Polska wieś 2010: raport o stanie wsi
- Szczegóły
- Kategoria: Rolnictwo w Unii Europejskiej
Przemiany w rolnictwie / Walenty Poczta
Po przystąpieniu Polski do Unii Europejskiej zaobserwowano stopniowe zmniejszenie się znaczenia rolnictwa w gospodarce narodowej, choć niewątpliwie wciąż jest ono ważnym jej sektorem. I tak m.in.: udział rolnictwa w tworzeniu PKB i produktu globalnego w ostatnich latach spadł poniżej 4 proc.; sektor rolny w kraju jest wciąż miejscem pracy prawie 14 proc. ogółu pracujących; rolnictwo posiada mniej niż 6 proc. środków trwałych brutto w gospodarce narodowej; łączne podsumowanie zasobów pracy, zasobów majątku trwałego oraz udziału rolnictwa w tworzeniu produktu globalnego i PKB wskazuje na niższą wydajność kapitału i prawie czterokrotnie niższą wydajność pracy.
Akcesja z UE wpłynęła dodatnio na wzrost wolumenu produkcji rolnej. Przed akcesją wolumen produkcji rolniczej wyniósł rocznie średnio 53,4 mld zł, zaś po akcesji (lata 2004-2009) – 61,5 mld zł, co oznacza wzrost o 15,3 proc. Między dwoma okresami wzrosły dotacje do produktów. Po 2004 r. wzrosły ceny produktów rolnych średnio o 3,6 proc. w porównaniu z okresem poprzednim, tj. ceny zużycia pośredniego w ujęciu nominalnym były średnio wyższe o 27,8 proc., a realnie o 9,6 proc.; natomiast ceny produktów rolnych w ujęciu nominalnym były średnio wyższe o 18,3 proc., a realnie o 1,6 proc.
Wsparcie polskiego sektora rolnego środkami unijnymi do 31 stycznia 2010 r. wyniosło ponad 75 mld zł, a złożyły się na to:
- dopłaty bezpośrednie (JPO i UPO) – 46,9 mld zł (62,3 proc.),
- PROW 2004-2006 (bez UPO) - 10,9 mld zł (14,5 proc.),
- SPO Restrukturyzacja… 2004-2006 – 5,4 mld zł (7,2 proc.)
- PROW 2007-2013 – 12 mld zł (16,0 proc.).
Ludność wiejska / Izasław Frenkel
W latach 2006-2008 zaobserwowano wzrost liczby ludności polskiej, po dziesięcioletnim okresie spadków. W okresie tym nastąpił: spadek liczby mieszkańców miast z 23 369 do 23 288 tys.; zwiększenie ogólnej liczby ludności polskiej z 38 125 do 38 136 tys.; wzrost liczby ludności wiejskiej z 14 756 tys. do 14 848 tys.; absolutna liczba ludności wiejskiej zwiększyła się w 11 województwach, od 0,1 proc. w łódzkim do 2,5 proc. w pomorskim.
Od 2003 do 2008 r., trwał wzrost współczynnika przyrostu naturalnego ludności wiejskiej: z poziomu 0,3 osoby na 100 ludności w roku 2004 do 0,6 proc. i 1,5 proc. w latach 2006 i 2008.
Drugim czynnikiem po przyroście naturalnym, a mającym wpływ na wzrost liczby ludności wiejskiej w 2004-2008 były migracje na pobyt stały między wsią a miastem. Większy był napływ ludności z miast do wsi, saldo migracji na wsi było dodatnie wśród osób obojga płci, saldo dodatnie w tej kwestii odnotowano we wszystkich województwach poza podlaskim i warmińsko-mazurskim. W przeciwieństwie do migracji wewnętrznych migracje zagraniczne stanowiły czynnik zmniejszający liczbę ludności wiejskiej.
Poziom wykształcenia ludności wiejskiej w latach 2006-2008 był następujący: odsetek osób z wyższym wykształceniem zwiększył się z 6,4 proc. do 7,5 proc., odsetek z wykształceniem wyższym lub średnim był w 2008 r. większy wśród kobiet niż mężczyzn, natomiast wśród osób 15-letnich i więcej kontynuujących naukę odsetek kształcących się w szkołach wyższych wynosił 32,9 proc., w tym na studiach magisterskich kształciło się 12,8 proc.
Ogólny wskaźnik zatrudnienia na wsi osób w wieku 15 lat i więcej zwiększył się w latach 2007-2009 z 48,9 proc. do 50,8 proc. Najwyższe wartości tego wskaźnika odnotowano w grupie w wieku 25-54 lat, w której zwiększył się na wsi z 74,1 proc. do 77,3 proc.; w grupie młodzieży 18-24 letniej wskaźnik ten zwiększył się z 39,2 proc. do 40,4 proc.; wśród osób w wieku przedemerytalnym odnotowano wzrost z 36,9 proc. do 38,5 proc.; z kolei u osób w wieku poprodukcyjnym wskaźnik zmniejszył się z 8,1 proc. do 7,7 proc.
Bezrobocie na wsi w połowie okresu 2007-2009 zmniejszyło się z 775 tys. w końcu 2007 r. do 617 tys. w końcu września 2008 r., a następnie wzrosło do 743 tys. we wrześniu 2009 r. W 2009 r. stopa bezrobocia była wyższa wśród kobiet (99,3 proc.) niż mężczyzn (7,0 proc.). Warto dodać, że wzrost bezrobocia w 2009 r. odnotowano we wszystkich krajach UE.
