Sucha podlaska – XVIII-wieczny dwór Cieszkowskich

Szczegóły

Kategoria: W polskich dworach, dworkach...

Sucha to malowniczo położona wieś na Podlasiu, nad rzeczką Kostrzyń, którą niewielki las oddziela od drogi Warszawa-Siedlce. Okolica przyciągać może turystów swoimi walorami krajobrazu, kompleksem zabytkowych drewnianych budowli, ale przede wszystkim starym drewnianym dworem rodziny Cieszkowskich.

Obszerny dwór w Suchej wzniesiony został w latach 1743-1745, prawdopodobnie na miejscu wcześniejszego, z inicjatywy kasztelana liwskiego Ignacego Cieszkowskiego herbu „Dołęga” (1704-1787). Barokowy, parterowy, rozłożysty dwór zbudowano z modrzewiowych bali układanych na zrąb. Od frontu jego bryłę urozmaica para niewielkich alkierzy, czy raczej ryzalitów udających alkierze, nie występują one bowiem poza linię elewacji bocznych. Przykryty jest wysokim, czterospadowym dachem, wyłożonym podlaskim gontem struganym. Dwór posadowiony jest na planie wydłużonego prostokąta o regularnej bryle. Dziewięcioosiowy z wysokim mieszkalnym poddaszem. W latach 40-tych XIX wieku po środku elewacji frontowej dodano murowany, trójarkadowy portyk, dekorowany czterema pilastrami toskańskimi, zwieńczony trójkątnym szczytem, w którym wymalowano herb „Dołęga” Cieszkowskich; niżej na fryzie widnieje łaciński napis: „Sub veteri tectu sed parentali”, co w polskim tłumaczeniu znaczy: „Pod starym dachem, lecz rodzicielskim”. Na elewacji tylnej w XIX wieku dodano również drewnianą werandę zwieńczoną trójkątnym szczytem wspartym na drewnianych słupkach. Układ wnętrz dwutraktowy z okrągłą sienią i salonem na osi. Również w XIX wieku do wnętrza wprowadzono dodatkowo wąski korytarzyk wydzielający trakty.

W roku 1787 dwór uświetnił swą wizytą sam król Stanisław August Poniatowski, a w roku 1814 przyszedł tu na świat August Cieszkowski (ur. 12 września 1814 w Suchej, zm. 12 marca 1894 w Poznaniu), syn Pawła i Zofii z Kickich, późniejszy znany filozof, ekonomista i polityk. Jeden z czołowych przedstawicieli romantycznego nurtu polskiej filozofii narodowej – mesjanistycznej.

Po śmierci Augusta Cieszkowskiego Sucha przeszła na jego syna, także Augusta, a później na wnuka. Ten, będąc bezdzietnym, usynowił kilkoro kuzynów, między których podzielił swój majątek. Dobra z Suchą przypadły w udziale znakomitemu rolnikowi Felicjanowi Dembińskiemu, który odtąd przybrał drugie nazwisko Cieszkowski. Dwór aż do końca II wojny światowej należał do rodziny Cieszkowskich.

Po wojnie, gdy właścicieli tysięcy dworów, dworków i pałaców pozbawiono rodzinnych domów, a ich rodzinne gniazda praktycznie skazano na zniszczenie, również dwór w Suchej spotkał podobny los. Urządzono w nim mieszkania dla robotników Państwowego Gospodarstwa Rybnego, gospodarzącego na okolicznych stawach, którzy po 30 latach opuścili go z powodu złego stanu technicznego. Przez kolejne 10 lat dworek stał opuszczony, popadając w ruinę. Park zarósł, a część drzew wycięto na opał. Także zabudowania folwarczne dawno już zniknęły. Kompletnie zrujnowany dwór z zapadniętym dachem został odkupiony w 1988 r. przez pasjonata zabytków, a zarazem wybitnego historyka sztuki i wieloletniego dyrektora Łazienek Królewskich w Warszawie, profesora Marka Kwiatkowskiego.

