Czosnek niedźwiedzi – pyszny i zdrowy

Szczegóły

Kategoria: Natura i my

Czosnek niedźwiedzi (Allium ursinum), nazywany również czosnkiem cygańskim lub cebulą czarownic, to roślina, której właściwości lecznicze odkryli już starożytni Germanie. Jak głosi legenda, był pierwszym posiłkiem niedźwiedzi po przebudzeniu się z snu zimowego, stąd jego nazwa.  

Występowanie i uprawa

Czosnek niedźwiedzi rośnie dziko w lasach całej Europy i niektórych rejonach Azji. W  Polsce można go spotkać głównie w Sudetach, Karpatach i na Pogórzu, a także w obrębie  pojezierzy pomorskich i mazurskich. Jego cechą charakterystyczną są długie (do 20-30 cm wysokości) lancetowate liście, a także wydzielające intensywny czosnkowy zapach kuliste, białe kwiatostany z pojedynczymi gwiaździstymi kwiatami, osadzone na długich (do 50 cm) łodygach. Najlepiej zbierać go tuż przed kwitnieniem, ponieważ wtedy jest najbardziej aromatyczny. Od 2004 roku jest rośliną objętą częściową ochroną gatunkową, więc pozyskiwane go z naturalnych stanowisk wymaga specjalnej zgody inspektora środowiska.

Czosnek niedźwiedzi nadaje się też do uprawy ogrodowej. Nie jest rośliną zbyt wymagającą, jednak by się udał potrzebuje odpowiedniego stanowiska. Najlepiej rośnie w miejscach półcienistych pod koronami drzew liściastych lub w cieniu żywopłotów tworzonych z krzewów zrzucających liście jesienią, na glebach próchniczych, zasadowych, głębokich i umiarkowanie wilgotnych. Czosnek wysadza się bezpośrednio do pozbawionego chwastów gruntu. Wymaga on stratyfikacji – dopiero przebywanie nasion w obniżonej temperaturze inicjuje proces kiełkowania. Pierwszy zbiór jest możliwy rok po posadzeniu, natomiast na obfite plony trzeba poczekać 3-4 lata.

Czosnek niedźwiedzi w medycynie ludowej

Zarówno czosnek zwyczajny, jak i niedźwiedzi już od średniowiecza cieszyły się uznaniem ze względu na swoje właściwości lecznicze. Karol Wielki wymienił czosnek niedźwiedzi w swoim Capitulare de Villis imperialibis, a botanik Hieronymus Bock poświęcił mu w swoim herbarzu cały rozdział, zamieszczając szczegółowy opis botaniczny. Jednak z tego źródła niewiele się można dowiedzieć o jego zastosowaniach medycznych. Wiele wieków później szwajcarski zielarz Johann Künzle pisał: „Doprawdy żadne zioło nie jest tak skuteczne w oczyszczaniu żołądka, jelit i krwi jak czosnek niedźwiedzi.. Młodzi rozkwitają od niego jak róże, rozwijają się jak świerkowe szyszki na słońcu”. W medycynie ludowej czosnek niedźwiedzi był używany jako domowy środek na dolegliwości układu pokarmowego oraz miejscowe zapalenia skórne. Wyciąg z tej rośliny był zalecany na ogólne wzmocnienie organizmu.

Czosnek niedźwiedzi właściwości

Surowcem leczniczym czosnku niedźwiedziego jest ziele (albo sam liść), a rzadziej cebulka. Swoje zdrowotne właściwości zawdzięcza przede wszystkim związkom siarki, adenozynie, flawonoidom, kwasowi fenolowemu, saponinom steroidowym i lektynom.

Czosnek niedźwiedzi korzystnie wpływa na kondycję naszego organizmu:

• działa zapobiegawczo i leczniczo w przypadku chorób serca i układu krążenia; obniża poziom złego cholesterolu i trójglicerydów, reguluje ciśnienie tętnicze; dzięki dużej zawartości adenozyny działa przeciwzakrzepowo,
• reguluje pracę układu pokarmowego, przywracając równowagę flory jelitowej; przyśpiesza i nasila wydzielanie żółci, usprawnia pracę jelit, a tym samym zapobiega powstawaniu wzdęć; pomaga usuwać pasożyty z przewodu pokarmowego; nie zaleca się go jednak osobom zmagającym się z chorobą wrzodową żołądka lub dwunastnicy,
• działa odtruwająco, pomaga usunąć metale ciężkie z organizmu,
• zapobiega infekcjom wirusowym, przede wszystkim układu oddechowego, wykazuje działanie podobne do antybiotyku, ponieważ niszczy bakterie chorobotwórcze w układzie pokarmowym i oddechowym, nie zakłócając przy tym równowagi naturalnej flory bakteryjnej,
• pomaga walczyć z nowotworami – wysoka zawartość związków siarki powoduje, że jest uważny za jeden z najsilniejszych, naturalnych antyoksydantów,
• wspomaga leczenie chorób o podłożu reumatycznym; siarka jest podstawowym budulcem tkanki łącznej i kolagenu, z których zbudowane są stawy, wpływa na prawidłowy rozwój chrząstek stawowych, ułatwia ich regenerację i sprawne funkcjonowanie; ponadto posiada właściwości przeciwzapalne, dzięki czemu łagodzi dolegliwości narządów ruchu
• wpływa na poprawę kondycji włosów, skóry i paznokci.

Podczas obróbki termicznej czosnek niedźwiedzi traci część swojego smaku oraz właściwości leczniczych, dlatego najlepiej jest go spożywać na surowo. 

Czosnek niedźwiedzi w kuchni

W kuchni można wykorzystać wszystkie części czosnku niedźwiedziego: liście, cebulki, łodygi, kwiaty i nasiona. Świeże liście najlepiej jest zużyć w pierwszym dniu po zerwaniu, ponieważ bardzo szybko więdną. Jeśli nie jest to możliwe, można je przechować 1-2 dni w  lodówce. Wskazane jest wówczas owinięcie ogonków wilgotną ściereczką i umieszczenie liści w plastikowym woreczku, w przegródce warzywnej. Czosnek niedźwiedzi przechowywany w oleju lub głęboko zamrożony jest przydatny do spożycia przez kilka miesięcy. Ususzony traci swój aromat.

Świeże liście czosnku niedźwiedziego bardzo dobrze sprawdzają się jako dodatek do sałatek, kanapek, zapiekanek, zup, mięs i makaronów. Posiekanym czosnkiem niedźwiedzim można posypywać kasze i ziemniaki, co znacznie wzbogaca ich smak. Można też ich użyć jako dodatku do ciasta na pierogi, pizzę czy domowe pieczywo. Cebule czosnku niedźwiedziego mogą posłużyć do przygotowania aromatycznej, leczniczej nalewki.

Oprac. Joanna Radziewicz 

Źródła: 

1. Teichmann-Boss C.: Czosnek niedźwiedzi – smaczny, tani, zdrowy. Warszawa: Bellona, 2009.
2. Tochwin M.: Czosnek niedźwiedzi. Przepisy, właściwości, zastosowanie. Jak działa i gdzie go szukać? Kurier Poranny
3. Czosnek niedźwiedzi – właściwości i zastosowanie. wprost.pl
4. Majewska M.: Czosnek niedźwiedzi – właściwości. poradnikzdrowie.pl