Myśli różne o sposobie zakładania ogrodów

Szczegóły

Kategoria: Skarby w zbiorach CBR

Myśli różne o sposobie zakładania ogrodów

przez

Izabelę Czartoryską

Wrocław, 1805

Dzieło Izabeli Czartoryskiej „Myśli różne o sposobie zakładania ogrodów” wydano po raz pierwszy w 1805 roku we Wrocławiu, w oficynie znanego wydawcy Wilhelma Bogumiła Korna (2 wyd. 1808 r.). Autorem 28 akwafort i sztychowanej karty tytułowej jest nadworny malarz i rytownik, sprowadzony przez Czartoryskich do Puław z Wiednia w 1804 roku - Jan Zachariasz Frey (1769-1829).

Jest to jedna z pierwszych polskich książek ilustrowanych rozpoczynających przegląd wydawnictw dziewiętnastowiecznych, reprezentujących nową epokę sentymentalno-romantyczną. Swobodny i naturalny styl parków angielskich, w przeciwieństwie do regularnych i zgeometryzowanych ogrodów dworskich oświeceniowej Europy – symbolizował głębsze przemiany kulturowe aniżeli jedynie modę lansowaną przez kręgi arystokratyczne.

Izabela Czartoryska (polska arystokratka doby oświecenia, żona księcia Adama Kazimierza Czartoryskiego), wielka znawczyni tematu, dzieli się swoimi spostrzeżeniami i doświadczeniem na łamach swojej książki. Rezydencja Czartoryskich w Puławach słynęła z założonego przez nią wspaniałego ogrodu angielskiego, który zdobiły liczne budowle, m.in. stylizowana na antyczną Świątynia Sybilli oraz tzw. domek gotycki. Książka zawiera Katalog drzew, krzewów, roślin i kwiatów.

Wielką zasługą Izabeli Czartoryskiej było przystosowanie do potrzeb rodzimych, polskich - teorii i praktyki angielskiego ogrodnictwa ozdobnego XVIII wieku. Przekazała wiele nowatorskich zaleceń w sprawie ogrodzeń ukrytych lub naturalnych, harmonijnie łączących planowany ogród z otaczającym krajobrazem. Sformułowała wskazówki na temat formowania klombów i skupin drzew i roślin w zależności od pory kwitnienia, prowadzenia dróg, kontrastowania zestawień elementów ogrodowych oraz budowli i monumentów. Swój traktat zaopatrzyła w aneks zawierający obszerny katalog drzew i roślin z nazwami botanicznymi w języku łacińskim i polskim, wraz z ich charakterystyką.

Książka stanowi rodzaj traktatu teoretycznego, którego założenia teoretyczne wynikały z praktycznych doświadczeń księżnej Izabeli przy urządzaniu swojej romantycznej rezydencji w Puławach.

Działalnością literacką Izabela Czartoryska parała się przez całe życie. Pisała wspomnienia, wiersze, książki umoralniające. Jej twórczość, podobnie jak przebudowa pałacu i parku puławskiego, była utrzymana przede wszystkim w duchu sentymentalizmu, Izabela nie akceptowała klasycyzmu. Izabela Czartoryska jest również autorką katalogów swoich zbiorów muzealnych i książki poświęconej zakładaniu ogrodów. Większość tej twórczości za jej życia pozostawała w rękopisie, do dzisiaj również nie wydano wszystkich jej utworów.

Opublikowane dzieła Izabeli Czartoryskiej:

• Myśli różne o sposobie zakładania ogrodów (1805)
• Książka do pacierzy dla dzieci wiejskich podczas Mszy Świętej dla szkółki puławskiej napisana (1815)
• Pielgrzym w Dobromilu czyli nauki wiejskie z dodatkiem powieści i 40 obrazkami (1819)
• Pielgrzym w Dobromilu, część druga, czyli dalszy ciąg nauk wiejskich z dziesięcią obrazkami i muzyką (1821)
• Dyliżansem przez Śląsk: Dziennik podróży do Cieplic w roku 1816 (wyd. 1968)
• Katalog Sybilli (1827)
• Poczet pamiątek zachowanych w Domu Gotyckim w Puławach (1828)
• Korepondencya księżny Izabelli Czartoryskiéj z poetą Delille'm (wyd. 1887)
• Listy z hr. Flemingów księżny Izabelli Czartoryskiej do starszego syna swego księcia Adama (wyd. 1887)
• Correspondance inédite d'Isabelle Czartoryska avec J.C. Lavater (wyd. 1970)

Oprac. Aleksandra Szymańska