Natychmiast po obsianiu łanu pszenicą, należy dokładnie pole wybruzdować i poprowadzić przeory […] Zasiewa się pospolicie od ręki, rzutem, około korca pszenicy na morg, a częstokroć zasiewając rzędami, na 10 cali jeden od drugiego, nie używa się jak połowę lub dwie trzecie tej ilości […]

Ilość nasienia mającego się użyć do siewu rzutnego zależy głównie od epoki w której się go dopełnia.: przy zasiewach późnych, należy ilość nasienia powiększyć, roślinki albowiem mniej będą miały czasu do zakrzewienia się; dodamy przeto ósmą część albo nawet czwartą do ilości średniej jednego korca przezemnie podanej, jeśliby siew bardzo był opóźniony […]

Pszenica wymaga pokrycia ziemią najmniej na 1 ¼ cala; 2 do 2 ½ cali będą stosowniejsze w największej liczbie gruntów, a jeżeli ziemia jest piaszczysta i lekka, 3 ¼ do 3 ½ cali nie będą zbyteczne. Po ostatniej orce, na trzy do czterech tygodni przed zasiewem, zagrzebuje się ziarno skaryfikatorem lub extyrpatorem, po którym jeszcze częstokroć przeciąga się broną. Na orce świeżej, poprzestają zwykle na przykryciu nasienia broną […].

Siew jęczmienia ozimego

Jęczmień ozimy można zasiewać przez cały wrzesień; najstosowniejszą zdaje się epoka od 15 do 20. Plon jego bywa pospolicie znaczniejszy niż zwykłego jęczmienia […] Wysiewa się rzutem około korca na morg. Rola winna być przysposobiona kilkakrotną orką, bogata i bardzo dobrze doprawiona […] Bronuje się bezpośrednio przed zasiewem jeżeli rola nie jest dobrze urównana, rozsiewa się rzutem i pokrywa extyrpatorem, po którym można jeszcze przeciągnąć broną.

Nie należy nigdy zasiewać jęczmienia ozimego po innem zbożu; ale się bardzo dobrze udaje po rzepaku, po wyce zkoszonej na zielono lub po innym sprzęcie wcześnie dopełnionym […]

Siew orkiszu

Zasiewa się w tej samej porze co pszenica, w ilości około 7 ćwierci na morg, plewa bowiem przylegająca do ziarna, objętość jego bardzo powiększa.

Można go też zasiewać do koszenia na zielono, a bardzo jest stosówny na ten użytek, z powodu, iż nie jest wybredny, a daje pokos bardzo gęsty; lepszy jest nawet na ten cel od żyta […]

Przesadzanie rzepaku

Po zbożu dość czystem, można częstokroć sadzić na jednorazowej orce z dobrym pognojem: a główna korzyść przesadzania rzepaku polega na tem, iż tym sposobem może następować ta roślina po sprzęcie zboża, nierównie łatwiej, niż kiedy się zasiewa od razu w gruncie. W glinkach piaszczystych albo w gruntach glinastych, byleby dobrze były spulchnione przez uprawę, najpewniej się ta roślina udaje i najobfitsze daje plony […] Przesadzenie dobrze się też udaje na koniczysku na raz zaoranem, byleby rola była bogata.

Przesadzanie wykonywa się albo za pomocą rozsadnika, na roli dobrze zbronowanej, albo za pługiem. W pierwszym razie używa się rozsadnika zwykłego, albo podwójnego to jest dwuramiennego, z przyrządami stosownemi na dwóch końcach 10 do 13 cali odległości jeden od drugiego. Jeden człowiek wydobywa, tem narzędziem, dwa rzędy dołków na raz, drugi zaś wkłada w nie wsadki i utwierdza je ugniatając ziemię silnie nogą. Sadząc za pługiem, trzy lub cztery kobiety są potrzebne, które rozkładają flance w otwartej bruździe, kładąc je na odwróconej skibie, tak, iż następna skiba pokrywa korzonki.

