Produkcja mleka ekologicznego w Polsce

Szczegóły

Kategoria: Wiadomości rolnicze

Stele pogłębiająca się świadomość ekologiczna i żywieniowa polskich konsumentów polegająca na dbałości o zdrowie w połączeniu z troską o środowisko naturalne znalazła swoje odzwierciedlenie między innymi na rynku żywności, w tym ekologicznej produkcji mleczarskiej, której rozwój dużym stopniu będzie zależał od ich właściwej promocji i dostosowania cen do możliwości potencjalnych odbiorców.

Ekologiczna produkcja żywności pochodzenia zwierzęcego  jest systemem zarządzania gospodarstwem uwzględniającym najbardziej korzystne dla środowiska praktyki, w tym dbałość o zachowanie różnorodności biologicznej, ochronę zasobów naturalnych, a przede wszystkim stosowanie wysokich standardów dotyczących dobrostanu utrzymywanych zwierząt. Z chwilą przystąpienia Polski do Unii Europejskiej zainteresowanie ekologiczną produkcją mleka zaczęło wzrastać. Wiele gospodarstw konwencjonalnych włączyło się do tzw. konwersji, czyli przechodzenia na system ekologiczny. Wiązało się to z dostosowaniem do określonych warunków i sposobów chowu bydła mlecznego zgodnych z zasadami ekologii oraz obowiązującymi przepisami unijnymi i krajowymi. Młode bydło wprowadzane do stada nie mogło mieć więcej niż 6 miesięcy. Istotny był również wybór odpowiedniej rasy, charakteryzującej się wysoką zdrowotnością i odpornością na choroby. Zwierzęta musiały mieć stały dostęp do wysokojakościowej paszy i wody i być utrzymywane w systemie wykluczającym ich wiązanie, w odpowiednio zaprojektowanych i wyposażonych budynkach inwentarskich. Gospodarstwa prowadzące ekologiczną produkcję mleka powinny posiadać własną bazę paszową zapewniającą ciągłość produkcyjną.

Przedsiębiorstwa zajmujące się ekologicznym przetwórstwem mleka muszą spełniać wszystkie wymagania sanitarne i techniczna zawarte w przepisach dotyczących prowadzenia przetwórstwa artykułów spożywczych. Wytworzony produkt musi zawierać 95 proc. surowców ekologicznych, natomiast pozostałe 5 proc. mogą stanowić inne składniki dopuszczone do produkcji ekologicznej. Wyroby nie mogą posiadać w swoim składzie żadnych barwników, konserwantów i przeciwutleniaczy. Dopuszcza się wykorzystanie wyłącznie metod mechanicznych, fizycznych i fermentacyjnych.

Produkcja ekologicznych wyrobów mleczarskich na każdym etapie, od wytwarzania wstępnego poprzez przechowywanie, transport i sprzedaż podlega kontroli i certyfikacji, Zgodnie w przyjętą polityką rolnictwo ekologiczne jest częścią „Strategii zrównoważonego rozwoju wsi, rolnictwa i rybactwa na lata 2012-2020”. Z kolei Rozporządzenie Rasy (WE) nr 834/2007 z dnia 28 czerwca 2007 roku w spawie produkcji ekologicznej i znakowana produktów ekologicznych ujmuje podstawy ekologicznego systemu gospodarowania. Kwestę tę uzupełnia Rozporządzenie Komisji (WE) nr 889/2008 z dnia 5 września 2008 roku ustanawiające szczegółowe zasady wdrażania wcześniejszego aktu oraz Ustawa z dnia 25 czerwca 2009 roku o rolnictwie ekologicznym.

Unia Europejska dopuszcza certyfikowanie produktów znakami regionalnymi, jednak funkcjonuje europejski oficjalny znak ekologiczny wspólny dla wszystkich krajów członkowskich. Jest nim tzw. ecolabel przyznawany na podstawie Rozporządzenia 1980/2000/WE. Każda grupa wyrobów podlega innym kryteriom ustalonym przez Komisję. W Polsce jednostkami upoważnionymi do kontroli i certyfikacji pozyskiwanych surowców w rolnictwie ekologicznym i wytwarzanych wyrobów są jednostki powołane przez ministra rolnictwa.

