Polskie tradycje winiarskie sięgają średniowiecza. Założycielami pierwszych winnic byli cystersi i benedyktyni, z czasem dołączyły do nich również inne zakony. Jednak w XVI i XVII wieku z powodu przejściowego ochłodzenia klimatu, które nawiedziło Europę wyrób wina na obszarze dzisiejszej Polski praktycznie przestał istnieć. Dopiero w I połowie XIX wieku na terenie obecnego województwa lubuskiego oraz dolnośląskiego rozpoczął się dość intensywny rozwój winiarstwa, zapoczątkowany przez osadników niemieckich. Funkcjonowała tam wówczas znaczna ilość plantacji winorośli, które obejmowały swoim zasięgiem nawet kilkadziesiąt hektarów. Najdłużej utrzymały się winnice zielonogórskie, które do końca wojny należały do niemieckiego nadreńskiego rejonu winiarskiego. Do uprawy winorośli Polacy powrócili w latach 80., 90. ubiegłego wieku, kiedy to zaczęły powstawać plantacje na Podkarpaciu, Dolnym Śląsku i w innych południowych regionach naszego kraju.

 

Pierwszym krajowym aktem prawnym regulującym rynek wina w Polsce była ustawa z dnia 22 stycznia 2004 roku o wyrobie i rozlewie wyrobów winiarskich, obrocie tymi wyrobami i organizacji rynku wina. Określała ona warunki, jakie muszą spełnić podmioty zajmujące się produkcją wina gronowego lub moszczu gronowego pochodzącego z upraw położonych na terenie naszego kraju, przeznaczonego do sprzedaży. Jednakże w myśl tej ustawy zwykłe gospodarstwa rolne były traktowane jak duże przedsiębiorstwa. Powodowało to konieczność prowadzenia przez nie składu podatkowego, posiadania własnych laboratoriów oraz szerokiego dokumentowania całego procesu wytwórczego i dystrybucyjnego, co przekraczało ich możliwości finansowe i organizacyjne. Sytuacja uległa zmianie w 2008 roku, kiedy to Sejm przyjął ustawę nowelizującą ustawę o podatku akcyzowym i ustawę winiarską. W myśl nowo przyjętych przepisów z obowiązku prowadzenia składu podatkowego były zwolnione podmioty wytwarzające wino z własnych upraw, którego ilość nie przekroczyła 1000 hl rocznie. Zdjęto też konieczność prowadzenia własnych laboratoriów przez gospodarstwa wyrabiające wino z własnych upraw.

Obecnie po wprowadzeniu zmian w krajowych przepisach prawnych przewiduje się rozwój produkcji rodzimego wina z przeznaczeniem do obrotu rynkowego. Produkt taki z pewnością znajdzie swoich nabywców, o czym świadczy chociażby zainteresowanie hoteli i sklepów winiarskich poszerzeniem asortymentu o wina produkowane w Polsce. Obecnie na terenie naszego kraju funkcjonuje około 400 winnic liczących w sumie około 400 ha upraw. Szacuje się, że w najbliższych latach areał upraw winorośli w Polsce może osiągnąć poziom 1000 ha.

Przemiany w polskiej branży winiarskiej wiążą się nie tylko z czynnikami o podłożu prawno-administracyjnym, ale także czynnikami społeczno-rynkowymi. Ewidentny wzrost spożycia win gronowych przy jednoczesnym spadku konsumpcji win owocowych wynikają z postępującej edukacji społeczeństwa i przejmowania wzorców żywieniowych oraz stylu życia krajów śródziemnomorskich. Zakładaniu większej ilości winnic sprzyja ciągle rosnąca konsumpcja wina gronowego oraz pojawienie się nowych odmian winorośli, bardziej przystosowanych do klimatu panującego w naszym kraju.

Uprawa winorośli w Polsce jest jednak obarczona pewnym ryzykiem. Z powodu trudności klimatycznych, koszty przerobowe odmian winogron są nawet 2- lub 3-krotnie większe niż w krajach typowo winiarskich. W zależności od kategorii jakościowej, koszty produkcji 1 lita wina wytrawnego oscylują w granicach 2,50 zł (wina stołowe) do 10 zł (wina jakościowe). Na ostateczną cenę składają się ponadto: koszt opakowania, dystrybucji, transportu i składowania, akcyza, podatek VAT, a niekiedy także marże pośredników. Jednakże winorośl jest jedyną uprawą rolniczą, która właścicielom 1-5 hektarowej winnicy pozwala utrzymać się wyłącznie z produkcji wina gatunkowego.

