Zielone dachy - ekologia na szczytach

Szczegóły

Kategoria: Ekologia i środowisko

Zielone dachy – ekologia na szczytach

Zielone dachy (dachy odwrócone, ekodachy) to miejsca na konstrukcjach budynków, gdzie można podziwiać tereny zielone wraz z bogatą florą. Od niepamiętnych czasów ludzie okładali murawą ziemianki oraz fortyfikacje, co wynikało z potrzeby naturalnej ochrony ludzkich siedzisk pod wpływem niekorzystnych warunków atmosferycznych. Zielone dachy zyskały znaczenie utylitarne ze względu na doskonałe naturalne właściwości termoizolacyjne. Znacząca była również ich rola jako zabezpieczenia przeciwpożarowego. Dzisiaj są głównie narzędziem usprawniającym ekologiczne funkcjonowanie miast.

Historia roślinności na szczytach różnych budowli sięga początków budownictwa. Najstarsze znane przykłady zielonego dachu to słynne wiszące ogrody Semiramidy w Babilonie z VII w. p.n.e.

Genezy współczesnych zielonych dachów należy szukać w krajach niemieckojęzycznych, gdzie w latach 60-70-tych XX w. powstało wiele eksperymentalnych projektów łączących budynek z zielenią. Wówczas to ekolodzy i eksploratorzy systemów kanalizacyjnych zaczęli zwracać uwagę na problemy dotyczące przeciążenia systemów odbierających wody opadowe, a inwestorzy docenili zielone dachy jako powierzchnię biologicznie czynną. W latach osiemdziesiątych idea zielonych dachów została rozpowszechniona wśród projektantów i architektów. Pierwszym projektem w Europie, mającym na celu zagospodarowanie wody opadowej, był zrealizowany w latach 1993-1999 projekt Daimler Chryslera na Placu Poczdamskim w Berlinie. Dzięki niemu woda odbierana z 14,5 tys. m2 zazielenionych dachów jest wykorzystywana do nawadniania zieleńców, spłukiwania toalet oraz utrzymywania poziomu wody w zbiorniku zlokalizowanym w centrum placu. Oszacowane oszczędności zużycia wody rocznie kształtują się na poziomie 20 tys. m^3.

Do niedawna Niemcy byli uważani za światowego lidera w zazielenianiu dachów, obecnie trend ten rozwija się dynamicznie w innych krajach UE oraz w Japonii i Ameryce Północnej. W Polsce najbardziej znanym przykładem wykorzystania zielonego dachu jest dach Biblioteki Uniwersyteckiej w Warszawie, którego teren zagospodarowano tworząc na nim trzy zróżnicowane strefy roślinne poprzecinane alejkami spacerowymi z ławkami, a nawet strumykiem. Całkowita powierzchnia, na której została ona pokryta zielonym dachem to 1 ha.

Rozwiązania konstrukcyjne

Zielone dachy to określenie umowne systemu biologiczno-inżynierskiego, w którym rośliny uprawiane na dachach, stropach i tarasach w odtworzonych warunkach gruntowych w sposób trwały są związane z konstrukcją budowli. Wyróżnia się dwa podstawowe typy zielonych dachów: ekstensywne i intensywne. Pierwsze z nich to dachy o dużych powierzchniach obsadzone roślinnością tj. mchy, zioła, rojniki, oraz kwitnące byliny. Tego typu konstrukcje wymagają małej liczby zabiegów eksploatacyjnych. Dachy ekstensywne mogą być wykonywane na powierzchniach o nachyleniu do 30%, jednak przy nachyleniu większym od 10% należy stosować odpowiednie zabezpieczenia przed erozją i osuwaniem. Drugie natomiast to inaczej ogrody na dachu, projektowane z myślą o rekreacji oraz wypoczynku. Systemy intensywne pozwalają na zazielenienie stropów w osobny sposób jak na glebach naturalnych, umożliwiają one dowolne aranżowanie przestrzeni z małą architekturą włącznie.

