Zielone ściany miast

Szczegóły

Kategoria: Ekologia i środowisko

Ogrody pnące się po budynkach istniały jeszcze przed naszą erą. Koncepcję zielonej ściany, we współczesnej formie, opracował Stanley Hart White, profesor architektury krajobrazu z Uniwersytetu w Illnois. Jego pomysł rozwinął francuski botanik Patric Blanc.

Fakt, że niektóre gatunki roślin potrafią piąć się po ścianach bądź płożyć po ziemi, wykorzystywano w ogrodnictwie niemal od jego początków. Koncepcja zazielenionych pionowych powierzchni powstała około 2,5 tysiąca lat temu, w wiszących ogrodach Babilonu. Najprawdopodobniej ich założycielem był Nabuchodonozor II. Od III wieku p.n.e. Rzymianie uprawiali winorośl, która pięła się po ścianach i specjalnych kratach. Wykorzystywali podpory, które umożliwiały formowanie  roślin na kształt ściany. Z innych wcześniejszych form wykorzystania roślin do tworzenia pionowych konstrukcji można wymienić jeszcze żywopłoty i trejaże.

Koncepcję zielonej ściany, we współczesnej formie, opracował Stanley Hart White, amerykański profesor architektury krajobrazu z Uniwersytetu Illinois. W 1931 roku opublikował swój przełomowy projekt Botanical Bricks, a siedem lat później udało mu się uzyskać patent. Celem White'a było upowszechnienie struktur architektonicznych złożonych z prostopadłościennych modułów wypełnionych substratem dla roślin. Niestety jego wynalazek został potraktowany jako mało praktyczny i nie znalazł zastosowania na szerszą skalę.

Do popularyzacji zielonej ściany przyczynił się francuski botanik Patric Blanc, który rozwinął pomysł profesora Whita. Przebywając na badaniach w Malezji i Tajlandii zwrócił uwagę, że niektóre rośliny porastające pnie drzew mają bardzo krótkie korzenie. Wykorzystał je potem do tworzenia wertykalnych ścian na elewacjach budynków lub w ich wnętrzach.  Stworzył uproszczony, łatwy w adaptacji, system filcowy hydroponiczny, w którym zamiast gleby wykorzystane zostały włókna syntetyczne. Do budowy konstrukcji początkowo używał lin ze stali nierdzewnej, zastępując je potem innowacyjnym systemem siatek i krat modułowych. Jego pomysł okazał się na tyle wartościowy, że wielu architektów zaczęło go uwzględniać w swoich projektach.

Prace Patrica Blanca można podziwiać na całym świecie. W 2009 roku podczas pobytu w Polsce, gdzie tworzył pierwszą zieloną ścianę w centrum handlowym w Gdańsku, wygłosił też wykład w Szkole Głównej Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie. Zauważył, że w warunkach klimatycznych panujących w naszym kraju możliwy jest montaż tego typu rozwiązań, jednak do realizacji tego celu potrzebne są badania nad lokalnymi gatunkami roślin. Jego spostrzeżenia stały się inspiracją dla Bartosza Dankiewicza, do stworzenia Polskiej Zielonej Ściany.

Istotą badań nad tym projektem było odnalezienie odpowiednich gatunków roślin, które przetrwają cały rok. Dla tworów ważne były cztery aspekty: nasłonecznienie, wilgotność gleby i powietrza, temperatura oraz wiatr.  W wyniku intensywnych prac udało się wytypować następujące gatunki: paksistimę, skrzyp zimowy, trzmielinę niską, bażynę czarną, sosnę górską i cis japoński.

Jedną z istotniejszych cech Polskiej Zielonej Ściany jest wysoka retencyjność wody. W Polsce coraz mniej wody opadowej odprowadza się do gruntu, zmniejsza się jej parowanie do atmosfery, wzrasta natomiast odpływ powierzchniowy do kanalizacji oraz cieków wodnych, powodując ich zanieczyszczenie. Wieloletnie odprowadzanie wody deszczowej z zabudowań do kanalizacji deszczowej, bez retencji w gruncie, prowadzi do obniżania się poziomu wód gruntowych na terenach zurbanizowanych, a co za tym idzie, do postępującej degradacji zieleni miejskiej, pogłębiając zły stan hydrosfery miasta. Pilna staje się zatem potrzeba ograniczenia spływu wody z terenów zurbanizowanych oraz opracowanie skutecznych sposobów jej zagospodarowania. Uwzględnienie zielonych ścian w opracowaniach planistycznych może okazać się pomocne w rozwiązaniu tego problemu. W wyniku badań na ochroną ryzosfery szaty roślinnej przed zjawiskiem zimowej suszy fizjologicznej wykazano, że Polska Zielona Ściana wykazuje zdolność do magazynowania wody. Wstępne analizy wykazały również możliwość filtrowania przez nią wody.

Od kilku lat trwają też prace nad projektem o nazwie System Wertykalnej Retencji Wód Opadowych na Terenach Zurbanizowanych (SWRW). Jego celem była poprawa mikroklimatu i topoklimatu miasta (zwiększenie wilgotności powietrza, ujemna jonizacja powietrza, stabilizacja wahań dobowej temperatury), filtracja zanieczyszczeń stałych rozproszonych w powietrzu, filtracja zanieczyszczeń ze spływów powierzchniowych, takich jak sole metali ciężkich i związki biogenne, wzbogacenie szaty roślinnej miasta o krajowe gatunki flory (bioróżnorodność), udostępnienie do użytku publicznego retencyjnych zbiorników wodnych o wysokiej czystości wody (niskiej trofii). Zgodnie z założeniami, na każdym etapie przepływu wody przez specjalnie skonstruowany system byłaby ona oczyszczana i uzdatniana. Zakładana retencyjność wynosi 85 proc. wody opadowej w mieście.

Wśród aspektów środowiskowych i społecznych przemawiających za montażem Polskiej Zielonej Ściany można wymienić między innymi:

• mniejszy niż 0,01 mg/dm3 poziom fosforu w wodzie zbiorników retencyjnych o niskiej trofii,
• 100 wprowadzonych taksonów rodzimych gatunków,
• transpiracja z tkanek roślin i parowanie z samej konstrukcji staną się podstawowym sposobem na redukcję nadmiaru wody z SWRW prowadząc równocześnie do poprawy mikro- i topoklimatu centrów miast,
• wzbogacenie fragmentów elewacji budynków o kompozycje roślinne, o dużej intensywności będące siedliskiem i ostoją dla wielu gatunków biosfery miasta,
• poprawa powietrza i dostęp do rezerwuarów czystej wody w centrach miast,
• poprawa jakości życia mieszkańców i użytkowników miasta. 

Rozwój cywilizacji sprawił, że dzisiaj każdy centymetr powierzchni ma ogromne znaczenie. Rozbudowa miast skutkuje nowymi biurowcami, galeriami, miejscami parkingowymi. Niezwykle ciężko jest znaleźć miejsce dla ogrodu. Wertykalna roślinna ściana stanowi idealne rozwiązanie, aby zieleń pojawiła się w miejscu już zagospodarowanej przestrzeni.

Oprac. Joanna Radziewicz

Źródła:

1. Historia zielonych ścian – kto wpadł na pomysł ogrodów wertykalnych? https://4naturesystem.com/pl/blog/bid-106-historia-zielonych-scian-pomysl-ogrodow-wertykalnych
2. Łaskarzewska M.: Polska zielona ściana. Architektura 2020 nr 4.
3. Łaskarzewska M.: Piękno i użyteczność „Polskiej Zielonej Ściany”. Zeszyty Naukowe Uczelni Vistula 2015 nr 4(42).