Społeczności wiejskie pięć lat po akcesji do UE – sukces spóźnionej transformacji / Barbara Fedyszak-Radziejowska
Badania z 2007 r. pokazują, że we wszystkim wymiarach tj. dezagraryzacja, poziom i dywersyfikacja źródeł dochodów oraz stan świadomości mieszkańców wsi, nastąpiły wyraźne zmiany, m.in. ponad połowa mieszkańców wsi (53,6 proc.) to osoby z bezrolnych gospodarstw domowych; jedynie co trzecie wiejskie gospodarstwo domowe posiada użytki rolne o powierzchni 1 ha lub większej; proces dezagraryzacji uległ przyspieszeniu; w latach 1999-2002 liczba mieszkańców wsi użytkujących ziemię o powierzchni większej niż 1 ha spadła o 1 pkt. proc. (z 53 proc. do 52 proc.), natomiast w latach 2004-2008 aż o 14 pkt. proc. do 37,6 proc.
Z danych CBOS z 2007 r. wynika, że poprawiła się sytuacja materialna rolników mieszkających na wsi. Co w największym stopniu dotyczy rodzin, których głównym źródłem utrzymania jest praca poza gospodarstwem rolnym lub w gospodarstwach rolnych o powierzchni 11 ha. Niektórzy czerpią dodatkowe dochody z rent, emerytur itd. Zadowalający jest fakt, iż wyraźnie zmniejszył się zasięg wiejskiej biedy. Zaś najbardziej pozytywnym elementem obrazu polskiej wsi w 2007 r. była ogólna poprawa nastrojów i samopoczucia jej mieszkańców.
Przemiany w rolnictwie po 2004 r. przebiegają wolniej, ale w kierunku, który większość ekspertów uważa za pożądany. Jednak trudno jednoznacznie ocenić, jak się mają wyniki sondaży CBOS w odniesieniu do rolników i mieszkańców wsi i ich aktywności społecznej.
Kultura na wsi / Izabella Bukraba-Rylska
Lata przed akcesją Polski do Unii Europejskiej charakteryzowały się następującymi prawidłowościami: przy różnych okazjach kładziono nacisk na znaczenie kultury, jako ważnego składnika tożsamości kulturalnej i lokalnej; zaznaczano też jej wpływ na poziom życia mieszkańców danego regionu; zwracano uwagę na funkcję kultury w rozwoju gospodarczym regionu, oraz utrzymywano, że sfera kultury może być znaczącym obszarem budowania społeczeństwa obywatelskiego, które będzie zdolne do samoorganizacji w celu realizacji przedsięwzięć uznanych za ważne. Główną przeszkodą wskazanych celów tak w przeszłości, jak i dziś są braki finansowe.
W roku 2004 pojawiły się programy współfinansowane przez fundusze strukturalne, które umożliwiły wzrost nakładów na kulturę i ochronę dziedzictwa (m.in. SPO Rolny Sektorowy Program Operacyjny Restrukturyzacja i Modernizacja Sektora Żywnościowego oraz Rozwój obszarów Wiejskich, ZPORR – Zintegrowany Program Operacyjny Rozwoju Regionalnego). W latach 2005-2008 wartość wsparcia przeznaczonego na kulturę w ramach programów UE wzrosła z 38,3 mln zł do 532 mln zł, a ich udział w całości środków na ten cel z 2,9 proc. do 40,6 proc. Zrealizowano też projekty z zakresu kultury i ochrony dziedzictwa o łącznej wartości 1 706,2 mln zł.
Znaczenie członkostwa Polski w UE dla sytuacji wsi i rolnictwa / Jerzy Wilkin
Zdaniem ekspertów, pięcioletni okres po akcesji Polski z UE miał przełomowe znaczenie dla polskiego rolnictwa. Za najistotniejsze skutki uczestnictwa w Unii Europejskiej uznaje się:
- Sprawne włączenie się instytucji polskich i rolników w system Wspólnej Polityki Rolnej i innych polityk wspólnotowych;
- Skuteczne skorzystanie z pełnego dostępu producentów polskich do Jednolitego Rynku Europejskiego, poprzez co możliwe było uzyskanie dodatniego salda obrotów produktami rolno-spożywczymi z zagranicą;
- Wzrost dochodów rolników;
- Napływ dużych środków dla rolnictwa.
- Wykorzystanie przez mieszkańców wsi i rolników efektów ożywienia gospodarczego;
- Widoczny postęp w sferze edukacyjnej wsi;
- Poprawa nastrojów na wsi;
- Powszechne włączenie polskich gospodarstw w system bankowo-finansowy.
Zdaniem ekspertów, w okresie poakcesyjnym nie powiodła się próba znaczącego przyspieszenia przemian strukturalnych. Nie udało się: odpowiednio zreformować i wzmocnić instytucji zajmujących się transferem wiedzy do rolnictwa; włączyć rolnictwa w powszechny system podatkowy i zreformować systemu ubezpieczeń społecznych rolników; wykształcić w rolnikach skłonności do działań zbiorowych, kooperacji i tworzenia instytucji współpracy. Obszary wiejskie nie mają skutecznego lobby, które działałoby na rzecz ich rozwoju. A transformacja systemowa, która przyniosła w skali całej gospodarki tak wielkie zmiany i korzyści już w pierwszej dekadzie reform, w przypadku rolnictwa i obszarów wiejskich przebiegała wolniej.
Oprac. Aleksandra Szymańska
