Co warto zasiać na wiosnę?

Szczegóły
Kategoria: Wiadomości rolnicze

Wiosna to czas siewu zbóż jarych. Podejmując decyzję dotyczącą wyboru konkretnego gatunku należy wziąć pod uwagę warunki glebowe i wodne panujące w danym gospodarstwie,  reakcję roślin na długość dnia świetlnego oraz zakładany kierunek produkcji.

Charakterystyka zbóż jarych

Pszenica jara

Najlepiej rośnie na glebach o uregulowanym odczynie (pH powyżej 6,0), zaliczanych do klas I-IIIb lub IVa. Ze względu na silną, negatywną reakcję fotoperiodyczną, a jednocześnie niskie wymagania termiczne w fazie wschodów, jej siew powinien być przeprowadzony najwcześniej ze wszystkich zbóż jarych. Nasiona kiełkują w temperaturze 1-3ºC, a wschodzące rośliny znoszą przymrozki do -8ºC. Ze względu na słabo rozwinięty system korzeniowy pszenica jara jest wrażliwa na niedobory wody. Za uprawą tego gatunku przemawiają nieograniczone możliwości zbytu i satysfakcjonująca cena sprzedaży.

Pszenżyto jare

Dobrze plonuje na glebach kompleksów: żytni dobry i bardzo dobry. Podobnie jak w przypadku pszenicy jarej siew tego zboża powinien być przeprowadzony możliwie jak najwcześniej, tak by krzewienie przebiegało w temperaturze do 6-8°C. Pszenżyto jare ma niewielkie wymagania wodne. Największe zapotrzebowanie na wodę przypada na fazę krzewienia i strzelania w źdźbło. Nie reaguje gwałtowną zniżką plonu na uprawę po innych roślinach kłosowych. Niewątpliwą zaletą tego zboża są stosunkowo niskie koszty nawożenia w porównaniu z uprawą pszenicy. Ziarno pszenżyta przeznaczane jest w całości na paszę. Charakteryzuje go wysoka wartość pokarmowa ze względu na wysoką zawartość białka o korzystnym składzie aminokwasowym.

Owies

Owies odznacza się właściwościami fitosanitarnymi. W jego korzeniach wytwarzany jest alkaloid - skopolatyna, który hamuje rozwój patogenów wywołujących choroby podstawy źdźbła. Gatunek ten nie jest porażany przez grzyby wywołujące choroby podsuszkowe, dzięki czemu stanowi bardzo dobry przedplon dla innych gatunków zbóż. Odznacza się niską podatnością na zachwaszczenie. Ma dość małe wymagania glebowe, stąd jest głównie uprawiany na glebach klasy IVb i V. Dzięki silnie rozwiniętemu systemowi korzeniowemu rośliny mają możliwość intensywnego pobierania składników pokarmowych i wody z gleby. Ze względu na wymagania wodne w rejonach o opadach poniżej 500 mm rocznie owies nie powinien być uprawiany. Zboże to specyficznie reaguje na nawożenie azotem i fosforem. Dobrze wykorzystuje trudno dostępne formy tych pierwiastków z gleby, a mimo to bardzo silnie reaguje na nawożenie tymi składnikami. Reakcja ta w dużej mierze jest uzależniona od ilości i rozkładu opadów. Najlepszy termin siewu owsa w większości rejonów kraju przypada na drugą połowę marca. Jedynie w rejonach północno-wschodnich i podgórskich można - do 10 kwietnia. Opóźnienie terminu siewu o 10-14 dni skutkuje obniżką plonów o 15-20 proc.

Jęczmień jary

Jęczmień jary charakteryzuje się krótkim okresem wegetacji. Rośliny wytwarzają słaby system korzeniowy, są wrażliwe na niskie temperatury we wczesnych fazach rozwojowych, niedobory i nadmiary wody, oraz wykazują małą konkurencyjność w stosunku do chwastów. Siew jęczmienia jarego powinien być wykonany w nagrzaną glebę. Gdy jest ona niższa j niż 8ºC, wzrost siewek jest hamowany. Zalecany termin siewu:

  • 15-30 marca - Polska Południowo-Zachodnia,
  • 20 marca -5 kwietnia - Polska Centralna,
  • 25 maca – 15 kwietnia - Polska Północno-Wschodnia.

Mieszanki zbożowe

Najpopularniejsza wśród polskich rolników jest mieszanka jęczmienia jarego z owsem. Gatunki te różnią się wymaganiami siedliskowo-agrotechnicznymi. Niesprzyjające warunki dla wzrostu jednego, są wykorzystywane przez drugi, który uzyskuje wówczas pozycję dominującą w łanie i rekompensuje zniżkę plonu pierwszego komponenta.

Zróżnicowanie jakości gleb, jakie ma miejsce w naszym kraju sprzyja zakładaniu plantacji wielogatunkowych. Różnice w składzie granulometrycznym, zasobności i kwasowości poszczególnych części pola, wykazują odmienną przydatność do uprawy innych gatunków zbóż.