W gruntach miernie żyznych, wsadki nie potrzebują być bardziej od siebie oddalone nad 10 cali w każdym kierunku […] W gruntach bardzo bogatych, mogą być flance odległe od siebie na 14 do 17 cali; jeśli przeto sadzimy za pługiem, kładzie się wsadki co druga skiba, w kierunku zaś długości, na rzędach, w odstępach na 10 do 11 cali jeden od drugiego […]

Nie należy nigdy zaniedbywać poprowadzenia znacznej liczby rowków odpływowych, zaraz po ukończeniu przesadzania, i utrzymywać je czysto przez całą zimę: rzepak bowiem niczego się tak nie obawia, jak roli przesiąkniętej wodą, kiedy nastaną mrozy.

Uprawa ogrodu warzywnego i sadu

Ogród warzywny. Ciągnie się dalej w tym miesiącu stopniowe zasiewy kapusty Yorkskiej […] Skoro spostrzeżemy, że flance w rozsadniku podrastają zbyt szybko, wyrywają się i dają na mamki, przesadzając je w odległości na 2 do 2 ½ cali, na małej kwaterze zasłoniętej murem, z wystawą raczej na wschód lub zachód niż na południe. Tym sposobem opóźnimy ich wzrost, a przesadzą się w grunt stosownie do potrzeby, albo w październiku albo w marcu.

W tym miesiącu pospolicie kończy się zbiór nasion roślin warzywnych […] W miarę jak nasiona dojrzewają, zrzyna się łodygi na których rosną, a z niektóremi gatunkami wyłuszczającemi się łacno, dobrze jest nieco uprzedzić epokę zupełnego dojrzenia.

Po zerżnięciu łodyg, wystrzegać się należy pozostawiać je na słońcu, ale przenosi się natychmiast w miejsce przykryte i zacienione, gdzie się zwieszają pękami, zawiązując razem garść łodyg u spodu […] Pozostawi się tak umieszczone łodygi spokojnie pewien czas, dopóki najzupełniej nie wyschną. U niektórych roślin, których wszystkie części na raz dojrzewają, jak marchew itp. zrzynają się główki w miarę dojrzewania i składają na płachtach.

Skoro wszystkie części roślin, do których przyczepione jest nasienie zupełnie wyschną, wycierają się celem wykruszenia nasion, a te się zsypują do małych woreczków płóciennych lub papierowych, do których przyczepiają się karteczki, zapisując na nich gatunek ziarna w nim zawartego i rok zbioru […] Zapas nasion umieści się w  miejscu bardzo suchem […] Jeśli nasiona były dobrze zebrane i jeżeli nie zaniedbano żadnej z dopiero wskazanych ostrożności, można być pewnym, że przechowają się w dobrym stanie i z zupełną własnością kiełkowania, przez przeciąg czasu następujący: dwa lata, nasiona cebuli, porów i pietruszki; trzy lata, trybulki i grochu; cztery lata marchwi i sałaty; pięć do sześciu lat, a często nawet dłużej buraków, endywji, kapusty, rzepy, kozełka i rzodkwi. Bób ogrodowy przechowa się dobrze cztery do pięciu lat, jeśli go pozostawimy w strączkach; a fasola zejdzie jeszcze dobrze w drugim i trzecim roku, przechowana również w łupinach; ale tracą pospolicie własność kiełkowania po pierwszym roku jeżeli były wyłuszczone.

Sad. W zwykłem urządzeniu mieszkań wiejskich, prawie nigdy niepodobna zabezpieczyć zapasu owoców przed uszkodzeniem od szczurów i myszy. Niedogodność tę usunięto za pomocą środka, który opiszę […] Robi się z desek sosnowych lub topolowych, ¾ cala grubych, skrzynki na 3 ¼ cala tylko głębokie, 27 cali długie, a około 19 cali szerokie, licząc wszystko wewnątrz. Wszystkie te skrzynki powinny mieć jednakowe rozmiary, tak aby najdokładniej przystawały do siebie skoro postawimy jednę na drugiej; wieka żadnego nie mają, a dno jest z desek półcalowych […] Pośrodku każdego boku skrzynki, przytwierdza się gwoździami, blisko górnej krawędzi, kawałki drzewa około 4 cali długie, 2-2 ½ cali szerokie, a pół cala grube. Drewienka te przytwierdza się poprzecznie jedną stroną szeroką na zewnątrz ścian skrzynki, tak aby jedna ich krawędź wystawała, na całej długości przystawki, na 1/4 - 1/3 cala ponad górną krawędź skrzynki […]

