Dwór Jakubowicza pod Warszawą

Szczegóły
Kategoria: W polskich dworach, dworkach...

Dwór Jakubowicza to klasycystyczna budowla wzniesiona w 1792 r. we wsi Lipków, w gminie Stare Babice (mazowieckie) nieopodal Puszczy Kampinoskiej. Dziś mieści się w nim plebania. Właśnie w tym miejscu pisarz umiejscowił scenę pojedynku Bohuna z Wołodyjowskim, z powieści „Ogniem i Mieczem”.

Pierwsze wzmianki o wsi Lipków pojawiły się w XV w. Pierwszym właścicielem tych ziem był Andrzej Zamoyski, który podarował Lipków małżeństwu Mniszchów około 1780 r. Z kolei 1 lipca 1790 r. dobra lipowickie nabył, od Michała Mniszcha, Ormianin Józef Paschalis Jakubowicz (przybył do Polski w latach 60-tych XVIII w. z Tokatu w Anatolii i został nobilitowany przez króla Stanisława Augusta Poniatowskiego), o czym świadczą warszawskie akta notarialne.

Nowy właściciel wybudował na tych terenach fabrykę pasów szlacheckich (tzw. persjarnię), które były chlubą polskiej produkcji persjarskiej. W roku 1791 odwiedził go sam król Stanisław August Poniatowski i w uznaniu zasług „za pomnażanie pożytecznych rękodzieł” nadał mu tytuł szlachecki. W 1792 r. Paschalis ufundował w Lipkowie dwór i obecny kościół.

Dwór zbudowano w stylu klasycystycznym, według projektu Hilarego Szpilowskiego. Jest skromną, acz niepozbawioną uroku i dobrych proporcji parterową budowlą, wzniesioną na planie prostokąta, nakrytą dachem mansardowym. Na osi elewacji frontowej usytuowano ryzalit wejściowy, zwieńczony trójkątnym naczółkiem i ozdobiony pilastrem. Naroża obiektu są boniowane. W okresie międzywojennym do rezydencji dobudowano kolumnowy portyk, który jednak zlikwidowano w trakcie odbudowy po wojnie. Warto wspomnieć, że we wnętrzach zachowały się dwa kominki z piaskowca z końca XVIII w.

Dwór oraz kościół-kaplica otoczone są krajobrazowym parkiem, założonym w końcu XVIII w. przez Jakubowiczów (do dziś można podziwiać okazy starych dębów, grabów, lip i kasztanów), na terenie którego zachowały się dwie ciekawe figury z piaskowca, wykonane w warsztacie warszawskiego rzeźbiarza, Teodora Skoniecznego (obie sygnowane): Matki Bożej i św. Józefa. Figura Matki Bożej posadowiona jest na cokole współczesnym (też z piaskowca), natomiast figura św. Józefa – na oryginalnym piaskowcowym (po renowacji) cokole, z inskrypcją: Św. Józefie / Opiekunie / Kościoła / powszechnego / Opiekuj się nami / d. 8 września / 1901 r. oraz Wykonał T. Skonieczny / 1901. Obie figury zachowane są w stanie dobrym (po konserwacji).

W 1812 dwór stał się własnością najstarszego syna Jakuba Paschalisa, Józefa, który po osiedleniu się na stałe w Lipkowie,  odbudował częściowo zniszczone budynki fabryczne, by wznowić produkcję, już nie pasów kontuszowych, które wyszły z mody, ale materiałów jedwabnych, płóciennych, bawełnianych i innych wyrobów. Około  1827 roku, miejscowość Lipków miała 22 domy i 264 mieszkańców. Po śmierci Józefa Paschalisa w 1845 r. manufaktura zupełnie zakończyła swoją działalność.

Przez następne lata Lipków należał do rodzin Miecznikowskich, Worowskich, Młodzianowskich, a od 1880 roku do Kazimierza Szetkiewicza, późniejszego teścia Henryka Sienkiewicza, który był prawdopodobnie pierwowzorem postaci Onufrego Zagłoby. Szetkiewicz na stałe mieszkał w Warszawie, a Lipków traktował jako doskonałe miejsce dla wypoczynku. W latach 1881-1883 wielokrotnie odwiedzał to miejsce Sienkiewicz. Przyjeżdżał do Lipkowa jako konkurent do ręki Maryni Szetkiewiczówny, a potem jako jej mąż pracując w Warszawie na stanowisku redaktora „Słowa”. Tu tworzył i wypoczywał.

