Zioła dobrze zebrane i zakonserwowane

Szczegóły

Kategoria: Natura i my

Skład chemiczny roślin zielarskich zmienia się w okresie wegetacji. Aby w pełni cieszyć się ich walorami leczniczymi i smakowymi należy zapewnić roślinom odpowiednie warunki wzrostu, zebrać je we właściwym czasie, w odpowiedni sposób i dobrze zakonserwować. Wtedy będą nam służyć przez długi czas.

Właściwości lecznicze roślin, czy poszczególnych ich części, zmieniają się w czasie ich wzrostu i rozwoju. Ustalając termin zbioru ziół, należy zwrócić uwagę na warunki atmosferyczne, porę dnia, sposób zbioru i czystość surowca. Rośliny olejkowe takie jak mięta, rumianek czy szałwia najlepiej pozyskiwać na początku kwitnienia. Dla roślin alkaloidowych, jak bieluń, najlepszym terminem jest okres zawiązywania owoców, dla niektórych glikozydowych, jak naparstnica wełnista - okres pełnego rozwoju liści, natomiast dla korzeniowych - koniec wegetacji. Rośliny należy zbierać w dni pogodne, suche, w godzinach przedpołudniowych i wczesnych popołudniowych (po obeschnięciu rosy lub przed rosą wieczorną). Niektóre owoce i nasiona, ze względu na osypywanie się, powinny być zebrane wczesnym rankiem.

Zasady zbioru ziół:

• liście zbiera się w miarę wzrostu roślin, jednorazowo nie więcej niż jedną trzecią całości, najlepiej rano, po obeschnięciu porannej rosy, ponieważ wtedy gromadzą się w nich olejki eteryczne Powinno się je pozyskiwać przed kwitnieniem lub w jego początkowej fazie, pojedynczo lub całe rośliny, pędy;
• ziele powinno być zebrane tuż przed rozwinięciem się kwiatów lub w czasie pełnego kwitnienia, kiedy rośliny zawierają najwięcej związków czynnych. Rośliny roczne ścina się 8 cm nad powierzchnią gleby, natomiast wieloletnie tylko jedną trzecią z ich wysokości;
• kwiaty i kwiatostany zbiera się na początku lub w pełni kwitnienia, w godzinach popołudniowych, w dni suche i pogodne, gdy kwiaty są w pełni otwarte.;
• nasiona i owoce zbiera się w ciepłe dni, w okresie kiedy rośliny nie zdążyły się rozsiać. Owoce suche należy pozyskiwać w dni pochmurne, przed obeschnięciem rosy, natomiast owoce w dni suche i słoneczne, tuż przed osiągnięciem pełnej dojrzałości;
• korzenie i kłącza zbiera się jesienią, gdy nadziemne części roślin zaczynają zamierać lub wczesną wiosną, jeszcze przed wypuszczeniem przez nie liści. Wtedy zawierają największe ilości cennych substancji leczniczych. Części podziemne roślin można zbierać niezależnie od pogody. Rośliny dwuletnie powinny być wykopane pod koniec pierwszego roku wegetacji. Korzenie roślin wieloletnich zbiera się w drugim lub trzecim roku, gdy zawierają dużo związków czynnych;
• korę pozyskuje się wiosną, najlepiej w czasie pęcznienia pąków, przy wilgotnej pogodzie.. Powinno się ją zbierać z młodych gałązek i pni, z drzew już ściętych bądź w miejscach wyznaczonych do tego celu przez administrację leśną.;
• pąki najlepiej zbierać wczesną wiosną, gdy zaczynają rosnąć. Wówczas zawierają najwięcej substancji czynnych. Zrywa się je wyłącznie z drzewek wyciętych w czasie czyszczeń, w młodniku.

Suszenie ziół

Poszczególne gatunki ziół powinno się suszyć osobno. Nie zaleca się dokładania świeżego surowca podczas rozpoczętego już suszenia.  Części roślin przeznaczone do suszenia powinny być pozbawione zanieczyszczeń, wolne od owadów i chorób.

Liście suszy się rozkładając je cienką warstwą na płóciennych sitach, ramach obciągniętych gazą, cienkim materiałem lub podziurkowanym papierem. Ulistnione pędy można powiązać w luźne pęczki (wieszając rośliny czubkami w dół), nie więcej niż po 10 pędów w pęczku i powiesić w suchym, ocienionym miejscu, np. na poddaszu. Kwiaty suszy się podobnie jak liście. Proces ten może trwać do trzech tygodni.

