Kompost – ekologiczny nawóz

Szczegóły

Kategoria: Ekologia i środowisko

Kompost to jeden z najlepszych nawozów organicznych używanych w rolnictwie. Wytwarzany jest z odpadów roślinnych i zwierzęcych w wyniku częściowego, tlenowego rozkładu (butwienie) przez mikroorganizmy poprzez proces kompostowania. Jest on w pełni naturalny i w 100% ekologiczny.

Kompost wzbogaca glebę w próchnicę, zwiększa żyzność gleby, zwiększa jej pojemność wodną i powietrzną. Sprawia, że gleba staje się przewiewna i pulchna. Poprawia wzrost i rozwój roślin. Stosuje się go jako składnik podłoża dla upraw warzyw oraz kwiatów rabatowych i doniczkowych, a także jako nawóz organiczny w rolnictwie, sadownictwie i ogrodnictwie, w parkach i ogrodach. Kompost nie ma szkodliwego wpływu ani na rośliny ani na zwierzęta w nim żyjące, niezależnie od zastosowanej dawki. Bywa nazywany przez ogrodników „czarnym złotem” albo „sercem ogrodu”.

Kompostowanie przebiega w pryzmach kompostowych, kompostownikach lub specjalnych bioreaktorach, a także w toaletach kompostujących. Pod pojęciem dojrzewania kompostu rozumieć należy zachodzące procesy rozkładu materiału organicznego składowanego w pryzmie kompostowej lub kompostownikach, który zazwyczaj trwa od kilku do kilkunastu miesięcy. Ważnymi czynnikami (pomocnikami) w tych procesach są bakterie, termofilne promieniowce, pleśnie oraz pierścienice, głównie dżdżownice.
Z jednej strony kompostownik stwarza możliwość pożytecznego i proekologicznego spożytkowania organicznych odpadów, a z drugiej – daje szanse na bujny rozwój nowej roślinności.

Wyróżnia się kilka rodzajów kompostowników, a mianowicie:

• kompostowniki otwarte, składające się jedynie z 4 ścian, mogą być zbudowane z desek, siatki lub innych materiałów
• naturalne pryzmy tworzone w wyznaczonym miejscu działki
• kompostowniki zamknięte, najczęściej plastikowe lub drewniane pojemniki z otworami pozwalającymi na wentylację, stwarzające optymalne warunki do rozkładu
• kompostowniki obrotowe, plastikowe lub metalowe, np. w formie beczki – zawieszane są na specjalnej obrotowej konstrukcji, dającej możliwość łatwego mieszania i napowietrzania zawartości.

Zdaniem ogrodników, optymalne rozmiary kompostowników to: wysokość - 1,20 m oraz szerokość - 1,50 m. Istnieje wtedy największa szansa na odpowiedni dostęp powietrza do wnętrza masy oraz rozwój pożytecznych mikroorganizmów i dżdżownic.

Etapy przemian kompostu 

Kompostowanie to szereg skomplikowanych przemian zachodzących z udziałem najróżniejszych organizmów. Pierwszym etapem przemian materiału zgromadzonego na kompostowniku jest mineralizacja, czyli rozkład substancji organicznej zachodzący z udziałem wyspecjalizowanych drobnoustrojów (bakterii, grzybów) wykorzystujących zawarte w nim związki jako pokarm i materiał do budowy własnego organizmu. Etap ten często nazywany jest „zagrzewaniem kompostu”, ponieważ charakteryzuje się gwałtownym wzrostem temperatury, która osiąga zazwyczaj 50-70^oC. Fazę zagrzewania można sprawdzić używając specjalnych termometrów lub poprzez zanurzenie dłoni wewnątrz kompostu.

Po częściowym rozkładzie materiału i uwolnieniu prostych związków mineralnych będących składnikami pokarmowymi roślin następuje proces tworzenia się próchnicy. Etap ten nazywa się humifikacją i występuje w postaci trwałych gruzełków. Faza ta nazywana „okresem przebudowy i powstawania nowych struktur”, charakteryzuje się obniżeniem temperatury do poziomu 20-30^oC. Ten etap przemian można rozpoznać po pojawieniu się w pryzmie dużej ilości dżdżownic.

Końcowy etap przemian to tzw. „dojrzewanie kompostu”. W okresie tym następuje dokończenie wszystkich procesów związanych z powstawaniem nawozu, a temperatura materiału zgromadzonego wewnątrz kompostownika osiąga wartość równą temperaturze otoczenia.

Proces kompostowania od momentu ułożenia materiału do powstania gotowego produktu, trwa od 6 do 12 miesięcy.

W pełni dojrzały kompost składa się z charakterystycznych, ciemnobrunatnych gruzełków o zapachu przypominającym woń wilgotnego lasu. Poza tym w dobrze przekompostowanym materiale nie powinny być widoczne żadne nierozłożone pozostałości. Dość charakterystyczny jest również brak występowania dżdżownic, które po zakończeniu rozkładu substancji organicznej opuszczają kompostownik.

Warto pamiętać, że na prawidłowo i wydajnie przebiegający proces kompostowania mają wpływ takie czynniki, jak:

• rodzaj materiału, jaki kompostujemy, jego różnorodność i bogactwo składników mineralnych
• dostępność tlenu, który jest niezbędny, żeby nie następowało gnicie (przebiegające beztlenowo) i stymulowane było działanie pożytecznych mikroorganizmów
• temperatura kompostowania - im jest wyższa, tym procesy rozkładu zachodzą szybciej
• wilgotność masy organicznej – masa nie może być zbyt sucha, woda jest potrzebna dla zapewnienia żywotności niezbędnych mikroorganizmów i dżdżownic
• ilość i jakość mikroorganizmów kompostujących, którą, jeśli zachodzi taka potrzeba, można dodatkowo wzbogacać i uzupełniać.