20 grudnia 2018 r. w parku gminnym w Starych Babicach odsłonięto rzeźbę pn. „Pojedynek Bohuna z Wołodyjowskim”. Powstała ona w ramach obchodów 100-lecia odzyskania przez Polskę niepodległości i przypomina o związku pisarza noblisty i patrioty, Henryka Sienkiewicza z babicką ziemią.

Rzeźbę przedstawiającą walkę tych dwóch bohaterów „Ogniem i mieczem” wykonano z brązu i posadowiono na dwóch podstawach wykonanych z granitu madura. Bohun i Wołodyjowski ukazani są bardzo dynamiczne, z zaciętością patrzą sobie w oczy, a szable wręcz krzeszą iskry od uderzenia stali o stal.

Oprócz twórców rzeźby, w uroczystościach odsłonięcia, uczestniczyli także: aktor Daniel Olbrychski, który zagrał we wszystkich częściach Trylogii H. Sienkiewicza wyreżyserowanych przez Jerzego Hoffmana.

Noblista zafascynowany puszczańskim krajobrazem, na prośbę żony Maryni upamiętnił to miejsce w powieści „Ogniem i mieczem”. Tu właśnie odbył się słynny pojedynek Bohun z Wołodyjowskim. Walczyli na skraju lasu, nad brzegiem rzeczki, która oddziela Lipków od wsi Korczagi Stare.
W miejscu „gdzie pan Wołodyjowski Bohuna usiekł”, można znaleźć pamiątkowy kamień.

Po kilkuletnim gospodarowaniu Szetkiewicz odsprzedał Lipków niejakiemu Zenonowi Brzozowskiemu. I znów na przełomie lat 1883-1937 Lipków miał wielu właścicieli, którzy zmieniali się co kilka lat. Byli to: Brzozowscy (1883-1887), Hornowscy (do 1897), Daszkiewiczowie (do 1909) i inni. Można uznać, że ostatnimi właścicielami Lipkowa byli państwo Suwaldowie - Bolesław i Ludwika, których stosunki małżeńskie nie układały się najlepiej. Ludwika była kobietą despotyczną, ograniczała męża w sprawach zarządzania majątkiem, aż w końcu doszło do tragedii: Bolesław odebrał sobie życie w 1922 roku. Został pochowany w parku lipkowskim, do dziś jego grób znajduje się przy kościele w Lipkowie. Ludwika Suwald umarła w 1937 roku. W latach 20. XX wieku majątek Lipków liczył 198 hektarów.

Dwór w Lipkowie służył jako sceneria do kilku filmowych epizodów, m.in. w filmach: Odsiecz wiedeńska, Trzecia część nocy (1971), serial Polskie drogi (1975), 07 zgłoś się, Katastrofa w Gibraltarze.

Podczas II wojny światowej dwór zajmowało wojsko niemieckie. Po 1945 r., gdy wprowadzono reformę rolną, Lipków całkowicie zmienił swoje oblicze. W miejsce majątku powstało Państwowe Gospodarstwo Rolne (PRL) i częściowo teren ziem ornych zalesiono sosnowymi sadzonkami. Urządzono w nim mieszkania dla pracowników PGR. W 1948 roku dwór został niechcący spalony przez jego mieszkańców, którzy zaprószyli ogień wskutek wadliwie przeprowadzonych rur do piecyków węglowych. Spłonęło wówczas 19 domów. Osiem lat później miejscowa parafia św. Rocha rozpoczęła starania o uzyskanie spalonego dworu z przeznaczeniem na plebanię. W 1957 r. Urząd do Spraw Wyznań zezwolił na przekazanie parafii ruin dworu. W tym samym roku obiekt został odbudowany dzięki staraniom księdza Stefana Kowalczyka, proboszcza parafii NMP w Warszawie i proboszcza lokalnej parafii księdza, Wacława Kurowskiego (zmarł 28 lipca 1992). Urządzono w nim  plebanię i izbę muzeum historii Lipkowa oraz jego związków z Henrykiem Sienkiewiczem. Muzeum zawiesiło jednak swoją działalność, a zbiory nie są udostępniane zwiedzającym. Obecnie dworek nadal pełni funkcję plebanii.

Oprac. Aleksandra Szymańska

Źródła:

Submit to FacebookSubmit to Google PlusSubmit to Twitter