Innym powodem popularności mieszanek mogą być niższe koszty produkcji. Uprawiane w mieszankach gatunki, mimo że botanicznie należą do tej samej rodziny wiechlinowatych, różnią się m.in. potrzebami pokarmowymi i wielkością systemu korzeniowego. Uprawiane wspólnie lepiej penetrują glebę i efektywniej wykorzystują nawożenie, które może być stosowane w mniejszych dawkach. Niższe są również nakłady na ochronę roślin przed chorobami, szkodnikami i chwastami.

Skład gatunkowy mieszanek zależy od warunków glebowych i przeznaczenia ziarna. Mieszanka jęczmienia z owsem oplewionym, uprawiana na glebach lekkich jest przeznaczona na paszę dla zwierząt przeżuwających. Na glebach średnich można uprawiać mieszankę 3-składnikową: jęczmienia z owsem i pszenicą, a na glebach bardziej zasobnych - mieszankę jęczmienia z pszenicą. Dobrą wartość pastewną dla świń i drobiu posiada mieszanka jęczmienia z pszenicą lub mieszanka tych zbóż z owsem nagoziarnistym.

Ważnym czynnikiem decydującym o wysokim plonowaniu mieszanek zbóż jarych jest właściwy dobór odmian. Planując założenie upraw mieszanych należy wziąć pod uwagę: wymagania glebowe poszczególnych rodzajów zbóż, wysokość roślin, zawartość białka w roślinach, potencjalny plon ziarna, termin i gęstość zasiewu oraz jakość materiału siewnego.

Optymalny termin siewu mieszanek zbóż jarych trwa w zachodniej części kraju od 20 do 30 marca, w centralnej i południowej części - od 25 marca do 8 kwietnia, natomiast w województwie warmińsko-mazurskim - od 5 do 12 kwietnia. Ilość wysiewu zależy od jakości gleby, dorodności ziarna i jego zdolności kiełkowania.

Kukurydza

Kukurydzę można zasiać zarówno z przeznaczeniem na ziarno jak i na kiszonkę. Roślina ta nie lubi gleb podmokłych, dlatego z czynnością tą warto poczekać, aż gleba całkowicie obeschnie. Dawki nawozowe powinny być ustalone po wcześniejszym zbadaniu zawartości azotu mineralnego. Warto pamiętać, że kukurydza bardzo dobrze reaguje na nawożenie współrzędne fosforu i azotu, które przynosi dobre efekty szczególnie podczas zimnej i mokrej wiosny, zapewniając lepszy wigor siewek w okresie wschodów. Z innych ważnych mikroelementów dla tego gatunku warto wymienić cynk, bor, mangan i miedź. Istotną rolę podczas siewu odgrywa wczesność odmian (FAO):

  • do FAO 190 - odmiany bardzo wczesne,
  • FAO 200-220 - odmiany wczesne,
  • FAO 230-240 - odmiany średnio wczesne,
  • FAO 250-290 - odmiany średnio późne,
  • FAO 300 i powyżej - odmiany późne.

Do optymalnych wschodów kukurydza potrzebuje temperatury gleby około 9-10ºC na głębokości siewu oraz pełnego kontaktu nasion z glebą poprzez całkowite zamknięcie bruzdy siewnej. Nie powinno się jej siać na głębokość mniejszą niż 4 cm. Dobrze by gleba była spulchniona, dobrze zagęszczona i miała strukturę gruzełkowatą.

Termin siewu

Przy uprawie zbóż jarych bardzo ważne jest odpowiednie umiejscowienie w strukturze zasiewów, które warunkuje ich prawidłowy wzrost i rozwój. Najlepszym przedplonem dla wszystkich gatunków są rośliny okopowe i bobowate. Pierwszym zabiegiem uprawowym powinno być wyrównanie powierzchni pola. Zbieg ten, poza wyrównaniem gleby, wpływa również na zatrzymanie większej ilości wody zgromadzonej w okresie jesienno-zimowym.

Bielejące skiby są sygnałem, że wiosenne prace polowe mogą zostać rozpoczęte. W tym okresie na glebach cięższych, gdzie będzie uprawiana pszenica i jęczmień, należy zastosować bronę zębatą, natomiast na stanowiskach lekkich pod owies i pszenżyto – włókę. Następnym zabiegiem jest wysiew wieloskładnikowych nawozów mineralnych (o ile nie zastosowano ich jesienią). Nawozy fosforowe można stosować przed orką przedzimową, preparaty potasowe  - przed orką przedzimową tylko na glebach średnich i zwięzłych. Na gruntach lekkich zabieg ten przeprowadza się wiosną.

Kolejnym etapem wiosennych prac polowych jest wykorzystanie agregatu uprawowego, który przygotuje glebę do wysiewu nasion. Pierwszymi wysiewanymi gatunkami są pszenica jara i owies, a następnie jęczmień i pszenżyto.

Owies powinien zostać wysiany, gdy tylko można wyjechać w pole. W większości rejonów naszego kraju odbywa się to w drugiej połowie marca, z wyjątkiem rejonu północno—wschodniego i podgórskiego, gdzie owies można siać do 10 kwietnia.