Pokrycie na ekodachach składa się z wielu warstw struktury z umieszczonym na jej wierzchu podłożem gruntowym, na którym dozwolone jest sadzenie roślin. Inwestycja w ten rodzaj pokrycia wiąże się z dodatkowymi kosztami wynikającymi ze specyfiki jego instalacji na dachu. O opłacalności inwestycji, w tego typu rozwiązanie, świadczą jego liczne zalety ekologiczne.

 Kolejność ułożenia warstw zielonego dachu (od góry):

• warstwa roślinna – umożliwia prawidłowy rozwój wszelkiego typu roślinom,
• warstwa filtrująca – zabezpiecza drenaż przed zanieczyszczeniem,
• warstwa drenażu – zbiera i odprowadza wodę,
• warstwa zabezpieczająca – ochrania niższe warstwy przed rozwojem korzeni,
• warstwa termoizolacyjna - zapewnia izolację, cieplną dodatkowo odprowadza resztki wody,
• warstwa hydroizolacyjna – zabezpiecza strop przed przeniknięciem do niego wilgoci.

Zielone dachy są ważnym narzędziem usprawniającym ekologiczne funkcjonowanie miast. Do najważniejszych funkcji ekologicznych należy zaliczyć:

• Zmniejszenie ilości wody odprowadzanej do kanalizacji ściekowej dzięki retencjonowaniu w strukturze dachu średnio około 50% wody z opadów atmosferycznych oraz oczyszczenie jej przez system korzeniowy roślin i mikroorganizmy glebowe. Czynnikami wpływającymi na retencję są: grubość warstw zielonego dachu oraz typ zastosowanych roślin.
• Poprawienie współczynnika izolacji termicznej obiektów, co zmniejsza zapotrzebowanie na ogrzewanie pomieszczeń, w wyniku czego obniża emisję toksycznych gazów i zanieczyszczeń pyłowych oraz wspomaga pasywne chłodzenie w lecie.
• Filtrację powietrza z zanieczyszczeń pyłowych i gazowych na równych poziomach wysokościowych oraz produkcję tlenu.
• Tworzenie zastępczej przestrzeni życiowej dla zagrożonej fauny i flory.
• Obniżenie temperatury powietrza w upalne dni bezpośrednio nad powierzchnią zielonego dachu i łagodzenie negatywnych skutków miejskiej wyspy ciepła (zjawisko meteorologiczne polegające na termicznym uprzywilejowaniu przestrzeni miejskiej względem otaczających ją obszarów niezabudowanych) m.in. smogu.
• Zmniejszenie dziennej amplitudy temperatur, oddziaływania promieniowania UV czy uszkodzeń gradowych na pokrycia dachów, co wydłuża trwałość materiałów hydroizolacyjnych około dwukrotnie i ogranicza zaśmiecanie środowiska.

Tarasy i dachy użytkowe, poza wieloma walorami ekologicznymi, stanowią dodatkową przestrzeń do wypoczynku i życia, która w dużym stopniu może wpływać na poprawę jakości życia mieszkańców miast. Zastosowanie dachów, ścian, czy tarasów zielonych zmienia też na korzyść estetykę budynków.  Ekodachy stają się w miastach miejscem aktywności i spotkań mieszkańców. Inspirującym trendem obecnym np. w Nowym Jorku, czy Rotterdamie jest budowa farm miejskich na dachach, gdzie mieszkańcy z własnej inicjatywy uprawiają na dachach owoce i warzywa, a nawet zakładają pasieki.

Wprowadzenie na szerszą skalę ekodachów wpisuje się w potrzebę przeciwdziałania ujemnym skutkom zmian klimatu, adaptacji do nich oraz poprawy jakości życia mieszkańców miast. Mając na uwadze względy ekologiczne warto stosować te rozwiązania na szerszą skalę, w sektorze publicznym - budować dachy zielone na obiektach wielkokubaturowych.

