Permakultura - ogród w zgodzie z naturą
- Szczegóły
- Kategoria: Ekologia i środowisko
Permakultura (ang. permaculture) jest świadomym planowaniem i utrzymaniem wydajnych ekosystemów, które charakteryzują się różnorodnością, stabilnością oraz możliwością naturalnego odnawiania się. Stanowi harmonijną integrację krajobrazu i środowiska z działalnością człowieka, w celu zapewnienia mu pożywienia, energii i schronienia. Daje też możliwość rozwoju potrzeb artystycznych, kulturowych, duchowych, w sposób samowystarczalny.
Podstawową zasadą etyczną permakultury, jako zjawiska społecznego i kulturowego, jest utrzymanie harmonii pomiędzy naturą a człowiekiem, bez zaznaczania hierarchii, konkurencji i rywalizacji. Twórcy podstaw teoretycznych tego kierunku, jak: Bill Mollison, David Holmgren, Patrick Whitefield, Graham Bell, Peter Hart, Masanobu Fukuoka, wiązali poprawę stosunków społecznych z uzdrowieniem sposobów uprawy roślin i hodowli zwierząt. Według ich opinii, trwałe i zdrowe zbiorowiska ludzkie nie mogą poprawnie funkcjonować bez podstaw zdrowej i naturalnej żywności i stosowania naturalnych środków agrotechnicznych. Dlatego początkowo permakulturę utożsamiano z permanentną agrikulturą czyli stałą, nie zakłóconą, kulturą upraw.
Praktycznym wymiarem takiego podejścia są zakładane na całym świecie ogrody permakultury, w których można spotkać zarówno sady owocowe, jak i uprawy warzyw, ziół, a nawet zbóż. Połączone z ekosystemem leśnym lub ściśle ten system naśladujący mogą tworzyć ogrody typu forest garden.
W miarę upowszechniania się tej idei na świecie, powstawania permakulturowych gospodarstw, ekowiosek, ośrodków eksperymentalnych, pojęcie permakultury objęło swoim zasięgiem prawie wszystkie dziedziny życia i znalazło zwolenników wśród ludzi zajmujących się ich różnymi aspektami. W latach 70. i 80. XX wieku permakultura zajmowała się głównie organicznymi sposobami uprawy żywności. Następnie włączyła do swojego systemu aspekty ekonomiczne, społeczne, kulturalne i duchowe.
Obecnie mianem permakultury określa się spójny system światopoglądowy i praktyczny, dążący do przywrócenia harmonii człowieka ze środowiskiem naturalnym, samowystarczalności, racjonalnego określenia potrzeb, w opozycji do zachłanności cywilizacji konsumpcyjnej.
Permakultura kieruje się trzema podstawowymi zasadami etycznymi:
- Dbałości o ziemię;
- Dbałości o ludzi;
- Sprawiedliwego podziału nadwyżki dób;
Dotyczy wielu dziedzin życia:
- naturalnego ogrodnictwa i humanitarnego traktowania zwierząt
- propagowania relacji społecznych w duchu tolerancji, współpracy i wzajemnego zrozumienia
- budownictwa ekologicznego
- odbudowy rękodzieła i rozwoju postaw artystycznych i twórczych
- wykorzystania energii odnawialnych
- korzystania z naturalnych sposobów leczenia, profilaktyki zdrowego stylu życia i preferowania rozwoju osobistego
- dążenia do samowystarczalności w obrębie małych społeczności
Projektowanie ogrodów permakulturowych
Projektowanie permakulturowe podkreśla wzorce krajobrazu, funkcje i związki między gatunkami. Nie skupia się na pojedynczych elementach, ale na powiązaniach pomiędzy poszczególnymi składnikami, poprzez właściwy sposób ich kompozycji. Kładzie nacisk na maksymalną harmonizację ogrodu z krajobrazem naturalnym i wykorzystanie lokalnych materiałów i źródeł energii, co wpływa na obniżenie kosztów i powoduje, że poszczególne elementy zachowują swój regionalny i unikalny charakter. Oddziaływanie słońca, wiatru, wody, zwierząt, roślin na dane miejsce jest nazywane sektorami wpływów. W zależności od miejsca pewne sektory są dominujące, zaś inne umniejszone.