Owoce doskonale przechowują  się w tych skrzyniach, a to prawdopodobnie z powodu zupełnej nieruchomości powietrza w tym przyrządzie […] Rozumie się wszelako, iż tu nierównie jest bardziej nieodzownem, niż przy każdem innem urządzeniu, nie chować owoców do skrzynek dopóki zupełnie nie są pozbawione zewnętrznej wilgoci, już w nich bowiem odparować nie mogą […]

Owoce zamknięte w tych skrzynkach nierównie są lepiej zabezpieczone od mrozów, niż kiedy leżą odkryte na półkach; i byleby izba gdzie są umieszczone nazbyt była wystawiona na bardzo silne mrozy, łatwo od nich uchronić owoce, okrywając stosy kilku kocami, steremi materacami lub czemkolwiek sposobnem do podobnego użytku; gdyby zatem wszystkiem mróz się wzmagał, można będzie z łatwością przenieść cały zapas owoców w inne cieplejsze miejsce, bez uszkodzenia ich i bez kłopotu […]

Październik

Orki przygotowawcze

Po zakończeniu zasiewów, nie tracąc czasu należy zaorać głęboko rolę przeznaczoną pod zasiewy wiosenne, która powinna być uprawianą przed zimą […] Jeżeli używa się skaryfikatora lub extyrpatora, rola dobrze uprawiana na jesień, może się obejść bez powtórnej orki pługiem na wiosnę, jeżeli ma być obsianą w lutym lub marcu […] ten sposób uprawy przysłużą zarówno gruntom mocnym i gliniastym, jak lekkim i piaszczystym. W niektórych gruntach mających zdolność zbijania się silnego, skutkiem deszczów zimowych, a na które mrozy żadnego nie wywierają rozpulchniającego wpływu, orki jesienne bywają pospolicie więcej szkodliwe niż pożyteczne.

Zimowa karma dobytku

Ostatnie pokosy koniczyny i lucerny, hreczka, wyka, szporek itd. służyć zwykle mogą do utrzymania dobytku jeszcze przez ten miesiąc. Wypada zatem wszystkiem zaprzestać dawania tych paszy, skoro tylko spostrzeżemy iż doznały niejakiego uszkodzenia przez zimna jesienne […]

Od tej chwili korzenie roślin okopowych powinny stanowić główne pożywienie bydła rogatego, równie jak owiec. Woły i krowy mogą bardzo dobrze przezimować otrzymując dziennie 12 funtów siana, a nawet mniej, kiedy można im dać dobrej słomy ile zechcą, a resztę pożywienia w korzeniach, jako to: buraków, ziemniaków, marchwi, rzepy, brukwi albo bulwy. Z pomiędzy tych korzeni najważniejsze są ziemniaki i buraki […] Marchew jest niezaprzeczenie zdrowsza od ziemniaków dla bydła […] Rzepa i brukiew nierównie są mniej pożywne; 500 funtów około wyrównają wartości 100 funtów siana. Liście kapuściane jeszcze mniej mają pożywności od brukwi i rzepy.