Oprac. Aleksandra Szymańska

Źródła:

• Burszta-Adamiak, Zielone dachy jako element zrównoważonych systemów odwadniających na terenach zurbanizowanych, Wrocław 2014
• Frazik-Adamczyk, Zielone dachy – inspiracja z przeszłości, wymóg przyszłości, [w:] „Aura”, 2016 nr 11
• Wolański, Dachy zielone jako adaptacja do zmian klimatu, tekst dostępny w Internecie: http://www.muratorplus.pl/technika/dachy/dachy-zielone-jako-adaptacja-do-zmian-klimatu_84803.html
• ekologia.pl

Plantacje palm olejowych a środowisko naturalne

Szczegóły

Kategoria: Ekologia i środowisko

Plantacje palm olejowych a środowisko naturalne

Olej palmowy, produkowany z owoców palmy olejowej (Elaeis guineensis), w ciągu ostatnich trzydziestu lat stał się jednym z najszerzej stosowanych surowców. Występuje w produktach spożywczych, kosmetykach, paszach dla zwierząt, smarach przemysłowych i agropaliwach. Rosnące zapotrzebowanie na ten surowiec przyczyniło się do większej ekspansji plantacji. Wiąże się to z wycinaniem lasów deszczowych i prowadzi do niszczenia siedlisk wielu gatunków zwierząt, osłabia bioróżnorodność i zagraża równowadze środowiskowej.

Produkcja oleju palmowego

Obecnie palmy olejowe są uprawiane w Azji Południowo-Wschodniej, Afryce i Ameryce Południowej. Najwięcej plantacji znajduje się jednak w Azji Południowo-Wschodniej. Podczas gdy w 1984 roku zajmowały one powierzchnię 1,5 tys. km², obecnie szacuje się, że występują na obszarze 150 tys. km², z czego ponad połowa została założona na terenach uprzednio zajmowanych przez lasy deszczowe. W ostatnich latach zapotrzebowanie na olej palmowy gwałtownie wzrosło, co spowodowało znaczne zwiększenie areałów zajmowanych przez plantacje palmowe. Do największych producentów tego surowca  należą Indonezja i Malezja. Kraje te pokrywają ponad 85 proc. światowej produkcji, która w 2016 roku była szacowana na 64,5 mln ton.

Olej palmowy w ciągu ostatnich trzydziestu lat stał się jednym z najszerzej wykorzystywanych surowców oleistych.  Jest używany między innymi do smażenia, jako składnik wielu produktów żywnościowych, kosmetyków, środków czystości oraz biopaliw i olejów silnikowych. Jego skład chemiczny jest unikalny. Ma dłuższy okres przechowywania niż inne oleje roślinne. Jest naturalnie półstały i nie ma potrzeby poddawania go procesowi uwodornienia, żeby uzyskać stałą konsystencję. Zawiera  około 50 proc. kwasów tłuszczowych nasyconych, 39 proc. jednonienasyconych, około 10 proc. z dwoma nienasyconymi wiązaniami n-6 (linolowego) i 0,3 proc. z trzema nienasyconymi wiązaniami n-3 (linolenowego). Jego czerwonawy kolor wynika z obecności dużej ilości β-karotenu. Jest też bogatym źródłem witaminy E.

Plantacje palmy oleistej charakteryzują się bardzo dużą produkcyjnością. Ich wydajność wynosi 4,2 tony/ha/rok i jest prawie cztery razy wyższa niż innych upraw roślin oleistych. Dodatkowo, wytworzenie tego surowca pociąga za sobą stosunkowo niskie koszty. Drzewa palmy oleistej zaczynają w pełni owocować po pięcioletnim okresie wegetacji, a ich okres produkcyjności wynosi 25-30 lat. Każdego roku można uzyskać 8-12 owocostanów o wadze 10-25 kg, zawierających 1-3 tys. owoców. Olej jest tłoczony zarówno z miąższu, jak i  z nasion owoców.

