NATURA 2000 - więcej korzyści niż zakazów

Szczegóły

Kategoria: Ekologia i środowisko

Obszary NATURA 2000 to jedna z form ochrony przyrody w Polsce, która zaczęła obowiązywać w 2004, wraz z akcesją naszego kraju do UE. Powstają one we wszystkich państwach członkowskich tworząc Europejską Sieć Ekologiczną (ESE) obszarów ochrony NATURA 2000. Obecnie, sieć obszarów chronionych w Polsce zajmuje niemal 1/5 powierzchni lądowej kraju. W jej skład wchodzi: 849 obszarów siedliskowych oraz 145 obszarów ptasich. 

Zasadniczym celem funkcjonowania Europejskiej Sieci Ekologicznej Natura 2000 jest zachowanie określonych typów siedlisk przyrodniczych oraz gatunków, które uważa się za cenne i zagrożone w skali całej Europy, oraz ochrona różnorodności biologicznej. Podstawą funkcjonowania programu są dwie unijne dyrektywy – tzw. Dyrektywa ptasia i Dyrektywa siedliskowa.

Sieć charakteryzuje się bardzo  nowoczesnym podejściem do zarządzania obszarami chronionymi. Można na nich podejmować np. różnego rodzaju aktywności. Jedyną, ale za to bardzo ważną zasadą jest niedopuszczanie do pogarszania stanu środowiska na skutek działalności człowieka na obszarach objętych siecią Natura 2000. Pod tym względem obszary te różnią się od innych form ochrony przyrody w Polsce, w których jasno określone zostały nakazy i zakazy służące ochronie przyrody. Nie znaczy to jednak, że są terenami zamkniętymi, na których obowiązują wyłącznie ograniczenia. Może być na nich prowadzona normalna gospodarka rolna, ale taka, która nie wpływa negatywnie na walory przyrodnicze obszaru. Wiadomo, że aby zachować te walory działalność na takich terenach jest ograniczona, dlatego prywatni właściciele gruntów zlokalizowanych w granicach obszarów Natura 2000 mogą liczyć na rekompensaty i korzyści finansowe.

Korzyści z PROW i nie tylko

Od momentu akcesji celem nadrzędnym stało się wspieranie gospodarstw rolnych promujących rolnictwo zrównoważone, czyli przyjazne przyrodzie. W Unii Europejskiej podkreśla się rolę rolnictwa i obszarów rolnych nie tylko jako źródła pożywienia ale również jako miejsca stanowiącego ważny ekosystem, który trzeba chronić. Wsparciem dla tych działań był początkowo Program Rozwoju Obszarów Wiejskich (PROW) na lata 2004-2006, następnie PROW 2007-2013, a obecnie PROW 2014-2020.

Ważną częścią tych programów są programy rolnośrodowiskowe, będące jedną z form wsparcia finansowego dla rolników.  Składają się one z kilku pakietów, jeden z nich dotyczy ochrony zagrożonych gatunków ptaków i siedlisk przyrodniczych na obszarach Natura 2000. I tak w ramach działania rolno-środowiskowo-klimatycznego na lata 2014-2020 rolnicy mogą uzyskać dodatkowe dopłaty do trwałych użytków zielonych położonych na obszarze Natura 2000. Ci, którzy dobrowolnie przystępują do działania są zobowiązani do prowadzenia działalności rolniczej zgodnie z wymogami ochrony środowiska, poprzez przestrzeganie określonych zasad.

Dofinansowanie można uzyskać również wtedy, gdy rolnik poprzez podejmowane zabiegi przyczynia się do poprawy jakości środowiska i jego ochrony. Wśród zabiegów, które wykonują rolnicy w ramach programu rolnośrodowiskowego, można wymienić opóźniony termin pierwszego pokosu. Działanie to ma na celu ochronę ptaków odbywających lęgi na łąkach oraz ich piskląt, które nie są w stanie uciec przed kosiarką. Dzięki temu chroni się także rośliny kwitnące późnym latem, umożliwiając im wydanie nasion. Ciekawym zabiegiem stosowanym przez rolników jest właściwy sposób wykaszania łąk, od środka do zewnątrz łąki, dźwięk kosiarki odstrasza zwierzęta co pozwala im bezpiecznie uciec od źródła hałasu. W przeciwnym razie zamyka się zwierzętom drogę ucieczki, co jest niebezpieczne zwłaszcza dla małych zwierząt. Innym zaleceniem jest pozostawianie na łące niewielkich, nieskoszonych fragmentów, które stanowią schronienie dla różnego rodzaju owadów i drobnych zwierząt, jak też miejscem dającym szansę przetrwania zakwitającym w późniejszej porze trawom i ziołom. Należy pamiętać, że skoszone siano nie powinno zalegać na polu, bowiem utrudnia wysiewanie i rozprzestrzenianie się nasion. Z uwagi na to rolnicy tworzą stogi siana, które również są schronieniem dla małych zwierząt i owadów.