Jeden z twórców idei permakultury Bill Mollison wyodrębnił następujące sektory:
- Strefa „0” – dom
- Strefa „1” – przestrzeń przydomowa do 6 metrów (powinny znaleźć się tu obiekty, które wymagają codziennej aktywności, jak ogródek ziołowy, rozsadnik, studnia, zbiornik na deszczówkę)
- Strefa ‘2” – miejsce bardziej oddalone od domu (np. sad, większy warzywnik, miejsce dla zwierząt hodowlanych, szopa na narzędzia, skład opału, kompostownik)
- Strefa „3” - pola uprawne (okólniki dla większych zwierząt, stajnie, niewielkie pastwiska, większe drzewa, pełniące funkcje zapory wiatrowej)
- Strefa „4” – użytkowy las (uprawy sezonowe, większe pastwiska dla zwierząt, drzewa wysokoenergetyczne z przeznaczeniem na opał)
- Strefa „5” – dzika przyroda
W projektowaniu ogrodu i biologicznego otoczenia całego domu David Holmgren wyodrębnił następujące zasady:
- Obserwuj i działaj (poprzez spędzanie czasu na współpracy z naturą możemy zaprojektować rozwiązania odpowiadające naszym potrzebom)
- Złap i magazynuj energię (poprzez stworzenie systemów gromadzących zasoby podczas dobrobytu, możemy zachować je na gorsze czasy)
- Bądź wydajny (zapewnij sobie naprawdę użyteczne owoce wykonywanej pracy)
- Stosuj samodyscyplinę i zaakceptuj skutki swoich działań (ograniczanie nieodpowiednie zachowań w celu sprawnego działania systemu
- Stosuj i doceniaj zasoby i usługi odnawialne (korzystaj w pełni z obfitości natury, aby ograniczyć zachowania konsumpcyjne i zależność od zasobów nieodnawialnych)
- Nie wytwarzaj odpadów (maksymalne wykorzystanie wszystkich surowców)
- Projektuj od wzorców do szczegółów
- Łącz, nie dziel (gdy umieszczamy właściwe rzeczy na właściwym miejscu, powstają między nimi związki, pozwalające na wspólną pracę i współdziałanie)
- Stosuj małe i powolne rozwiązania (małe i powolne systemy są łatwiejsze w utrzymaniu niż duże, lepiej wykorzystują zasoby lokalne i dają wyniki bardziej zrównoważone).
- Stosuj i doceniaj różnorodność (zmniejsza ona wrażliwość na zagrożenia i wykorzystuje unikalne właściwości środowiska, w którym się znajduje)
- Wykorzystuj krawędzie i doceniaj elementy graniczne
- Kreatywnie wykorzystuj zmiany i reaguj na nie (uważna obserwacja pozwala na właściwą reakcję w razie zagrożeń)
Popularne praktyki wykorzystywane w ogrodach permakulturowych
Kompostowanie
Kompost jest zaliczany do najlepszych nawozów naturalnych. Wykorzystując resztki organiczne zapobiegamy marnotrawieniu, a tym samym ograniczamy powstawanie odpadów. Jest tylko obieg materii, zamknięty system przemian energetycznych. Wśród wykorzystywanych sposobów kompostowania wymienia się:
- Gorące kompostowanie – stosunek węgla do azotu powinien wynosić 25-30:1, wymaga rozdrobnionych składników i częstego mieszania materii organicznej. Kompost jest pozbawiony patogenów. Temperaturę pryzmy reguluje się poprzez dodawanie składników bogatych w węgiel lub azot
- Zimne kompostowanie - polega na umieszczaniu materii organicznej w beczkach kompostowych bądź usypywaniu pryzm i pozostawianiu materii do czasu, aż proces dekompozycji rozłoży ją do postaci kompostu. Jest to dość długi proces i zazwyczaj zajmuje kilka miesięcy
- Kompostowanie bezpośrednie – może odbywać się bezpośrednio w miejscu jego przeznaczenia
- Kompostowanie pojemnikowe i vermikompost – wymaga aktywatorów, wprowadzania dżdżownic z zewnątrz
- Kompostowanie ludzkich odchodów – kompost uzyskany z suchych toalet można wykorzystać do użyźnienia drzew owocowych i kwietników. Rozcieńczony z popiołem drzewnym sprawdza się przy nawożeniu wielu roślin ogrodowych.
Ściółkowanie
Kompostowanie bezpośrednie obumarłych resztek organicznych, które w sposób naturalny zachodzi w lasach, na łąkach czy ugorach, można stosować również w przydomowych ogródkach. Dzięki takiemu rozwiązaniu w glebie pozostaje dużo więcej cennych składników pokarmowych, niż w nawozie wytworzonym w oddzielnych kompostownikach. Wśród innych zalet ściółkowania wymienia się również: zatrzymywanie deszczówki, zmniejszanie parowania, zwiększanie ilości materii organicznej w glebie, żywienie i tworzenie środowiska dla organizmów żyjących w ziemi, zahamowanie rozwoju chwastów, równoważenie dziennych wahań temperatury, ochrona przed mrozem i zmniejszanie erozji gleby.