Pszenica jara wymaga wczesnego siewu. Na Dolnym Śląsku, Opolszczyźnie, w Wielkopolsce oraz w województwie lubuskim – 15-25 marca, w województwie zachodniopomorskim, centralnej części naszego kraju i na Podkarpaciu – 20-30 marca, na Pomorzu, Warmii i Lubelszczyźnie – 25 marca – 5 kwietnia, natomiast na Mazurach i na Suwalszczyźnie – 1-10 kwietnia.

Jęczmień jary należy do gatunków, które można posiać nieco później. W środkowo-zachodniej części naszego kraju termin siewu tego zboża przypada na drugą połowę marca, w Polsce centralnej i Małopolsce – trzecią dekadę marca, na Pomorzu środkowym, Warmii, północnej części Mazowsza i  na Polesiu – na przełomie marca i kwietnia, natomiast na Mazurach i Suwalszczyźnie – w pierwszej dekadzie kwietnia.

Pszenżyto jare wysiewa się najpóźniej do drugiej dekady kwietnia.

Nawożenie

W uprawie zbóż jarych nawożenie fosforem, potasem, magnezem, siarką i mikroelementami jest tak samo ważne jak nawożenie azotem, który stosuje się w dwóch dawkach – przed siewem roślin i na końcu fazy krzewienia lub na początku strzelania w źdźbło. Część magnezu i siarki można dostarczyć w postaci oprysku dolistnego. Pierwszy zabieg dokarmiania tymi składnikami powinno się przeprowadzić do końca krzewienia. Właściwe odżywienie zbóż na początku wegetacji zapewnia ich dynamiczny wzrost i rozwój. Dobrze rozwinięty system korzeniowy, za co w dużej mierze odpowiedzialny jest fosfor, zapewnia roślinom lepszy dostęp do wody, natomiast dostarczenie odpowiedniej ilości potasu wpływa na ich gospodarkę wodną. Dlatego nawożenie podstawowe tymi składnikami, a także magnezem koniecznie musi być wykonane przed siewem.

Nawożenie podstawowe zbóż jarych można wykonać zarówno nawozami jedno-, jak i wieloskładnikowymi. Przy czym należy pamiętać by składniki, na których nam zależy znajdowały się w większości w formach rozpuszczalnych w wodzie. Warto też zwrócić uwagę na składniki towarzyszące, zwłaszcza siarkę, której zawartość powinna kształtować się na poziomie 1/5-1/8 dawki nawozu.

Choroby i szkodniki

Do chorób, które atakują zboża jare należą:

  • mączniak prawdziwy,
  • rdza brunatna,
  • rdza żółta,
  • rdza źdźbłowa,
  • septorioza paskowana liści,
  • septorioza plew,
  • brunatna plamistość liści,
  • rdza jęczmienia,
  • rdza koronowa owsa,
  • plamistość siatkowa jęczmienia,
  • pasiastość liści jęczmienia.

Zabiegi ochronne należy rozpocząć od zaprawiania roślin w początkowym okresie ich wzrostu. Pominięcie tych czynności może skutkować obniżką plonów nawet o 1/3.

Od początku wzrostu zbóż (BBCH 12-14) można stosować środki oparte na chlorku chloromekwatu (CCC), które hamują wzrost pędu głównego i poprawiają krzewienie, wpływając na przyspieszenie rozwoju pędów bocznych. Preparaty CCC zastosowane w późniejszym terminie (BBCH 31-35) działają typowo skracająco. Optymalna temperatura podczas zabiegu to 100 C. Środki działają w temperaturach 5-250 C

Trineksapak etylu stosuje się od fazy końca krzewienia do całkowicie wykształconego liścia flagowego (BBCH 29-39). Substancja zaczyna działać w temperaturze od 50 C, chociaż faktyczne efekty są widoczne wraz ze wzrostem temperatur, od 80  C.

Preparaty zawierające etefon stosuje się w fazie strzelania z źdźbło (BBCH 31-37). W jęczmieniu zabiegi można opóźnić do momentu grubienia pochwy liściowej liścia flagowego (BBCH 48). Preparat działa w  zakresie 10-230 C, przy czym im cieplej, tym jego skuteczność jest mniejsza. Wówczas zaleca się by zabiegi były wykonywane w późnych godzinach wieczornych.

Oprac. Joanna Radziewicz

Literatura:

  1. Konieczny W.: Wiosenne rozterki – które zboże posiać. Farmer 2019 nr 3, s. 34-38.
  2. Kardasz P.: Nie zwlekaj z siewem do kwietnia. Farmer 2019 nr 3, s. 40-43.
  3. Szczepaniak W.: Przemyślane nawożenie. Farmer 2019 nr 3, s. 44-49.
  4. Szulc K.: Nie zaniedbywać ochrony. Farmer 2019 nr 3, s. 58-61. 
Submit to FacebookSubmit to Google PlusSubmit to Twitter