Pokrzywa- zwykła, niezwykła roślina

Szczegóły

Kategoria: Natura i my

Pokrzywa zwyczajna (Urtica dioica L.), ze względu na swoje właściwości, od dawna znajduje zastosowanie w medycynie naturalnej. Do celów leczniczych wykorzystywane są liście, zbierane przed kwitnieniem, korzenie – wykopywane jesienią lub wczesną wiosną, oraz całe ziele. Surowcem, jest również sok uzyskiwany ze świeżych pędów rośliny.

Walory lecznicze pokrzywy znano już w czasach starożytnych. Pisali o niej wielcy  lekarze tamtych czasów, Hipokrates i Dioskurides, a w wiekach średnich św. Hildegarda i Paracelsus. Ceniono jej właściwości moczopędne i przeczyszczające i wykorzystywano do leczenia wrzodów, ropni, chorób płuc, czy kłopotów menstruacyjnych. Albert Wielki w XII wieku zalecał pokrzywę jako surowiec włókienniczy, do otrzymywania pożytecznego włókna. W farbiarstwie artystycznym była używana  do barwienia wełny i jedwabiu.

W okresie średniowiecza pokrzywie przypisywano wielką moc. Sporządzane na bazie tej rośliny kremy i maści miały wypędzać złe moce, chronić przed diabłem i duchami. Wiązka pokrzyw umieszczona pod łóżkiem chorego zapewniała mu wyzdrowienie, a noszona przy sobie chroniła przed złym spojrzeniem. Funkcjonowało też przekonanie, że aby kobieta powiła syna, jej mąż powinien w tajemnicy przed nią włożyć pod materac wiązkę pokrzyw zebranych w pełnym słońcu.

Substancje aktywne 

Pokrzywa zwyczajna stanowi bogate źródło substancji biologicznie czynnych, dzięki czemu od wieków jest wykorzystywana w celach leczniczych. Cechuje się wysoką zawartością witamin, minerałów i innych związków organicznych. W jej skład wchodzą witaminy: B₂, B₅, C, E, F, K, kwasy organiczne (m.in. węglowy, mrówkowy, krzemowy, cytrynowy, fumarowy, glicerynowy, jabłkowy, szczawiowy, fosforowy, chininowy, bursztynowy, masłowy), karetonoidy, flawonoidy, garbniki, sacharydy oraz liczne minerały, jak: wapń, żelazo, miedź, cynk, mangan, krzem, cynk, mangan czy krzem.

Do celów leczniczych wykorzystywane są liście, zbierane przed kwitnieniem (Urticae folium) i korzenie – wykopywane jesienią lub wczesną wiosną (Urticae radix), jak również całe ziele (Urticae herba). Cennym surowcem jest również sok pozyskiwany ze świeżych pędów. 

Właściwości lecznicze

Działanie przeciwzapalne, przeciwbólowe

Wprowadzenie liści pokrzywy do wspomagającej terapii zapalenia stawów, choroby zwyrodnieniowej stawów i dolegliwości reumatycznych, to efekt pozytywnych wyników badań naukowych. Zmniejszenie syntezy cytokin, obserwowane pod wpływem składnika lub składników wyciągu z pokrzywy, oraz hamowanie innych procesów prozapalnych - to mechanizmy działania leczniczego pokrzywy przy tego typu dolegliwościach..

W leczeniu reumatyzmu liście pokrzywy można stosować także zewnętrznie. Taki sposób łagodzenia bólu był znany w medycynie ludowej od czasów starożytnego Rzymu. Włoski parzące pokrzywy zawierają serotoninę, acetylocholinę, histaminę i prawdopodobnie leukotrieny. Serotonina i histamina biorą udział w zwiększaniu poziomu czynnika wzrostu nerwów, który aktywuje neurony odbierające wrażenie bólu.
                                                                                                          
Działanie moczopędne

Potwierdzone naukowo właściwości moczopędne liści pokrzywy wynikają z obecności azotanów potasu i wapnia. Wyciąg z pokrzywy w niewielkim stopniu podnosi ilość moczu wydalanego w ciągu doby, natomiast zwiększa eliminację szkodliwych produktów przemiany materii i mocznika, stąd też określenie rośliny jako środka „czyszczącego krew” .