Pozostawianie chwastów
Chwasty jako element ekosystemu spełniają wiele pożytecznych funkcji:
- przywracają bioróżnorodność,
- przyciągają pożyteczne drapieżne owady – naturalnych wrogów wielu szkodników roślin,
- absorbują dwutlenek węgla,
- przyczyniają się do wzbogacenia gleby w składniki pokarmowe,
- chronią glebę przez erozją,
- powiększają ilość materii organicznej
- odstraszają szkodniki roślin,
- rozluźniają glebę,
- zapobiegają utracie wody z gleby,
- niektóre z nich wykazują działanie lecznicze,
- niektóre z nich można spożytkować w kuchni.
Nie przekopywanie ziemi
Odwracanie ziemi wyjaławia ją i wystawia organizmy glebowe na zamarzanie w okresie zimowym. Gleba łatwiej ulega zbiciu, jest przesuszona. W permanentnym ogrodzie, gdzie trwałe rośliny tworzą wieloletnie społeczności odwracanie ziemi może naruszyć i zniszczyć ich system korzeniowy. Mocno rozbudowana żywa struktura gleby jest podstawą zapewniającą stabilność całego systemu, który ma większe szanse odpowiednio zareagować w przypadku ewentualnego zagrożenia czy niekorzystnych warunków zewnętrznych.
Brak sztucznego nawadniania
Zwolennicy permakultury twierdzą, że podlewanie ogrodu i sztuczne nawadnianie osłabia rośliny. Przyroda sama reguluje procesy wchłaniania i wydalania wody. Rośliny w środowisku naturalnym wykształciły w sobie odporność na czynniki zewnętrzne lub znalazły sposoby na gromadzenie zapasów wilgoci, jak sukulenty czy rabarbar. Te hodowane w ogrodach dostosowują się do warunków narzuconych im przez człowieka. Regularnie podlewane mają ładny wygląd, chociaż w smaku nie dorównują ich „dzikim krewniakom”.
Osoby oddane koncepcji permakultury są przekonane, że sztuczne nawadnianie wpływa na zwiększenie wrażliwości roślin. Wymagają one staranniejszej pielęgnacji i dodatkowego nawożenia. Ponadto nie wykształcają wystarczającego systemu korzeniowego. W trakcie podlewania wypłukiwane są składniki mineralne, które schodząc do głębszych warstw ziemi nie są osiągalne dla roślin.
Żyzna, ściółkowana, strukturalna gleba nie potrzebuje dodatkowego nawilżania. Trudne warunki atmosferyczne, jak susze sprawiają, że rośliny dążąc do przetrwania głębiej sięgają po źródła wodne i mineralne. Oczywiście należy unikać wystawiania roślin na ekstremalne warunki. Ważne jest dostosowanie naszych działań do właściwości danego ogrodu.
Następstwo roślin
Dobrze jest podzielić ogród na grządki dzieląc rośliny na 3 lub 4 grupy w zależności ich od potrzeb pokarmowych. W pierwszym roku najzasobniejsze kwatery powinny być obsadzone przez rośliny najbardziej wymagające, a w czwartym roku uprawy dane stanowisko mogą zająć rośliny mniej wymagające.
Rozplanowując ogród należy też uwzględnić głębokość korzenienia się roślin. Po tych płytko korzeniących się należy posadzić te o głębiej sięgającym systemie korzeniowym. Po roślinach zachwaszczających dobrze jest uprawiać rośliny szczelnie okrywające glebę.
Zmianowanie jest istotne także w ze względu na składniki pokarmowe, które jedne rośliny pozostawiają w glebie, zaś inne mogą z nich później korzystać oraz prawdopodobieństwo przenoszenia chorób i szkodników.
W dzikich ogrodach, gdzie przemieszane są różne gatunki roślin, o różnym stopniu dojrzałości dochodzi do naturalnej sukcesji, podobnie jak w przypadku samosiewu. Rośliny same wybierają odpowiednie miejsce wzrostu, tworząc harmonijne kompozycje. Uważna obserwacja ogrodu w ciągu sezonu pozwala na wykonanie niezbędnych czynności ochronnych.