Praca na plantacjach palm olejowych daje zatrudnienie dużej liczbie mieszkańców obszarów wiejskich w Malezji i Indonezji, a olej palmowy jest ważnym towarem eksportowym tych krajów. Produkcja oleju palmowego na tak dużą skalę przyczynia się do podniesienia dobrobytu miejscowej ludności, a jednocześnie stanowi ważny składnik ich pożywienia. Niestety, intensyfikacja produkcji pociąga za sobą także różnego rodzaju problemy. Rozprzestrzenianie się plantacji powoduje wycinanie wielkich połaci lasów, prowadzi do niszczenia siedlisk wielu dzikich gatunków zwierząt (m.in. orangutanów), osłabia bioróżnorodność, zagraża równowadze środowiskowej, wiąże się z zanieczyszczeniem obszarów wodnych i lądowych oraz większą emisją gazów cieplarnianych. Budzi to obawy wielu międzynarodowych organizacji proekologicznych i ogółu społeczeństwa. Coraz więcej firm, często pod presją opinii publicznej, rezygnuje ze stosowania w swoich produktach oleju palmowego pozyskiwanego z upraw, na których nie przestrzega się standardów zrównoważonej produkcji.

Zanieczyszczenia

Nowe plantacje palm oleistych powstają najczęściej na skutek wycinania i wypalania obszarów z wielowiekowymi lasami tropikalnymi. Pożarom tym towarzyszy ogromna emisja dwutlenku węgla. Według szacunków FAO stanowi ona około 20 proc. światowej emisji gazów cieplarnianych, przy czym znaczna część pochodzi z wypalania torfowisk, będących częścią terenów lasów tropikalnych. W wyniku produkcji 1 tony oleju palmowego z palmy olejowej rosnącej na odwodnionych torfowiskach uwalnianych jest od 15 do 70 ton dwutlenku węgla, dlatego agropaliwa, produkowane z surowca pochodzącego z upraw zakładanych na osuszonych torfowiskach, są dla naszej atmosfery znacznie większym obciążeniem niż konwencjonalne paliwa kopalne.

Niszczenie lasów tropikalnych skutkuje zakłóceniem równowagi klimatycznej oraz powoduje utratę całych ekosystemów z rzadkimi gatunkami zwierząt i roślin. Plantacje zmieniają również strukturę gleby oraz, z powodu stosowanych w uprawie nawozów, pestycydów i herbicydów, powodują zanieczyszczanie wód gruntowych.

Niszczenie lasów tropikalnych i spadek bioróżnorodności

Plantacje oleju palmowego powodują ogromne zniszczenia w obrębie lasów tropikalnych, ekosystemów o bardzo wysokiej różnorodności biologicznej. Powstają one poprzez wyrąb lasów pierwotnych dla uzyskania miejsca pod plantację, przez zakładanie plantacji w miejsce lasów wcześniej zdegradowanych przez pożary lub wyrąb, poprzez wyrąb lasu na potrzeby pokrycia kosztów założenia plantacji ze sprzedaży drewna oraz pośrednio, poprzez budowanie dróg do obszarów, które wcześniej były niedostępne.

Dawniej Indonezja, największy producent oleju palmowego, była prawie w 99 proc. pokryta lasem. W wyniku prowadzonych od lat 70. intensywnych wylesień, ich powierzchnia  spadła do 49,8 proc. w 2015 roku. Plantacje oleju palmowego były tam zakładane  już od 1911 roku. Początkowo jednak bardzo mało intensywnie. W latach 2005-2011 tempo ich ekspansji wynosiło średnio 514 tys. ha na rok, a w 2010 zajmowały już 7,7 mln ha.

Naturalne lasy w Indonezji, Malezji i Tajlandii są uznawane jako jedne z najbogatszych, w gatunki ekosystemów, na świecie. Występuje tu wiele rzadkich gatunków, których nie spotkamy nigdzie indziej. Na skutek wylesiania, w związku z utratą środowiska życia i zaburzeń w funkcjonowaniu łańcucha pokarmowego, może dojść do wymarcia nawet 80 proc. gatunków zwierząt, takich jak: tygrys sumatrzański, pantera mglista, kotek cętkowany i kotek kusy, nosorożec sumatrzański i słoń z Borneo.