W związku z działaniem moczopędnym pokrzywa znalazła zastosowanie w leczeniu obrzęków kamicy nerkowej i chorób woreczka żółciowego.

Przerost gruczołu krokowego

Zaleca się stosowanie Urticae radix w leczeniu pierwszego i drugiego stadium przerostu gruczołu krokowego (BPH), jak również zaburzeń oddawania moczu. Prawdopodobnie za łagodzenie objawów BPH odpowiedzialne są hydrofilowe części pokrzywy zawarte w korzeniu, a mianowicie lektyny i polisacharydy, które hamują  aktywność aromatazy.

Alergie

Pokrzywa zwyczajna stosowana jest w chorobach alergicznych ze względu na zawartość związków czynnych, m.in. pochodnych tyrozyny, wykazujących działanie przeciwhistaminowe.

Działanie krwiotwórcze

Pokrzywa wpływa korzystnie na produkcję czerwonych krwinek, co znajduje zastosowanie w leczeniu anemii oraz działa wspomagająco przy osłabieniu. Ponadto roślina ta obniża poziom cukru we krwi i w niewielkim stopniu także ciśnienie tętnicze.

Doustne spożywanie pokrzywy zaleca się jako środek wspomagający leczenie różnego rodzaju krwawień m.in. wymiotów krwotocznych, krwinkomoczu, krwawienia macicznego czy krwawienia z nosa.

Cukrzyca

Badania naukowe wykazały, że ekstrakty z pokrzywy wykazują właściwości, które mogą być wykorzystane pomocniczo w leczeniu cukrzycy.

Dolegliwości trawienne 

Związki zawarte w pokrzywie oczyszczają układ pokarmowy, odprowadzają złogi żółciowe, a także korzystnie wpływają na pracę trzustki, wątroby i żołądka. Roślina jest wykorzystywana w chorobach wątroby i przewodu pokarmowego, nieżytach żołądka i jelit, a także przy biegunkach.

Środek oczyszczający 

Dzięki zawartości m.in. cynku pokrzywa wykazuje właściwości ściągające, przeciwzapalne i oczyszczające. Połączenie tego pierwiastka z obecną w roślinie witaminą B, kwasem foliowym i krzemionką sprawia, że pokrzywa wpływa na wzmocnienie paznokci, zapobiega łupieżowi, łojotokom skórnym oraz wypadaniu włosów.

Ze względu na właściwości bakteriobójcze okłady z liści pokrzywy stosuje się w leczeniu schorzeń skórnych, ropni, czyraków, trądziku, guzków, stanów zapalnych pochwy oraz stanów zapalnych mięśni. Ekstrakt z pokrzywy sprawdza się również jako środek odkażający do płukania jamy ustnej.

Inne zastosowania pokrzywy

• pasza dla zwierząt gospodarskich,
• wyrób tkanin,
• barwienie tkanin,
• środek konserwujący,
• środek czyszczący.

Niemal pół wieku temu pokrzywa zwyczajna była opisywana w podręcznikach farmakognozji jako surowiec o działaniu słabo moczopędnym, ale głównie służący do otrzymywania chlorofilu i do wyrobu preparatów kosmetycznych. Dzięki prowadzonym badaniom, stała się ważnym gatunkiem, dostarczającym cennych surowców leczniczych. Znalazła zastosowanie przy leczeniu bóli reumatycznych, cukrzycy, dolegliwościach trawiennych i alergiach. Korzeń pokrzywy efektywnie i bezpiecznie łagodzi objawy przerostu prostaty. Prowadzone badania naukowe dają nadzieję, na jeszcze inne wykorzystanie tej rośliny w terapii.

Oprac. Joanna Radziewicz

Literatura:

1. Nartowska J.: Pokrzywa zwyczajna - właściwości niezwyczajne... Panacea 2007 nr 3, s. 6-9.
2. Goulfier G.: Pokrzywa w ogrodzie i kuchni. Warszawa: Wydawnictwo RM,  
3. Jakubowska S.: Pokrzywa j jej niezwykła moc… Poradnik Gospodarski 2018 nr 7/8 s. 48-49.
4. Stanisławska I.: Pokrzywa – właściwości lecznicze i prozdrowotne. https://www.poradnikzdrowie.pl/