Model małej, rodzinnej winnicy jest w naszym kraju najbardziej przyszłościowy. Z 1 hektarowej plantacji można zebrać około 10-15 ton wysokiej jakości winogron i wyprodukować 7 tysięcy butelek dobrego wina. Uwzględniając wszystkie poniesione koszty można uzyskać dochód na poziomie 5-10 zł z jednej sprzedanej sztuki. W celu minimalizacji kosztów wiele małych gospodarstw winiarskich decyduje się na bezpośrednią sprzedaż swoich produktów. Sprzyja temu coraz powszechniejszy model turystyki, polegający na odkrywaniu miejsc związanych z produkcją wina (enoturystyka).

Unia Europejska jest wiodącym producentem wina na świecie. Wytwarza się tam około 175 milionów hl tego trunku rocznie, co stanowi 65% ogólnej światowej produkcji. Kraje unijne są jednocześnie najlepszymi odbiorcami win oraz liderami w zakresie jego eksportu. Wspólnotowy sektor winiarski został objęty wzajemną organizacją rynków rolnych w latach 60. XX wieku. Intensywny rozwój w obrębie tej branży oraz zmiana struktury jakościowej spowodowała, że w 1980 roku podaż przewyższyła popyt. W celu przywrócenia równowagi rynkowej wdrożono dość silne środki interwencyjne w postaci zakazu nowych nasadzeń i obowiązku destylacji nadwyżek produkcji. Pod koniec lat 80. wprowadzono również motywacje finansowe z tytułu rezygnacji z prowadzenia winnic. Do 1999 roku weszło w życie szereg dyrektyw, rozporządzeń i decyzji regulujących rynek wina i ograniczających jego funkcjonowanie. W tym samym roku zaczęło obowiązywać rozporządzenie Rady (WE) nr 1493/1990 w sprawie wspólnej organizacji rynku wina, które regulowało przede wszystkim: organizację rynku wina, dopuszczalne procesy enologiczne oraz mechanizmy interwencyjne (dopłaty do destylacji wina, magazynowania wina lub moszczu, zwiększenia mocy alkoholowej). Ponadto Rozporządzenie przewidywało pomoc w zakresie „potencjału produkcyjnego wina”, stosowną w przypadku restrukturyzacji winnic oraz rekompensaty z tytułu ich trwałego karczowania.

Reforma nie doprowadziła jednak do osiągnięcia równowagi w obrębie tego sektora. Zanotowano znaczny spadek spożycia tego trunku przez obywateli państw członkowskich. Wzrósł natomiast import produktów z krajów trzecich (Ameryki Południowej i Północnej i Australii) znacznie tańszych, ale o walorach smakowych i jakości akceptowanej przez dotychczasowych konsumentów wina pochodzenia wspólnotowego. Nieskuteczność wprowadzonych mechanizmów spowodowała zakłócenia na rynku wina, nadwyżki strukturalne, spadek jakości wyrobów winiarskich i obniżenie dochodów producentów.

1 sierpnia 2008 roku weszła w życie nowa gruntowna reforma w sprawie wspólnej organizacji rynku wina. Jej celem było zwiększenie konkurencyjności wspólnotowych producentów wina, umocnienie pozycji wina gatunkowego wytwarzanego w krajach UE, jako najlepszego wina na świecie, odbudowanie dawnych rynków i pozyskanie nowych, stworzenie systemu funkcjonowania rynku wina, opierającego się na prostych i skutecznych zasadach zapewniających równowagę między popytem a podażą, a także systemu pozwalającego na zachowanie dobrych, starych tradycji winiarskich przyczyniających się do rozwoju obszarów wiejskich i zapewniających poszanowanie środowiska na każdym etapie procesu produkcji. Osiągnięciu zamierzonych celów miała służyć liberalizacja dotychczasowych sztywnych przepisów rządzących uprawą winorośli i produkcją win gronowych w UE. Główne zmiany zasad funkcjonowania wspólnotowego rynku wina związane z reformą z 2008 roku zakładały:

