Rzeżucha, nie tylko od święta…

Szczegóły

Kategoria: Natura i my

Pieprzyca siewna zwana powszechnie rzeżuchą  pochodzi z północno-wschodniej Afryki i południowo-zachodniej Azji. Uprawiano ją w antycznej Grecji i Rzymie. W starożytnym Egipcie była składana w darze faraonom spoczywającym w piramidach. Do Polski rzeżucha dotarła w XV wieku i obecnie jest kojarzona głównie z okresem Wielkanocnym, symbolizując odrodzenie, nowe życie i nadzieję.

Pochodzenie i uprawa

Pieprzyca siewna (Lepidium sativum), nazywana powszechnie rzeżuchą, jest rośliną przyprawową, należącą do rodziny kapustowatych, rozpowszechnioną w wielu krajach świata. Prawdopodobnie pochodzi z wyżynnych rejonów Etiopii. Większe uprawy można spotykać  głównie w zachodniej Europie i Ameryce Północnej. W Polsce występuje niekiedy jako chwast segetalny. Uprawiana jest rzadko i raczej na małych poletkach. W uprawie gruntowej udaje się po prawie wszystkich roślinach, ale nie może być sadzona bezpośrednio po sobie. W warunkach domowych jej hodowla nie powinna przysporzyć większych trudności. Nasiona wysiewa się na wilgotną watę, bibułę, ligninę czy trociny, które umieszcza się w pojemnikach lub siewnikach. Przez kilka dni wymagają one regularnego zraszania. W ciepłych (20-22⁰C) i dobrze oświetlonych pomieszczeniach  pierwsze kiełki powinny się pojawić już po dwóch dniach, natomiast po tygodniu można przystąpić do zbiorów. Rośliny ścina się w stadium liścieni  i pierwszych liści, gdy mają 6-8 cm. Wiosną lub latem rzeżuchę można uprawiać w skrzynkach, doniczkach lub na zagonach w ogrodzie, najlepiej w ziemi lekkiej i piaszczystej. Pieprzyca siewna nie wymaga specjalnego nawożenia.

W uprawie szklarniowej stosuje się siew rzutowy w ilości 50-200 g na 1 m², a do gruntu wysiewa się rzędowo 0,8-1,0 kg na 100 m² w rozstawie 10-15 cm. Nasiona nie wymagają przykrycia, wystarczy je lekko przygnieść. Do skiełkowania potrzebują dużo wilgoci. Przy ciepłej pogodzie rosną bardzo szybko na stanowiskach półcienistych. Udają się również w niższych temperaturach. Tempo ich wzrostu jest wówczas nieco wolniejsze, a smak bardziej ostry.

Rzeżuchę uprawiano już od tysięcy lat. Do Europy przywędrowała z południowo-zachodniej Azji. Cieszyła się powodzeniem w starożytnym Egipcie, gdzie składano ja w darze zmarłym faraonom. Można było ją spotkać w antycznej Grecji i Rzymie. Grecki pisarz, historyk i żołnierz Ksenofont wspominał, że perscy wojownicy udający się na wojenne wyprawy lub polowania jedli rzeżuchę na kromkach chleba. Według legendy do Francji roślina trafiła dzięki królowi Ludwikowi Świętemu, który podczas wyprawy do Vernon będąc spragniony otrzymał bardzo orzeźwiającą sałatkę z rzeżuchy. Zachwycony tą potrawą władca szybko rozpromował warzywo w swoim królestwie, a w herbie miasta kazał umieścić trzy pęczki rzeżuchy. Noty pochwalne dla tej rośliny znalazły się również na kartach kronik Wschodu Na tereny polskie pieprzyca siewna dotarła w XV wieku.

Rzeżucha – wartość odżywcza i właściwości zdrowotne 

Liście rzeżuchy zawierają niewielkie ilości białka i cukrów, ale za to są bogatym źródłem witamin K, C i A, jak również witamin B1, B2, E i PP, kwasu foliowego oraz pantotenowego. Roślina jest zasobna w sole mineralne, w tym mangan, potas, magnez oraz bardzo dobrze przyswajalne żelazo, wapń, siarkę i jod.

Już Hipokrates doceniał ogromną wartość leczniczą rzeżuchy i zalecał ją swoim pacjentom jako środek wykrztuśny. Uznawana była również za afrodyzjak. W okresie renesansu uważano, że pieprzyca siewna leczy rwę kulszową i bóle głowy. W XIX wieku polecano spożywanie codziennie 2-3 łyżek rzeżuchy i popijanie jej szklanką mleka, w przypadku zagrożenia gruźlicą i w kuracjach wzmacniających. Wierzono, że roślina ta chroni przed cukrzycą i przeziębieniem . Polecano ją w schorzeniach wątroby, żył, tętnic, serca, przewodu moczowego, przy szkorbucie oraz do leczenia anemii.

W dawnej medycynie ludowej rzeżucha znalazła swoje zastosowanie jako lek na pasożyty jelit i owrzodzenia skóry. Wykorzystywano także jej właściwości dezynfekujące jamę ustną oraz pobudzające trawienie i apetyt. Należy jednak pamiętać, że roślina ma działanie moczopędne i w zbyt dużych ilościach może spowodować zapalenie pęcherza.