Jednak najbardziej niesławnymi ofiarami produkcji oleju palmowego są orangutany. Szacuje się, że każdego roku z tego powodu ginie ok. 5 tys. osobników. Zwierzęta nie tylko tracą swoje naturalne środowisko życia, ale są także przedmiotem okrutnych prześladowań ze strony pracowników plantacji. Jednostki, które uda się uratować trafiają do specjalnych ośrodków ratunkowych, jednak po pobycie w tych placówkach nie mogą już być przywrócone do środowiska naturalnego.

System certyfikacji upraw

Nowe plantacje oleju palmowego mogą być zakładane w miejsce lasu naturalnego albo tam gdzie takiego lasu już nie ma. Środowiskowe i społeczne koszty zastępowania lasów plantacjami są bardzo wysokie. Natomiast, wykorzystywanie do tego celu terenów wylesionych jest uznawane za pożądane. Przeprowadzona przez niemiecką instytucję gospodarczą WWF – Deutschland ekspertyza wykazała, że do 2020 roku w Indonezji będzie można wygospodarować duże pokłady terenów pod plantacje palm oleistych na terenach wykarczowanych i nieużytkach. Aby uchronić lasy tropikalne przed dalszym niszczeniem, za konieczne uznano opracowanie systemu certyfikacji upraw.   

Najważniejszym z nich jest RSPO (The Roundtable on Sustainable Palm Oil). Tworzy go grupa składająca się z producentów oleju palmowego, przedsiębiorstw zajmujących się przetwórstwem i sprzedażą oraz różnych agencji rządowych i organizacji pozarządowych.  Celem działalności tej organizacji jest wdrażanie i rozwijanie standardów zrównoważonej produkcji oleju palmowego i jego przetwarzania na całym świecie, na każdym etapie łańcucha dostaw, jak również promowanie wykorzystania surowca, pochodzącego z terenów, które nie przyczyniają się do zubożenia wartości przyrodniczych, ani nie oddziałują negatywnie na ludność związaną z terenami uprawy palm olejowych. Aktualnie certyfikowanych jest  około 3,5 mln ha plantacji, które łącznie generują 21 proc. światowej produkcji oleju palmowego.

Poza systemem certyfikacji, powstało również wiele innych dokumentów i regulacji, wspierających zatrzymanie procesu wylesień i przekształceń obszarów bagiennych. W Indonezji obowiązuje  moratorium zakazujące przekształcania mokradeł i lasów pierwotnych (Instrukcja Prezydenta Indonezji nr 6/2013) oraz Dekret Prezydenta Indonezji (nr 32/1990) zabraniający prowadzenia upraw rolniczych na torfach o głębokości 3 m i więcej.

Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady Europy 2009/28/WE w sprawie promowania stosowania energii ze źródeł odnawialnych zakazuje przekształcania pod produkcję biopaliw terenów podmokłych oraz obszarów zalesionych. Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady Europy (1169/2011) dotyczące znakowania środków spożywczych, wymaga umieszczania specjalnych oznaczeń na produktach zawierających olej palmowy.

Oprac. Joanna Radziewicz

Literatura:

1. Górecka A.: Produkcja oleju palmowego a odpowiedzialność za naturalne środowisko. Przemysł Spożywczy 2011 nr 5, s. 28-30.
2. Kotowski W.: Giną lasy tropikalne. Agroenergetyka 2008 nr 1, s. 13-15.
3. Węgiel A.: Olej palmowy a lasy tropikalne. Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu. Katedra Urządzania Lasu.
4. Podstawowe informacje o problematyce oleju palmowego. Dokument dostępny w Word Wide Web: www.palmoilwatch.net