Podstawowym celem produkcji ekologicznej jest wytworzenie produktu, który swoim składem i określonymi cechami znacznie różni się od tego pozyskanego metodami konwencjonalnymi. Restrykcyjne wymogi narzucane gospodarstwom ekologicznym  znacząco wpływają na końcową jakość produktu. Badania wykazały, że mleko pozyskane od krów utrzymywanych w systemie ekologicznym zawiera więcej witamin C i E, α-tokoferolu, β-karotenu, sprzężonego kwasu linolenowego (CLA) i kwasów omega-3, niż surowiec pochodzący z gospodarstw konwencjonalnych. Ponadto charakteryzuje się ono korzystniejszym smakiem i zapachem potwierdzonym przez konsumentów. Charakterystyczna dla tego surowca jest również niska liczba komórek somatycznych, co wiąże się mniejszą zachorowalnością krów na zapalenie wymienia oraz pozostałości pestycydów..

Wielkość produkcji mleka ekologicznego od 2013 roku wykazuje tendencję spadkową (2013 – 27 mln ton; 2016 – 24,2 mln ton). Obecnie stanowi ona zaledwie 0,19 proc. wielkości produkcji mleka ogółem. Spośród 11,3 tyś. zwierząt utrzymywanych w gospodarstwach ekologicznych jedynie niecałe 6,5 tysiąca produkuje mleko sprzedawane jako ekologiczne, reszta to mleko sprzedawane jako konwencjonalne, mimo, że wyprodukowane jest zgodnie z zasadami dla gospodarstw ekologicznych.

Wśród problemów i barier związanych z produkcją mleka ekologicznego w Polsce zalicza się m.in.:

• duże rozdrobnienie produkcji mleka ekologicznego w odniesieniu do geograficznych możliwości przetwórczych,
• niewielka powierzchnia gospodarstw niekonwencjonalnych,
• mała liczba krów utrzymywanych w systemie produkcji ekologicznej,
• wysokie koszty związane z transportem mleka od producenta do przetwórcy, utrudniony i zaburzony łańcuch dostawy surowca do spółdzielni,
• wysokie koszty produkcji mleka ekologicznego,
• zgłaszany przez przetwórnie brak dostatecznej ilości surowca ekologicznego,
• zbyt mała liczba odbiorców produktów ekologicznych m.in. z powodu wysokich cen,
• wysokie marże na produkty ekologiczne narzucane przez wielkie sieci handlowe,
• wygórowane oczekiwania dużych sieci handlowych w zakresie ilości dostaw produktów ekologicznych,
• niewystarczające wsparcie państwa w postaci dopłat dla producentów mleka ekologicznego,
• niejednoznaczne, rygorystyczne i mało czytelne przepisy prawa i systemy certyfikacji producentów wyrobów ekologicznych,
• zbyt mały asortyment dostępnych produktów ekologicznych,
• niedostateczna promocja produktów ekologicznych wśród konsumentów,
• brak systemu informacji o podaży żywności ekologicznej, co utrudnia sprawne kojarzenie podaży z zapotrzebowaniem konsumentów.
• długi i skomplikowany czas konwersji z gospodarstwa konwencjonalnego na ekologiczne,
• mniejsza wydajność krów w systemie produkcji ekologicznej.

Niektórzy producenci podejmują próby bezpośredniej sprzedaży mleka (w lokalnych sklepikach, mlekomatach, za pośrednictwem internetu) lub samodzielnej produkcji wyrobów mlecznych  (serów, jogurtów, kefirów) na bazie surowca pozyskanego we własnym gospodarstwie Dobrym rozwiązaniem dla producentów może być tworzenie grup producenckich, które miałyby lepszą możliwość dostosowania podaży surowców ekologicznych do zapotrzebowania zgłaszanego przez zakłady przetwórcze. Przyjmuje się, że pozyskanie mleka w gospodarstwie niekonwencjonalnym może być opłacalne przy wielkości stada od 15 do 30 krów o wydajności 5 do 7 tys. kg mleka rocznie i dysponowaniu powierzchnią użytków rolnych od 0,9 do 1,15 ha, licząc na jedną krowę mleczną.

Oprac. Joanna Radziewicz

Literatura:

1. Smoczyński, S.S.: Ekologiczna produkcja mleka – wybrane aspekty. Przegląd Mleczarski 2018 nr 9, s. 8-14.
2. Smoczyński, S.S.: Ekologiczne mleko i produkty mleczarskie – wybrane problemy produkcyjne, środowiskowe, jakościowe i prawne. Przegląd Mleczarski 2019 nr 4, s, 2-9.
3. Mleczarze rozmawiali o produkcji mleka ekologicznego. http://www.portalspozywczy.pl.