Co się tyczy koni, nie mogę dosyć zalecać, według mego doświadczenia, używania marchwi na ich pożywienie. 25 funtów tego korzenia z takąż ilością siana nakarmią wybornie konia najroślejszego; jeśli konie są w ciągłej pracy, wypada im dawać część obroku w ziarnie; jakoż dostając, stosownie do wzrostu i pracy jaką wykonują, pięć do dziesięciu kwart owsa, w lepszym stanie się utrzymują niż gdyby dostawały większą porcję owsa bez marchwi. Korzeń ten wybornem jest również  pożywieniem dla źrebiąt, które się przy nim bardzo silnie rozwijają. Zdaje mi się, że pasternak dałby się z równym używać skutkiem. Nie tak ma się z ziemniakami […] Buraki również dobre stanowią pożywienie dla koni […]

Korzenie warzyw krajane

Korzenie warzyw dawane bydłu surowo, powinny być prawie zawsze, pokrajane na kawałki albo w talarki: używają do tego najczęściej noża w kształcie litery S, albo lepiej jeszcze siekacza złożonego z dwóch ostrzów na krzyż umocowanych […] Najoszczędniejszą i najszybciej działającą jest krajalnica złożona z tarczy z lanego żelaza umocowanej prostopadle na korbie i opatrzonej czterema nożami, które odcinają talarki z korzeni umieszczonych w skrzyni przytykającej do powierzchni tarczy. Jeden robotnik, z pomocą dziecka, może dobrą krajalnicą, posiekać 50 ctr. korzeni na godzinę […]

Szlamowanie rowów

Na przestrzeni każdego niemal gospodarstwa wiejskiego znajduje się pewna liczba głównych rowów, do osuszania różnych kawałków pól służących. Przeory, bruzdy czyli odcieki przez pola te prowadzone, nie mogą zwykle zupełnego sprawić skutku, jeśli rowy do których zbiegają nie są corocznie najdokładniej wyczyszczone. Jest to czynność nader ważna dla gospodarza […] jeśli chcemy uniknąć wielkich naraz robót około szlamowania […]

Jesień jest najprzyjaźniejszą porą do tej czynności, w zimie albowiem szczególniej okażą się potrzebnymi rowy do osuszania pól; gdybyśmy zaś szlamowali je na wiosnę lub w lecie, chwasty silnie zazwyczaj bujające w tej porze roku, rychło by je pozapychały, i bylibyśmy zmuszeni do powtórnej tej roboty przed zimą […]

Troskliwość o rowy odpływowe bywa w ogóle traktowana z nie do pojęcia wielką obojętnością przez wielu gospodarzy wiejskich, i nic pospolitszego jak widzieć wielkie przestrzenie pól zalane wodą podczas zimy albo po długich deszczach […]

Szlamując corocznie rowy, oszczędza się znacznie roboty, poprzestając na wyczyszczeniu dna tylko na szerokość łopaty, a nie tykając ścian bocznych, które się umacniają zarastając darniem. Jeśli rowy były starannie wykonane, coroczne ich oczyszczenie bardzo mało wymaga roboty.

Uprawa ogrodu warzywnego

Nic już zasiewać nie można w tym miesiącu, jest to wszelako najprzyjaźniejsza pora do wysadzania w grunt kapusty Yorkskiej, równie jak sałaty zimowej, która się przesadza bardzo jeszcze mała, w najzaciszniejsze miejsce ogrodu, dla przepędzenia tam zimy.

Już w październiku zaczyna niedostawać sałaty: zastępuje ją kozłek (rosponka) z pierwszych posiewów i endywja. Aby endywję zmiękczyć, skupia się wszystkie jej liście i związuje powrósełkiem ze słomy, łoziny lub szuwaru. Czynność tę dopełnić zawsze należy wtenczas kiedy liście nie mają na sobie żadnej wilgoci, inaczej bowiem, bardzoby rychło zgniły. Po ośmiu lub dziesięciu dniach, cała massa liści zmięknie i zbieleje i stanowi wówczas sałatę równie zdrową jak smaczną. Kapusty wielki w tym miesiącu dostatek; która wszakże zupełnie już dojrzała, nie da się jeszcze użyć na długie przechowanie; lepiej przeto zakwasić tę której się zaraz nie spożywa. Wielka też jest obfitość w tym miesiącu i innych wszelkiego rodzaju ogrodowin.

Oprac. Joanna Radziewicz