Dworek Konopnickiej w Żarnowcu

Szczegóły

Kategoria: W polskich dworach, dworkach...

Żarnowiec to wieś w województwie podkarpackim, położona w otoczeniu urokliwej przyrody, nad rzeką Jasiołką. To tutaj wznosi się niepozorny, XVIII-wieczny, dworek, w którym ostatnie lata życia spędziła jedna z najwybitniejszych polskich pisarek, Maria Konopnicka. O wyjątkowości tego miejsca stanowi fakt, że wiele lat po jej śmierci obiekt wrócił do narodu polskiego, jako muzeum poświęcone pisarce.

Pierwsze wzmianki o wsi Żarnowiec pochodzą z 1340 r., gdy stanowiła ona parafię. Pierwszymi dziedzicami - w XIV i XV wieku - byli mężczyźni z rodu Płazów. Wieś należała do rodów o tradycjach rycerskich: od końca XV w. do Żarnowieckich (Mikołaja Żarnowieckiego), a od schyłku XVI w. do Chrząstkowskich (Andrzeja Chrząstkowskiego), Mierów, Biechońskich (do Jadwigi Biechońskiej z d. Czeczel).

Dworek w Żarnowcu wzniesiono w latach 1750-1775, pośrodku parku, na krawędzi skarpy, z długą aleją dojazdową, lipowo-grabową i gazonem przed wejściem. Prezentuje cechy typowe dla architektury siedzib drobnej szlachty. Wybudowany na rzucie prostokąta, z dwoma prostokątnymi gankami, od frontu i po przeciwległej stronie oraz z podcieniem wzdłuż północnej ściany, zwrócony frontem na południe. W wyglądzie dworu można odróżnić dwa etapy budowy: parterową bryłę XVIII-wiecznego dworu, przykrytą dwuspadowym dachem, urozmaiconą dwoma gankami oraz piętrową bryłę XIX-wiecznej dobudówki. Pierwotny budynek wzniesiono z drewna modrzewiowego i jodłowego, na kamiennych piwnicach. Piętrową dobudówkę wymurowano z cegły. Część starsza dworu jest skromna, jej ozdobę stanowią jedynie drewniane ganki i weranda oraz masywne kominy z czapami. W części nowszej zastosowano dekorację w postaci prostego gzymsu między kondygnacjami. Dworek mimo, że został nieco przebudowany, zachował dwutraktowy układ wnętrz, z sienią na osi.

Od czasu zamieszkania w dworku Biechońskich (ok. II poł. XIX w.) był on często odwiedzany przez byłych powstańców, działaczy społecznych i politycznych, a także ludzi literatury.

W 1903 r. ten skromny, ale pełen uroku dwór wraz z otaczającym go parkiem wykupiono od Jadwigi Biechońskiej i, jako dar narodu polskiego, przekazano Marii Konopnickiej. Podobnie jak Henryk Sienkiewicz, otrzymała dworek od społeczeństwa na 25-lecie pracy. Poetka, przez wiele lat podróżując po Europie, zapragnęła znaleźć swoje miejsce na ziemi, o czym pisała, m.in. w listach do Elizy Orzeszkowej. Dlatego podjęto myśl zakupienia pisarce, jako daru narodowego, małej posiadłości złożonej z kawałka ziemi i domu.

Dwór w Żarnowcu tak oto był opisywany w artykule pt. „Dar narodu dla Marii Konopnickiej” w czasopiśmie „Ilustracja Polski”: „W prześlicznej okolicy, wśród cienistego parku … wznosi się typowy dworek polski, który obecnie odnawiają, aby w zupełnie prawidłowym stanie dostał się nowej posiadaczce”. Również sama Konopnicka nie kryła zachwytu nad rozciągającym się wokół krajobrazem: „Okolica otwarta, falista, od północy modrzeją jakieś podgórza i świecą wieczorami kopalnie nafty w potoku szeregiem mocnych świateł elektrycznych, właśnie jakby tam się zaczynało jakieś duże miasto … z dworu w Żarnowcu roztaczał się rozległy widok na zamek Odrzykoń, znany między innymi z Króla Zamczyska Seweryna Goszczyńskiego i Zemsty Fredry, widać też było górę Cergową obok Przełęczy Dukielskiej i Zręcin upamiętniony cmentarnym nagrobkiem Ignacego Łukasiewicza”.

8 września pisarka, wraz ze swą przyjaciółką malarką i pisarką Marią Dulębianką, wprowadziła się do dworku. Stąd razem podróżowały do Austrii, Francji, Niemiec, Włoch i Szwajcarii, których klimat służył zdrowiu Konopnickiej.

Poetka spędzała w Żarnowcu wiosenno-letnie miesiące, tworzyła, korespondowała, a jednocześnie prowadziła szeroką działalność społeczną i oświatową. Mieszkała tu, z przerwami, przez 7 lat, do 1910 r., kiedy nie powróciła ze swej ostatniej podróży do Lwowa, gdzie zmarła 8 października. 

W dworku przebywali: Henryk Sienkiewicz, Stanisław Wyspiański, Włodzimierz Tetmajer i Lucjan Rydel.

Po śmierci Konopnickiej, Żarnowiec odziedziczyły jej córki Laura Pytlińska (1870-1935) i Zofia Mickiewiczowa (1866-1956). W czasie okupacji mieściła się tu komenda obwodu krośnieńskiego Związku Walki Zbrojnej Armii Krajowej. Zofia udzielała schronienia i pomocy materialnej partyzantom, jednak opuściła majątek w obawie przed aresztowaniem. Powróciła dopiero po wojnie. W 1956 r., na krótko przed śmiercią, zapisała dworek żarnowiecki na rzecz państwa, pod warunkiem, że powstanie tu muzeum poświęcone jej matce. Warunek ten został spełniony i od roku 1960, po koniecznym remoncie i pracach konserwatorskich, muzeum jest otwarte dla zwiedzających.

W 1991 r. dodatkowo oddano do użytku budynek wzniesiony na fundamentach dawnego dworskiego spichlerza. Nazwano go Lamusem, a mieszczą się w nim ekspozycje muzealne, bogata biblioteka, administracja i działy merytoryczne.

W obiekcie znajduje się prawie autentyczna ekspozycja wnętrz dworskich, z zachowanym wystrojem i wyposażeniem z czasu zamieszkiwania we dworze Konopnickiej. W zbiorach Muzeum można znaleźć liczne pamiątki po poetce, m.in. pierwodruki oraz reedycje jej dzieł. Ponadto portery pisarki namalowane przez Marię Dulębiankę. Muzeum otacza ponad 3-hektarowy zabytkowy park, w którym zachowały się nazwy alejek, po których spacerowała poetka: Aleja Kasztanowa, Aleja Spacerowa i Droga Dojazdowa. Piękne położenie parku sprawia, że jest atrakcyjnym miejscem dla zwiedzających muzeum oraz odwiedzany w celach rekreacyjnych przez miejscową ludność.                                                

Oprac. Aleksandra Szymańska

• Grad H.M., Kostuchowska M., Ogrody historyczne, Rzeszów 2008
• Kuś M. (oprac.), Dwór Żarnowiec, zabytek.pl
• Dubis W., Łopatkiewicz Z., Dworek Marii Konopnickiej w Żarnowcu, Warszawa 1980
• Libicki P., Dwory i pałace wiejskie w Małopolsce i na Podkarpaciu, Poznań 2012
• Rudziński C., Żarnowiec – dworek Marii Konopnickiej, krajoznawcy.info.pl