Aronia - najzdrowszy owoc jagodowy na świecie

Szczegóły

Kategoria: Natura i my

Aronia – najzdrowszy owoc jagodowy na świecie

Aronia to najzdrowszy owoc jagodowy na świecie. Jest bogatym źródłem polifenoli, witamin i mikroelementów. Jej owoce, pomimo cierpkiego smaku są powszechnie wykorzystywane w gastronomii do produkcji dżemów, nalewek, soków i galaretek. Jest również składnikiem różnego rodzaju suplementów diety.

Uprawa aronii 

Ojczyzną aronii czarnoowocowej (Aronia melanocarpa) jest Ameryka Północna, w stanie dzikim występuje również w okolicach Wielkich Jezior. Do Europy została sprowadzona w XIX wieku. Jej uprawę na skalę towarową rozpoczęto w latach 30. XX wieku w Rosji, początkowo na terenie południowej Syberii, a od 1947 roku również w podmiejskich gospodarstwach ogrodniczych ówczesnego Leningradu. Duży wpływ na rozpowszechnienie upraw miały właściwości rośliny – jej wysoka mrozoodporność, kwitnienie po przejściu przymrozków wiosennych, wczesne wchodzenie w okres owocowania oraz cenne walory odżywcze i lecznicze owoców.

W Polsce aronię po raz pierwszy posadzono na polach doświadczalnych na Lubelszczyźnie w 1978 roku. Roślina szybko zdobyła uznanie polskich rolników. W 1984 roku powstała Krajowa Sekcja Producentów Aronii. Od tego czasu produkcja owoców dynamicznie się rozwijała, a Polska zyskała miano jednego z największych światowych producentów. W 2016 roku areał upraw był szacowany na około 4,5 tys. ha.

Aronia posiada dużą zdolność przystosowania się do różnych warunków środowiska, dlatego można ją uprawiać na terenie całego kraju, nie wyłączając terenów podgórskich. Należy do roślin światłolubnych, a  jej roczne zapotrzebowanie na wodę wynosi 500-600 mm opadów. Ma niewielkie wymagania glebowe. Dobrze rośnie zarówno na glebach lekkich, piaszczystych, jak i na dość ciężkich, gliniastych, najlepiej o odczynie lekko kwaśnym lub obojętnym. Duże znaczenie dla powodzenia upraw ma dobre przygotowanie gleby przed założeniem plantacji. W pierwszej kolejności należy oczyścić teren z chwastów, ponieważ aronia jest szczególnie wrażliwa na zachwaszczenie. Przy uprawie towarowej ważny jest właściwy rozstaw sadzonek umożliwiający mechaniczny zbiór owoców. Aronia jest rośliną proekologiczną. Zazwyczaj nie wymaga oprysków przeciw chorobom i szkodnikom, więc owoce są wolne od szkodliwych pestycydów i nie akumulują substancji toksycznych. W warunkach klimatycznych naszego kraju aronia dojrzewa najczęściej w drugiej połowie sierpnia. Do zbioru przystępuje się, gdy owoce są całkowicie wykształcone i wybarwione. Owoce są trwałe i po schłodzeniu do +2°C można je przechowywać przez wiele tygodni. Dobrze znoszą transport. Zwiększone nawożenie z jednej strony powoduje wzrost plonów, a z drugiej zmniejszenie zawartości barwników w owocach. Okres reprodukcyjności krzewu wynosi 20 lat, a roczna wydajność owoców przekracza zwykle 10 t/ha.

Coraz częściej doceniane są też walory ozdobne aronii. Wiosną, najczęściej od drugiej połowy maja, na krzewach pojawiają się drobne białe kwiaty, zazwyczaj z lekko różowawym odcieniem, zebrane po 20 - 30 w baldachogronach, które zdobią krzewy aż przez dwa tygodnie. Z kolei jesienią urody ogrodowi nadają przebarwione na kolor ceglastoczerwony lub pomarańczowy liście.

Właściwości prozdrowotne aronii  

Na obszarze Ameryki Północnej aronia była znana od dawna. Spożywanie jej owoców zalecano kobietom, szczególnie w ciąży, gdyż dodawały sił i witalności. Indianie traktowali sok z aronii jako eliksir młodości, który rozjaśniał umysł i pomagał w problemach gastrycznych.

W dojrzałych owocach aronii znajduje się 75-80 proc. wody i 6-10 proc. cukrów. Zawierają zarówno składniki o właściwościach antyoksydacyjnych, jak: antocyjany, flawonole, fenolokwasy i garbniki, jak i witaminy (C, B₂, B₆, E, P, PP) oraz składniki mineralne (molibden, mangan, miedź, bor, jod, kobalt). Prawdopodobnie najważniejszymi składnikami owoców, odpowiedzialnymi za większość ich korzystnych dla zdrowia właściwości są polifenole, których zawartość, w zależności od odmiany, warunków uprawy i pory zbiorów kształtuje się na poziomie od 2000 do 8000 mg/100 g suchej masy. Wśród obecnych w owocach polifenoli można wyróżnić związki należące do trzech grup: procyjanidyn, antocyjanów i fenolokwasów.

Antocyjany będące antyutleniaczami zapobiegają tworzeniu się wolnych rodników w komórkach organizmu. Dzięki swym specyficznym właściwościom opóźniają proces starzenia się tkanek, przyspieszają przemianę materii, korzystnie oddziałują na gospodarkę tłuszczową organizmu, łagodzą dolegliwości w chorobach trzustki i wątroby, chronią organizm przed nowotworami. Zawarte w owocach aronii substancje biologiczne zmniejszają uboczne działanie leków przeciwnowotworowych i łagodzą negatywne skutki radioterapii.