Ze wspomnień prof. Kwiatkowskiego: „Dwór, kiedy tu przybyłem, a było to w 1987 roku, przedstawiał obraz kompletnej ruiny. Ściana frontowa była zbutwiała, portyk popękany i chylący się do upadku, dach wyłożony eternitem w wielu miejscach zniszczony. Wnętrza sprawiały jeszcze gorszy widok - w niektórych, przez dziury w sufitach, widać było niebo, wszędzie walały się sterty śmieci, ze ścian wyrastały grzyby. „Fachowcy” twierdzili, że jest już za późno na restaurację dworu, gdyż pożera go „grzyb domowy". Miejscowi wieśniacy orzekli jednak, że „ci z Warszawy się nie znają". Próchno było tam, gdzie ciekła woda, a obok, co udowadniali uderzeniem siekierą, ściany były zdrowe. Uwierzyłem chłopom...”.

Dzięki ogromnemu zaangażowaniu i wytrwałości nowego właściciela, dwór odzyskał dawną świetność. Kwiatkowski odtworzył w nim brakujące elementy, wyposażył w meble, odsłonił i zakonserwował stare malowidła w salonie nad oknami, nad drzwiami i na stropie, odnalazł dokumenty mówiące o powstaniu i historii dworu. Prace remontowe trwały do końca 1993 roku. Ostatecznie 14 października tegoż roku, w 250 rocznicę istnienia dworu nastąpiło jego uroczyste otwarcie i nadanie mu statusu obiektu muzealnego.

Obecnie budowla ta stanowi cześć Muzeum Architektury Drewnianej Regionu Siedleckiego. Odwiedzający obejrzeć mogą tu wnętrza wyposażone w meble bidermajerowskie i eklektyczne z XIX w., liczne przedmioty pochodzące z epoki, obrazy, portrety szlacheckie, akwarele, drobne rzeźby i przedmioty sztuki użytkowej.

Kwiatkowscy nie ograniczyli się jedynie do dbania o stary dwór. Wokół niego założyli skansen, do którego sprowadzają zagrożone zniszczeniem drewniane budowle z terenu Podlasia. Na folwarku pojawiły się więc: stare chałupy - jedna z 1860 r. z miejscowości Szaniawy Matysy, druga z 1882 r. z Jagodnego, gdzie urządzona jest izba chłopska; organistówka; dzwonnica z końca XVII w. z Miedznej; plebania z 1900 r. z Grębkowa; wiatrak Holenderski z Ostrówka z zachowanym dawnym mechanizmem; karczma Plebańska z ok. 1900 r. ze Skrzeszewa; dworek miejski z ok. 1850 r. z Siedlec; stodoła z ok. 1900 r. z Polkowa; maneż z końca XIX w. z okolic Ostrołęki; wikarówka z 1840 r. z Garwolina; owczarnia i spichlerzyk z poł. XX w. ze Zbuczyna; dwór klasycystyczny z 1825 r. z Rudzienka; budynki miejskie (obok stawu za Karczmą) z XIX w. z Mińska Mazowieckiego oraz drewniana kapliczka projektowana przez Marka Kwiatkowskiego. Najstarsze z tych zabudowań powstały w połowie XIX w., najmłodsze pochodzą z około 1900 r. Z każdym rokiem przybywa nowych obiektów.

Całą posiadłość otacza ogród o starym drzewostanie, będący obecnie częścią skansenu.

Oprac. Aleksandra Szymańska

Źródła:

• Omilanowska M., Polska – pałace i dwory, Warszawa 2004
• Różycka E., Kunkel R., Zamki, pałace, dwory, Katowice 2005
• Samusik K., Dwory i pałace na Kresach Wschodnich: między Niemnem a Bugiem, Białystok 20212
• http://www.sucha.podlasie.pl
• http://www.polskiezabytki.pl/m/obiekt/3685/Sucha/