Owoce mięsiste, jak głóg, róża, tarnina, oczyszczone z liści i szypułek, rozkłada się warstwami do 1 cm (tak, aby się nie sklejały) na płóciennych sitach i suszy w suszarniach ogrzewanych sztucznie, początkowo w temperaturze 30°C, a następnie 60°C (owoce róży nawet do 100°C). Owoce mniej trwałe, jak maliny, jeżyny rozkłada się je pojedynczą warstwą na sitach płóciennych w suszarniach sztucznie ogrzewanych. Surowce zawierające olejki eteryczne i substancje żywiczne wymagają specjalnego suszenia.

Korzenie i kłącza przed suszeniem należy umyć, usunąć z nich zewnętrzne włókniste części, a większe rozdrobnić. Suszy się je w temperaturze 30-35°C. W przypadku niektórych gatunków temperaturę można podwyższać stopniowo do 50°C .

Oczyszczona kora powinna być suszona w suchym, ciepłym, przewiewnym i ciemnym miejscu lub w niezbyt wysokiej temperaturze w suszarniach ogrzewanych. Pod koniec suszenia temperaturę podwyższa się 70°C.

Pączki suszy się w suszarniach powietrznych lub ogrzewanych sztucznie, w temperaturze 40°C. W przypadku paczków zawierających żywicę temperatura nie powinna przekraczać  25°C..

Do przechowywania wysuszonego surowca zielarskiego  polecane są papierowe torby, worki płócienne, jutowe, lniane, szklane słoje czy różnego rodzaju skrzynki, wyłożone od wewnątrz papierem pergaminowym.

Surowiec zielarski, który nie został  zużyty w przewidzianym czasie traci na wartości. Większość roślin,  po roku przechowywania, staje się bezużyteczna. Przez dłuższy czas można przechowywać jedynie korę.

Mrożenie ziół 

Całkowicie odmienną metodą konserwacji ziół jest wykorzystanie bardzo niskich temperatur. Świeże i młode liście zamrożone zachowują swoją barwę, aromat i większość składników odżywczych. Tracą jednak (zwłaszcza te bardziej delikatne, jak trybula, bazylia, estragon) swoje właściwości lecznicze. Ziół przed zamrożeniem nie trzeba nawet rozdrabniać, wystarczy by były luźno ułożone w torebkach. Liście można też drobno poszatkować, napełnić nimi formy do kostek lodu i zalać wodą (jedna kostka zawiera 1 łyżeczkę ziół). Kwiaty i liście roślin, takich jak ogórecznik czy mięta, mrożone w kostkach lodu, są atrakcyjnym dodatkiem do chłodników lub napojów orzeźwiających.

Inne metody konserwacji

Aby zakonserwować zioła w soli należy, po umyciu delikatnie osuszyć je ściereczką, pokroić i ułożyć warstwami w słoiku, przesypując solą w proporcji 1 część soli na 5 części ziół. Innym sposobem na otrzymanie pysznego dodatku do sałatek, twarogu, duszonych warzyw i innych potraw  są zioła w oleju. Wystarczy do oleju lub oliwy dodać kilka gałązek ulubionych ziół  i poczekać aż aromat zacznie przenikać z roślin do zawartości opakowania. W tym czasie należy codziennie potrząsać słoikiem. Przyprawa będzie gotowa już po 2-3 tygodniach, jednak najsilniejszy aromat uzyskuje się dopiero po co najmniej 1,5 miesięcznym okresie oczekiwania.

Dla miłośników ostrych i kwaśnych smaków idealne wydaje się przyrządzenie ziół  w zalewie z octu jabłkowego lub winnego.. Wykonanie takiego specjału nie wymaga wielkiego wysiłku, a efekt może okazać się bardzo zadowalający.

Dobrym pomysłem jest również sporządzenie masła ziołowego. Najlepiej do tego celu wykorzystać bazylię, czosnek, estragon, koper, pietruszkę, lebiodkę, miętę i tymianek/ Można je przechowywać w lodówce przez 2-3 tygodnie lub zamrozić.

Jak widać istnieje wiele sposobów na konserwację ziół. Warto z nich skorzystać, by szczególnie zimą cieszyć się ich smakiem i właściwościami.

Źródła:

1. Jadczak D., Grzeszczuk M.: Żniwa zielarza. Panacea 2007 nr 3.
2. Jadczak D., Grzeszczuk M.: Zbiór i konserwacja ziół. Panacea 2006 nr 4.
3. https://panacea.pl/articles.php?id=231
4. https://poradnikogrodniczy.pl/zbior-i-przechowywanie-ziol.php