• Wprowadzenie krajowych pułapów budżetowych umożliwiających dostosowanie, na poziomie danego państwa, środków do potrzeb wynikających ze szczególnej sytuacji tego kraju. W ramach tych działań można finansować takie środki jak: promocja produktów winiarskich w krajach trzecich, restrukturyzacja i przekształcanie winnic, inwestycje w modernizację procesu wytwórczego, zarządzanie kryzysowe i wsparcie bezpośrednie.
• Wprowadzenie systemu dopłat bezpośrednich dla właścicieli winnic. Płatności są rozdzielone według uznania państw członkowskich pomiędzy plantatorów winorośli i plantatorów dokonujących karczowania swoich upraw.
• Wprowadzenie środków na rozwój obszarów wiejskich produkujących wino, w ramach których można sfinansować: dopłaty dla rolników rozpoczynających działalność, różnego rodzaju szkolenia, wcześniejsze emerytury czy działalność organizacji branżowych.
• Ograniczenie praw do sadzenia winorośli mające na celu zrównoważenie popytu i podaży na rynku wina. Limit produkcji dla krajów nie objętych zakazem sadzenia nowych winnic wynosi 50 tys. hl wina rocznie. Ograniczenia będą obowiązywały do 2015 roku z możliwością ich przedłużenia na poziomie krajowym do 2018 roku.
• Wsparcie dla destylacji alkoholu spożywczego, destylacji interwencyjnej oraz stosowania skoncentrowanego moszczu gronowego ze środków przeznaczonych na pułapy krajowe najpóźniej do 31 lipca 2012 roku.
• Wprowadzenie premii za karczowanie w wysokości określonej przez państwo członkowskie na podstawie dotychczasowych zbiorów danego gospodarstwa.
• Wprowadzenie nowych, bardziej elastycznych procedur zatwierdzania praktyk enologicznych lub zmiany już istniejących.
• Zniesienie podziału na wina jakościowe psr, wina regionalne i wina stołowe, na rzecz oznaczeń zawierających chronione nazwy pochodzenia i chronione oznaczenia geograficzne. Uproszczone zasady etykietowania pozwalają na podanie nazwy odmiany winorośli i rocznika na wszystkich kategoriach wina.
• Obniżenie norm pozwalających na zastosowanie cukru lub moszczu gronowego.
• Obowiązek prowadzenia rejestru winnic, który powinien zawierać aktualne informacje na temat potencjału produkcyjnego danego kraju.

WReforma unijnego rynku wina pozwala Polsce, jako jednemu z krajów nie objętych zakazem sadzenia nowych winnic, na produkcję do 50 tys. hl tego trunku rocznie. Ponieważ do 2015 roku wszelkie ograniczenia zostaną zniesione, nic nie stoi na przeszkodzie aby i w naszym kraju rozwijał się przemysł winiarski. Reforma unijnego rynku zakłada też wsparcie finansowe dla polskich winnic oraz zwalnia nasz kraj z obowiązku klasyfikacji odmian winorośli.

Źródło:

1. Kępińska-Parys A.: Wspólnotowy rynek wina po 2008 roku. Biuletyn Informacyjny Agencji Rynku Rolnego 2010 nr 12, s. 15-21.
2. Burkot P., Kulisz B.: Rynek wina w Polsce. Biuletyn Informacyjny Agencji Rynku Rolnego 2008 nr 12, s.19-26.
3. Tarko T., Duda-Chodak A., Dojniczek I.: Produkcja win gronowych w Polsce – uwarunkowania przyrodnicze, ekonomiczne i prawne. Przemysł Fermentacyjny i Owocowo-Warzywny 2010 nr 11/12, s. 24-25.
4. Ustawa z dnia 10 lipca 2008 r. o zmianie ustawy o podatku akcyzowym oraz ustawy o wyrobie i rozlewie wyrobów winiarskich, obrocie tymi wyrobami i organizacji rynku wina (Dz.U. 2008 Nr 145, poz. 915).