Sok z aronii pomaga usunąć z organizmu metale ciężkie oraz uodparnia skórę na szkodliwe działanie promieni ultrafioletowych. Regularne spożywanie owoców wpływa na wzmocnienie ścian naczyń krwionośnych, przeciwdziała miażdżycy i chorobom serca. Wspomaga też prawidłowe funkcjonowanie układu krążenia i reguluje ciśnienie krwi.

Badania naukowe nad związkami chemicznymi występującymi w aronii wykazały, że powstałe na bazie tej rośliny preparaty i przetwory warto polecić:

• W profilaktyce chorób układu sercowo-naczyniowego, dzięki właściwościom obniżającym ciśnienie tętnicze, zmniejszającym poziom cholesterolu we krwi.
• W profilaktyce nowotworowej. Zarówno owoce, jak i ekstrakty z aronii mają właściwości antyproliferacyjne i ochronne w przypadku raka jelita grubego. Ponadto ekstrakt z owoców może wpływać na wzrost niektórych typów raka piersi i okrężnicy, poprzez hamowanie aktywności enzymów biorących udział w procesie replikacji DNA.
• W profilaktyce chorób neurodegeneracyjnych, dzięki obecności w owocach związków polifenolowych. W badaniach wykazano skuteczność ekstraktów bogatych w antocyjany.
• W profilaktyce cukrzycy. Przeciwcukrzycowy potencjał aronii może wynikać ze zmniejszenia aktywności maltazy i sacharozy w śluzówce jelita cienkiego, chociaż niewykluczone są także inne mechanizmy, jak: stymulacja wychwytu glukozy, zwiększenie wydzielania insuliny i redukcja stresu oksydacyjnego. W badaniach wykazano, że systematyczne spożywanie przez 3 miesiące soku z aronii przez pacjentów z insulinoniezależną cukrzycą przyczyniło się do zmniejszenia stężenia glukozy na czczo. Ponadto sok aroniowy wywierał korzystny wpływ na poziom hemoglobiny glikowanej HbA1c, będącej wskaźnikiem wyrównania cukrzycy.
• Do ochrony przed promieniowaniem UV. Kremy z polifenolami aronii pomagają chronić skórę przed stresem fotooksydacyjnym, natomiast żele zawierające antocyjaniny, chronią ją przed szkodliwym działaniem promieni UV, nawet przy ekspozycji przekraczającej dawkę rumieniową.
• Do polepszenia wzroku. Zawarte w owocach aronii antyoksydanty mogą wpłynąć na spowolnienie powstawania katarakty i patologicznych zmian plamki żółtej oka. Antocyjany poprawiają mikrokrążenie, zmniejszają kruchość naczyń włosowatych.
• Dla osób aktywnie uprawiających sport. Regularne picie soku z aronii powoduje szybszą regenerację organizmu, po intensywnym wysiłku fizycznym.
• Jako pomoc w leczeniu choroby popromiennej i zatruć chemikaliami, dzięki obecności w owocach cennych polifenoli.

Aronia dla wzbogacenia żywności

Każdego roku na plantacjach aronii zbiera się około 40-50 tys. ton owoców, które ze względu na swój charakterystyczny, cierpki smak w większości są wykorzystywane w przetwórstwie. Wyrabia się  z nich soki, przeciery, galaretki, dżemy, powidła, marmolady i nadzienia cukiernicze, charakteryzujące się przyjemnym smakiem i piękną barwą. W ostatnim okresie coraz większym powodzeniem cieszą się owoce liofilizowane, bowiem metoda ta pozwala na zachowanie prawie pełnej gamy zawartych w nich substancji bioaktywnych.

Unikalny skład owoców aronii czyni ją bardzo cennym surowcem do produkcji żywności funkcjonalnej, o szczególnie korzystnym wpływie na zdrowie człowieka, jak również preparatów farmaceutycznych i kosmetycznych. W porównaniu z innymi owocami jagodowymi (czarna porzeczka, czarny bez, czarne jagody) aronia zawiera największe ilości antocyjanów i związków polifenolowych.

Powstające po procesach przetwórczych odpady do niedawna były głównie kierowane na wysypiska, kompostowanie oraz wykorzystywane na cele paszowe. Obecnie dąży się do ich zagospodarowania w przemyśle macierzystym lub innych gałęziach. Wytłoki z owoców aronii mogą być użyte jako surowiec do produkcji barwników antocyjanowyh, a w formie wysuszonej i sproszkowanej jako dodatek do przetworów mięsnych, poprawiający smak, zapach i barwę tych wyrobów. Suszone wytłoki z aronii są również dodawane do chleba, dzięki czemu staje się on produktem funkcjonalnym. Błonnik aroniowy pozyskany w wyniku zmikronizowania wysuszonych skórek tych owoców zawiera ponad 66 nierozpuszczalnych frakcji błonnika, które wykazują właściwości prozdrowotne i stanowią cenny składnik wzbogacający skład produktów piekarniczych.

Aronia jest cenną rośliną sadowniczą. Jej uprawa właściwie nie wymaga stosowania środków chemicznych, dlatego powinna znaleźć stałe miejsce w jadłospisie osób dbających o zdrowie i dobrą kondycję organizmu.

Literatura:

1. Mroczek J.R.: Aronia - cenna roślina użytkowa i lecznicza. Panacea 2009 nr 3, s. 22-23.
2. Białek M., Rutkowska J., Hallmann E.: Aronia czarnoowocowa (Aronia melanocarpa) jako potencjalny składnik żywności funkcjonalnej. Żywność. Nauka. Technologia. Jakość 2012 nr 6(85), s. 31-30.
3. Wawer I.: Aronia: czarny skarb. Polish Food 2016 nr 4, s. 40-45.
4. Książyk M.: Aronia na zdrowie. Polish Food 2013 nr 4, s. 38-39.