Technika „chop and drop”
Wszelkie organiczne odpadki powstające na przykład podczas zbierania warzyw powinny bezpośrednio wrócić na jego ściółkę. Wyrywając marchew, natkę dobrze jest zostawić w tym właśnie miejscu. Dzięki takiemu podejściu nie marnuje się czasu i energii na wynoszenie ogrodowych odpadków. Wszystko zostaje na miejscu i w procesie kompostowania przemienia się w urodzajną glebę.
Naturalne budownictwo
Łączy różne systemy oraz materiały, kładąc nacisk na równowagę, trwałość, wykorzystanie jak najmniej przetworzonych surowców i zasobów odnawialnych. Potrzeba naturalnego budownictwa wynika z dbałości o środowisko naturalne, z zachowaniem komfortu, zdrowia i estetyki. W celu zachowania równowagi stosuje się dostępne w nadmiarze, odnawialne, recyklowane lub ponownie używane materiały. Przy projekcie architektonicznym budynku, bierze się pod uwagę jego orientację w stosunku do stron świata, przystosowanie do lokalnego klimatu oraz nastawienie na naturalną wentylację. Dąży się do zwartej zabudowy i zminimalizowania śladów ekologicznych, oraz miejscowego uzyskiwania energii, poboru wody, alternatywnych systemów kanalizacji i ponownego użycia wody.
Najczęściej wykorzystywane materiały to glina, drewno, słoma, ziemia, konopie, kamień, darń. Jednak w praktyce często bywają one łączone z materiałami fabrycznymi, jak beton, pianka poliuretanowa czy wełna mineralna.
Hodowla zwierząt
Zwierzęta użytkowe często stanowią część składową gospodarstw opartych na idei permakultury. Wykorzystuje się tam ich naturalne zachowania. Kury lub świnie zamykane są na kilka dni na niewielkim terenie, gdzie zjadają chwasty, pasożyty i larwy owadów. Na pastwisku, na którym pasły się konie lub krowy, wprowadza się także kozy i owce, które zjadają rośliny pozostawione przez poprzedników. Kaczki, a niekiedy i świnie są wykorzystywane w ogrodach do zjadania ślimaków.
Przykładem współpracy zwierząt i roślin, ilustrującym zasady permakultury, jest kurnik przylegający do cieplarni. Kury uwalniają dwutlenek węgla, wykorzystują go rośliny, które z kolei uwalniają tlen do oddychania dla kur. W ciągu dnia południowa ściana cieplarni ogrzewa pomieszczenie, natomiast w nocy kury oddają swoje ciepło ocieplając budynek. I choć model ten jest promowany w wielu podręcznikach dotyczących permakultury, praktyczne zastosowanie znalazł jak na razie w gospodarstwie w Kenwood w stanie Kalifornia (USA), gdzie panuje ciepły klimat śródziemnomorski.
Permakultura wegańska unika stosowania zwierząt użytkowych.
Oprac. Joanna Radziewicz
Oprac. na podstawie książki „Ogrody permakultury: dotknąć ziemi” aut.: Monika Podsiadła, Andrzej Młynarczyk. Lublin: Wydawnictwo eMnet Studio, 2015
Autorzy deklaracji z 1992 roku wyrazili obawę, że ludzkość nadmiernie eksploatuje ekosystemy Ziemi, poza granice możliwości dalszego wspierania sieci życia. Apelowali o ograniczenie emisji gazów cieplarnianych i zaprzestanie wykorzystywania paliw kopalnych, powstrzymanie wylesiania i odwrócenie trendu zmniejszającej się różnorodności biologicznej.
Obecnie szczególnie niepokojąca jest tendencja katastrofalnej zmiany klimatu, wynikająca z rosnącego stężenia gazów cieplarnianych, emitowanych wskutek spalania paliw kopalnych, wylesiania, produkcji rolnej, a szczególnie hodowli przeżuwaczy na mięso. Zdaniem naukowców zapoczątkowaliśmy także masowe wymieranie, w ramach którego wiele obecnych form życia może zniknąć lub być co najmniej zagrożonych wyginięciem, do końca obecnego stulecia. Naukowcy apelują do wszystkich ludzi, a także przywódców o odwrócenie tych negatywnych trendów.
utrzymywanie usług ekosystemowych poprzez powstrzymanie przemiany lasów, zbiorowisk łąkowych i innych siedlisk rodzimych;
ograniczanie inwestycji pieniężnych i zakupów w celu sprzyjania pozytywnym zmianom w środowisku;