Co można kompostować

Skład chemiczny humusu (dojrzały kompost) uzyskanego w procesie kompostowania  zależy od rodzaju materiałów umieszczanych w kompostowniku. Ważna jest zwłaszcza zawartość takich składników jak: azot, potas, fosfor i wapń, które wpływają na żyzność gleby i jej kwasowość. Wysokomineralny kompost uzyskamy tylko ze zróżnicowanych odpadów. Do kompostownika warto zatem wrzucać:

• odpadki kuchenne (poza mięsem i rybami)
• skorupki jaj
• fusy kawy, torebki herbaty
• resztki warzyw, owoców, obierki
• ścinki skoszonej trawy, siano
• chwasty, przekwitłe, uschłe rośliny (bez nasion)
• ścięte gałęzie krzewów
• opadłe liście (poza liśćmi dębu, olchy, orzecha)
• trociny
• popiół z kominka (drzewny)
• niewielkie ilości papieru (np. karton, ręczniki kuchenne)
• muł wydobyty z oczka wodnego
• starą ziemię, np. z doniczek
• obornik, ściółkę z kurnika.

Należy pamiętać, że przed wrzuceniem odpadków do kompostownika najlepiej je rozdrobnić, co pozwoli na znaczne przyspieszenie oraz ułatwienie ich późniejszego rozkładu. Składniki zbyt suche (siano, pióra), warto namoczyć jeszcze przed włożeniem do pojemnika. Co najmniej raz na 2-3 miesiące całą zawartość kompostownika należy dobrze wymieszać, by ją przewietrzyć i tym samym dostarczyć potrzebnego tlenu. W przypadku przeschnięcia, biomasę można podlać odrobiną wody.

Czego nie należy kompostować

Do składników, których umieszczanie w kompostownikach jest niepożądane, a czasem wręcz szkodliwe, należą:

• mięso i ryby, które wabią szczury, ptaki, muchy, gniją, wytwarzając nieprzyjemne zapachy
• skórki po owocach cytrusowych z uwagi na ich niekorzystny wpływ na drobnoustroje i mikroorganizmy rozkładające masę
• liście dębu, olchy, buku i orzecha, które zawierają szkodliwe dla kompostowania składniki
• chore i porażone rośliny, które najlepiej jest spalić, by nie rozprzestrzeniać chorób
• nasiona (zwłaszcza chwastów) i pestki, które mogą zacząć kiełkować, zakłócając przebieg procesów
• materiały nie poddające się biodegradacji - metal, szkło, plastik
• popiół z węgla lub koksu
• gazety i czasopisma ze względu na szkodliwe składniki farb i barwników.

Znaczenie dżdżownic

Dżdżownice są niezbędne do powstania kompostu. Jeżeli pryzma kompostowa umieszczona jest bezpośrednio na ziemi, w końcowym etapie kompostowania, w naturalny sposób, do kompostu przedostają się dżdżownice. Trawią one kompostowaną materię organiczną przyczyniając się do przyspieszenia jej rozkładu. Wydaliny dżdżownic (koprolity) są cenną substancją poprawiającą żyzność i strukturę gleb w ogrodach.

Dżdżownice możemy „zwabić” do pryzmy kompostowej, dodając do niej materiały bogate w cukier. Czasami umieszcza się w pryzmie dżdżownice zebrane w ogrodzie.

Można też kupić w tym celu dżdżownice kalifornijskie, niestety zginą one w czasie zimy, jeżeli pryzma znajdować się będzie na otwartej przestrzeni. Dżdżownice rodzime bez problemu przetrwają zimę, a są równie pożyteczne, co kalifornijskie.

Wpływ na glebę

Dojrzały kompost jest dla gleby przede wszystkim źródłem gotowej próchnicy. Pojęciem „próchnicy” lub humusu” określa się specyficzne związki organiczne i połączenia organiczno-mineralne poprawiające stan fizykochemiczny gleby oraz jej właściwości strukturalne. Zawarta w dojrzałym kompoście próchnica korzystnie wpływa na istotne cechy charakteryzujące dobrą glebę:

• dobre właściwości sorpcyjne, czyli specyficzne zdolności gleby do zatrzymywania wnoszonych składników pokarmowych, dzięki czemu nie są wypłukiwane w głąb profilu glebowego
• zdolności buforowe gleby, zapobiegające nagłym, niekorzystnym dla rosnących roślin zmianom jej odczynu
• odpowiednie warunki wodno-powietrzne, zapewniające korzeniom roślin optymalny dostęp do tlenu i wilgoci
• korzystną strukturę gruzełkowatą, ułatwiającą rozwój systemu korzeniowego roślin
• właściwy rozwój życia glebowego, nieodłączny element poprawnego funkcjonowania każdej gleby.

Systematyczne stosowanie kompostu jest zatem niezbędne do uzyskania bądź utrzymania właściwej żyzności gleby.

Oprac. Aleksandra Szymańska

Literatura:

• Jarosz Z., Wszystko o kompoście, Warszawa 2010
• Pikuła D., Nawozy naturalne chronią żyzność gleb, [w:] „Agrotechnika” 2018 nr 10
• Przybylak Z., 250 Eko porady: na dobry kompost, roślinne gnojówki, przywabianie owadów, Bydgoszcz 2012, seria: „Tradycyjny Ogród Ekologiczny”
• Szydłowska J., Kompost – „czarne złoto” rolnika, [w:] „Poradnik Gospodarski” 2017 nr 2/3
• www.zielonyogrodek.pl