Ze względu na wysoką zawartość witaminy C, spożywanie rzeżuchy zaleca się, dla osób palących, które cierpią na niedobory tego składnika (mają jej o 40 proc. mniej niż osoby niepalące). Ze względu na bogactwo soli mineralnych i dobroczynnych pierwiastków, jak żelazo i magnez, roślina powinna się także znaleźć w jadłospisie kobiet w ciąży i dzieci, a także osób wycieńczonych. Wskazane jest regularne przyjmowanie rzeżuchy przy bronchicie (choroba tchawicy i rozgałęzień oskrzelowych), dolegliwościach reumatycznych, anemii, a także przy chorobie wieńcowej i zaburzeniach krążenia.

Rzeżucha doskonale wpływa na wzrok, chroni siatkówkę oka przed niebezpiecznym promieniowaniem ultrafioletowym. Ponadto zawarta w niej zeaksantyna oraz luteina wpływają na poprawę wzroku. Pieprzyca siewna zwiększa łaknienie i wspomaga pracę trzustki. Dzięki zawartości dużej ilości magnezu poprawia stan kości, natomiast ze względu na bogactwo łatwo przyswajalnego jodu jest polecana dla osób z niedoczynnością tarczycy. 

Regularne spożywanie pieprzycy siewnej wpływa korzystnie na stan naszej urody. Obecna w jej składzie siarka, odpowiadająca za specyficzny, ostry smak, wzmacnia włosy i zapobiega ich wypadaniu. Poprzez krew pobudza skórę i cebulki włosowe do energicznej produkcji. Tak samo działa sok z rzeżuchy wcierany we włosy. Ekstrakt z tej rośliny charakteryzuje się działaniem wybielającym i może służyć do likwidacji plam pigmentowych pojawiających się na skórze, jest też polecany dla osób zmagających się z problemami

trądzikowymi i łojotokiem.

Rzeżucha dzięki zawartości olejków eterycznych ma ostry, pieprzowy smak dlatego świetnie nadaje się jako zastępstwo musztardy na kanapkach, czy jako dodatek do sałatek, past serowych, rybnych, jajecznych, zup, sosów i twarożku. Na podstawie tego warzywa oraz masła można przygotować masło rzeżuchowe, które serwuje się jako dodatek do mięs.

Dania z rzeżuchą warto jeść nie tylko w okresie Wielkanocy, ale przez cały rok, szczególnie w okresie przesilenia wiosennego, ze względu na zawartość składników, które wpływają na polepszenie kondycji naszego organizmu w tym trudnym okresie. Ponadto jest źródłem minerałów i witamin, wspomaga układ trawienny, oczyszcza krew, pozytywnie oddziałuje na włosy, skórę i paznokcie oraz ułatwia odchudzanie, dlatego warto zainteresować się jej uprawą.

Przepisy

Masło rzeżuchowe

Składniki: 100 g masła, 2 łyżki posiekanej rzeżuchy, sól, sok z ¼ cytryny.

Masło rozetrzeć w miseczce, dodać sok z cytryny, rzeżuchę i sól do smaku. Uformować. Przechowywać w lodówce.

„Koktajl zdrowia”

Składniki: marchew, seler, burak, pomidor, kilka kropli soku z cytryny, 2-4 łyżki drobno posiekanej rzeżuchy, 1 łyżeczka posiekanej natki pietruszki.

Wszystkie składniki połączyć ze sobą przy pomocy blendera.

Surówka wiosenna

Składniki: duży pęczek rzeżuchy, główka sałaty, 2 kwaśne jabłka, garść siekanych orzechów włoskich lub laskowych, pomidor (opcjonalnie), 3 łyżki oliwy z oliwek lub oleju roślinnego, sok z cytryny, sól, pieprz, cukier do smaku.

Rzeżuchę siekamy, sałatę rwiemy na części, jabłka drobno kroimy lub ścieramy na tarce o grubych oczkach, pomidora kroimy na cząstki. Mieszamy wszystkie składniki i zalewamy je sosem z oliwy/oleju i soku z cytryny. Doprawiamy do smaku solą, pieprzem i ewentualnie odrobiną cukru i posypujemy posiekanymi orzechami.

Sałatka z rzeżuchy

Składniki: 2 filiżanki gotowanych, drobno posiekanych ziemniaków, pół filiżanki gotowanych korzeni selera pokrojonego w cienkie plasterki, pół filiżanki utartej rzodkwi (lub rzodkiewki), ¼ filiżanki posiekanej papryki, pół filiżanki siekanej rzeżuchy i pokrojonego w kostkę salami, sól, pieprz, 1 łyżka posiekanej cebuli, majonez (lub gęsty jogurt), sok z cytryny, główka sałaty.

Wszystkie warzywa i salami wymieszać ze sobą, dodać majonez, sok z cytryny i przyprawy.

Oprac. Joanna Radziewicz

Literatura:

1. Nowak, Z.T.: Jedzmy rzeżuchę!. Zdrowa Żywność Zdrowy Styl Życia 2005 nr 1, s. 22-23.
2. Dedido I.: Rośliny zielarskie w apteczce domowej i w kuchni: pieprzyca siewna. Wiadomości Zielraskie 2000 nr 5, s. 18.
3. Gwóźdź E.: Rzeżucha warzywo - właściwości i wartości odżywcze.
4. Szczepańska A.: Rzeżucha – witaminy nie tylko na Święta. Kwartalnik Pacjenta, s. 16-17
5. Brandebura D.: Rzeżucha – właściwości, historia, zastosowanie i uprawa. Dokument dostępny w Word Wide Web: www.smakipolski.com.pl
6. Bagińska, D.: Rzeżucha – cenne źródło witamin i mikroelementów. Dokument dostępny w Word Wide Web: poradnikzdrowie.pl