W Polsce za priorytetowe siedliska przyrodnicze są uznawane:

• zalewy i jeziora przymorskie (laguny),
• śródlądowe słone łąki, pastwiska i szuwary,
• nadmorskie wydmy szare,
• nadmorskie wrzosowiska bażynowe,
• zarośla kosodrzewiny,
• skały wapienne i neutrofilne z roślinnością pionierską,
• ciepłolubne, śródlądowe murawy napiaskowe,
• murawy kserotermiczne - priorytetowe są tylko murawy z istotnymi stanowiskami storczyków,
• górskie i niżowe murawy bliźniczkowe,
• torfowiska wysokie z roślinnością torfotwórczą (żywe),
• torfowiska nakredowe,
• źródliska wapienne ze zbiorowiskami,
• podgórskie i wyżynne rumowiska wapienne ze zbiorowiskami,
• jaworzyny i lasy klonowo - lipowe na stokach i zboczach,
• bory i lasy bagienne,
• łęgi wierzbowe, topolowe, olszowe i jesionowe,
• ciepłolubne dąbrowy.

Priorytetowe gatunki występujące w Polsce to np.:

• rośliny: dzwonek karkonoski, dzwonek piłkowany, gnidosz sudecki, goryczuszka czeska, goździk lśniący, przytulia sudecka, pszonak pieniński, sasanka słowacka, sierpik różnolistny, warzucha polska, warzucha tatrzańska,
• ssaki: kozica, niedźwiedź brunatny, suseł perełkowany, świstak, wilk, żubr,
• ryby: strzebla błotna.

Korzyści – rozwój agroturystyki

Bogate walory przyrodnicze wskazujące na dobry stan środowiska, którymi odznaczają się obszary Natura 2000 są powszechnie znane w całej Unii Europejskiej i każdego roku przyciągają wielu turystów, zarówno z kraju, jak i zza granicy. Taka sytuacja wpływa na rozwój bazy turystycznej oraz działalności agroturystycznej, które łączą tradycyjną gospodarkę rolną z turystyką. Wzrasta bowiem świadomość ekologiczna Polaków, a wraz z nią zapotrzebowanie na tzw. „czyste” formy wypoczynku, przeciwstawiane turystyce masowej.

Lokalne i regionalne produkty spożywcze, rękodzieło oraz inne usługi ekologiczne wytworzone lub pozyskane tradycyjnymi metodami z zasobów środowiska przyrodniczego mogą dużo zyskać poprzez tak rozpoznawalną markę, jaką jest sieć Natura 2000. Produkty powstające na terenach cennych przyrodniczo cechuje wysoka jakość. Poza tym wyrabiane są w oparciu o stare, lokalne odmiany roślin i rodzime rasy zwierząt gospodarskich co z kolei przyczynia się do ochrony różnorodności biologicznej, charakterystycznej dla danego kraju.

Obszary Natura 2000 są szansą dla rozwoju pojedynczych miejscowości i całych regionów zapewniając m.in. miejsca pracy w sektorze turystyki, zmniejszając bezrobocie oraz podnosząc jakość życia mieszkańców. Oczywiście rozwój ten podlega konieczności stałej kontroli pod względem wymogów związanych z ochroną przyrody, systematycznie analizuje się także wpływ podejmowanych na siedliskach aktywności oraz monitoruje gatunki ptaków i zwierząt. Konieczne jest podjęcie działań, które pomogą promować liczne aktywności podejmowane na obszarach Natura 2000, aby pokazać innym jak wiele można zyskać żyjąc zgodnie z naturą.

Oprac. Aleksandra Szymańska

Źródła:

• Europejska Sieć Ekologiczna Natura 2000 jako nowy element otoczenia polskiej wsi i rolnictwa, pod red. A. Bołtromiuka, Warszawa 2010
• Habuda, Obszary Natura 2000 w prawie polskim, Warszawa 2013
• Zarejewska-Tęga, Natura 2000 – korzyści, możliwości i szanse, [w:] „Wieś Mazowiecka” 2018 nr 2
• https://natura.ceo.org.pl
• http://natura2000.gdos.gov.pl

• Następny artykuł