Dworek Chełmońskiego w Kuklówce Zarzecznej

Szczegóły

Kategoria: W polskich dworach, dworkach...

Na szlaku turystycznym Mazowsza znajduje się skromny dworek zbudowany około 1880 roku we wsi Kuklówka Zarzeczna, w którym ostatnie 25 lat życia spędził polski malarz, Józef Chełmoński. To tutaj powstały słynne „Bociany” oraz dziesiątki pejzaży przedstawiających krajobraz wsi mazowieckiej.

Kuklówka Zarzeczna leży nad rzeką Pisią-Tuczną w gminie Radziejowice, woj. mazowieckie. Najstarsze podania mówią o istnieniu wsi już w 1452 r. i wspominają o młynach Stanisława Tuczny. W 1783 r. wieś należała do Kazimierza Krasińskiego, oboźnego wielkiego koronnego.

W Kuklówce znajduje się modrzewiowy dworek, zbudowany około 1880 r., otoczony parkiem przydworskim. Parterowy, niski, przysadzisty, nakryty dwuspadowym dachem. Zdobiony werandą i gankiem wspartym na dwóch słupach. Nad oknami parteru snycerskie zwieńczenia w formie przestylizowanej wici roślinnej, przypominjącej ludową wycinankę. Budynek jest malowniczo położony na wzniesieniu, nieopodal przepływającej rzeczki Pisia Tuczna.

Dwór w Kuklówce jest bardzo skromny, choć obszerny, i zapewne nie byłby obiektem zainteresowania badaczy, gdyby nie fakt, że w 1889 r. został kupiony przez słynnego malarza, Józefa Chełmońskiego. Artysta wrócił wówczas z Paryża i za sprzedane obrazy zakupił sześciohektarowe gospodarstwo z dworkiem, w którym spędził ostatnie 25 lat swojego życia  (1889-1914). Można domniemywać, że tęsknota za krajem i piękne krajobrazy sprawiły, że właśnie Kuklówkę wybrał na swoją siedzibę i miejsce tworzenia artysta o ustalonej już wówczas pozycji na arenie międzynarodowej.

Malarz swą pracownię urządził na poddaszu, gdzie prawdopodobnie powstały takie słynne obrazy jak: „Bociany”, „Kaczeńce”, „Owczarek”, „Jesień”, „Kuropatwy na śniegu”, „Odlot ptactwa”, „Staw w Radziejowicach”, „Przed burzą”, „Na pastwisku” i „Orka”.

Pobyt w Kuklówce bardzo zbliżył Chełmońskiego do natury, co wpłynęło na jego duchową przemianę po latach burzliwego, salonowego życia w Monachium, Paryżu czy Warszawie. Dało mu także ukojenie po kłopotach rodzinnych, śmierci młodszych dzieci, nieporozumieniach z żoną Marią Korwin-Szymanowską, a w konsekwencji rozpadzie małżeństwa. Artysta sam zajmował się gospodarstwem, pracował w polu, doglądał ulubionych koni, ubierał się jak łowicki chłop. Był częstym gościem w dworze należącym do rodziny Górskich, w pobliskiej Woli Pękoszewskiej, gdzie uczył malarstwa Pię Górską. Bywał też w pobliskim pałacu, w Radziejowicach, gdzie znajduje się obecnie największa w kraju galeria prac artysty.

Józef Chełmoński malował sceny rodzajowe, ukazując z dużym autentyzmem życie wsi polskiej i ukraińskiej oraz sceny myśliwskie. W realistycznych, nastrojowych pejzażach z wielką wrażliwością odtwarzał koloryt przyrody. Był doskonałym malarzem koni, sławę przyniosły mu rozpędzone Czwórki i Trójki.

Pobyt w Kuklówce sprawił także, że Chełmoński stał się dziwakiem i odludkiem, skazując się na biedę i samotność. Umierał opuszczony przez przyjaciół i większość rodziny. Zmarł w dworku 6 kwietnia 1914 r.
W pogrzebie uczestniczyło niewiele osób. Pochowany został na cmentarzu parafialnym w Żelechowie. Obok pochowany jest ks. Franciszek Barnaba Pełka, proboszcz w tutejszej parafii, który w ostatnich latach był spowiednikiem, opiekunem i najserdeczniejszym przyjacielem artysty. Majątek w Kuklówce zapisał trzem córkom: Marii z Chełmońskich, Zofii (po mężu Austowej) i Jadwidze Chełmońskiej. Samego malarza upamiętnia głaz postawiony w Kuklówce w 1969 r. oraz kamienny obelisk z 2014 r., przy wjeździe do jego posiadłości.

Modrzewiowy dworek w Kuklówce był wielokrotnie przebudowywany. Zlikwidowano ozdobny portal i lukarnę, przez co wiele stracił z dawnego uroku, ale tak jak niegdyś wciąż prowadzi do niego okazała dębowa aleja. Obecnie w dworku mieszkają potomkowie malarza, którzy pielęgnują pamiątki po artyście. Nie jest udostępniony do zwiedzania.

Oprac. Aleksandra Szymańska

Źródło:

• Kumór J., Między Rawką a Utratą, Warszawa 1978
• Libicki P., Dwory i pałace wiejskie na Mazowszu, Poznań 2009
• Omilanowska M., Polska pałace i dwory, Warszawa 2004
• polskiezabytki.pl