Zniesienie kwot mlecznych, i co dalej?

Szczegóły

Kategoria: Wiadomości rolnicze

W Unii Europejskiej 1 kwietnia 2015 r. po 31 latach funkcjonowania, a w Polsce po 11 latach, przestało obowiązywać kwotowanie produkcji mleka. Kwotowanie oznacza określony w trybie administracyjnym górny pułap produkcji mleka przeznaczonego do zbycia w roku referencyjnym (okres od 1 kwietnia do 31 marca) po cenach gwarantowanych. Założeniem kwotowania miała być stabilizacja produkcji, a przez to zapewnienie właściwych relacji pomiędzy podażą a popytem, utrzymanie stabilnych cen i zapewnienie odpowiedniego dochodu dla rolnika. Praktyka ostatnich lat wyraźnie pokazała, że nie zostały zrealizowane te zadania. Nagłe spadki cen mleka miały miejsce np. w 2008 i w 2014 r. Doświadczenie jednoznacznie wykazało, że ceny płacone dostawcom za surowiec wynikają z cen uzyskiwanych za wyroby gotowe przez przetwórstwo, a te z kolei zależą od cen na rynku światowym. Zdaniem ekspertów kwotowanie miałoby sens, gdyby obejmowało cały świat.

Wejście Polski w system kwotowania produkcji mleka od początku budził duże kontrowersje. Również zniesienie tego systemu miało wielu zwolenników, jak i przeciwników. Kwoty nie obowiązują zaledwie od kilku miesięcy, a następstwa już się pojawiły. 6 kwietnia 2015 r. przetwórcy mleka otrzymali pisma, od części sieci handlowych, w którym domagały się one obniżenia cen za dostarczane produkty, uzasadniając to właśnie zniesieniem kwot. Wywołało to wśród mleczarni spore oburzenie.

- Jeszcze rynek nie zareagował na zniesienie limitów, produkcyjnych, a już mamy żądania w formie ultimatum – albo obniżymy ceny dostarczanych produktów o 15 proc., albo kończymy współpracę. Jestem przekonany, że konsumenci nie odczują tej obniżki, a całą marżę przechwycą sieci – powiedział jeden z przedstawicieli branży mleczarskiej.

Z jednej strony producenci mleka oczekują wysokich cen za dostarczany surowiec, do których zdążyli się przyzwyczaić w latach 2013-2014, a z drugiej – przetwórcy mleka są poddani ciągłej presji ze strony sieci handlowych, które żądają obniżenia cen. Jednak sieci handlowe nie potrzebują polskich przetwórców. Sieci działające w Polsce, tak naprawdę nie są polskie i w każdej chwili mogą sprowadzić towar ze swoich krajów, szczególnie, że tamtejsze firmy także szukają nowych rynków zbytu w miejsce zamkniętej embargiem Rosji. To wszystko sprawia, że sytuacja przetwórców jest trudna.

Zdaniem ekspertów konsekwencją likwidacji limitowania podaży surowca będzie osłabienie oddziaływania następujących sił: osłabnie konkurencja (o surowiec) w obrębie sektora, łatwiejszy będzie dostęp do rynku dla nowych podmiotów gospodarczych i osłabnie siła przetargowa rolników.  Zawieszenie produkcji mleka zmniejszy konkurencję o surowiec i może doprowadzić do chwilowego spadku cen.

Kwoty mleczne można uznać za jedną z barier przemian strukturalnych w produkcji mleka. Gospodarstwa rolne o niewielkiej produkcji dysponują małymi zasobami kapitału, co znacznie utrudnia inwestycje, których wynikiem było pozyskanie większych limitów. Równolegle kwoty były barierą wzrostu produkcji w dużych gospodarstwach, które musiały „inwestować” w większy limit. Następnym powodem były obawy rolników przed przekroczeniem kwoty, a co za tym idzie opłaty karne, które pogarszały opłacalność produkcji. Bo okazuje się, że ciemną stroną systemu było hamowanie rozwoju produkcji przez przedsiębiorczych rolników. Rok temu w Polsce kara wyniosła ponad 29 groszy za 1 kg przekroczenia limitu, a w tym roku może to być

W miesiącach kwiecień 2014 r. – marzec 2015 r. do podmiotów skupujących dostarczono ok. 10,51 mld kg mleka po przeliczeniu na mleko o referencyjnej zawartości tłuszczu (wg danych zaczytanych do systemu informatycznego ARR na dzień 27.04.2015 r.). Stopień wykorzystania kwot indywidualnych przysługujących dostawcom hurtowym po 12 miesiącach roku kwotowego 2014/2015 wyniósł ok. 105,87%. Natomiast szacunkowy stopień wykorzystania kwoty krajowej dostaw ukształtował się na poziomie 105,83%.

W okresie IV 2014 - III 2015 ilość skupionego mleka ukształtowała się na poziomie wyższym o 4,25 % niż w tym samym okresie roku 2013/2014. W marcu 2015 r. do podmiotów skupujących dostarczono 876,81 mln kg mleka, tj. o 0,56 % mniej niż przed rokiem.

Wysokość przekroczenia przez Polskę kwoty krajowej dostaw w roku kwotowym 2014/2015 wyniesie ok. 6 %, co skutkować będzie koniecznością uiszczenia opłaty wyrównawczej w wysokości znacząco wyższej niż opłata za rok kwotowy 2013/2014.

Liberalizacja rynku nie doprowadzi do gwałtownego wzrostu produkcji, bowiem pogłowie krów nie ulegnie zbyt szybko większym zmianom, w krótkim czasie. Przypuszczalnie najmniejsze gospodarstwa będą rezygnowały z chowu bydła, a liczne wymagania weterynaryjne spowodują, że produkcja mleka na dużą skalę będzie wiązała się ze znacznymi nakładami inwestycyjnymi. Wzrost produkcji może być wynikiem niedużego zwiększenia liczby krów i poprawy mleczności w gospodarstwach towarowych. Systematycznie będzie także rosła towarowość produkcji, gdyż coraz większe ilości będą dostarczane do przemysłu i zmniejszy się zużycie w gospodarstwach domowych.

Likwidacja limitów produkcyjnych może przyczynić się do wzrostu podaży surowca i zwiększenia przerobu. Zakłady mleczarskie będą mogły zwiększyć korzyści z efektów skali, niższych kosztów marginalnych oraz poprawy efektywności gospodarowania.

***

Podsumowując można przypuszczać, że likwidacja kwot mlecznych będzie miała pozytywny wpływ na produkcję i przetwórstwo mleka w Polsce. Liberalizacja rynku spowoduje, że będzie możliwy wzrost produkcji i skupu. Wzrost przerobu mleka przyczyni się do poprawy wykorzystania potencjału przetwórczego w przemyśle mleczarskim. Kwoty mleczne miały niewielki wpływ na ceny skupu, które w znacznej mierze zależały od koniunktury rynkowej. Zmiany regulacji rynkowych będą miały pozytywny wpływ na funkcjonowanie rynku, gdyż zmniejszy się oddziaływanie niektórych sił konkurencji rynkowej.

Oprac. Aleksandra Szymańska

Źródła:

• Kwoty mleczne, [w:] „Bezpieczeństwo i Higiena Żywności”, 2014 nr 4
• T. Roszkowski, Ceny mleka w krytycznym okresie, [w:] „Farmer”, 2015 nr 6
• P. Szajner, Skutki likwidacji kwot mlecznych, [w:] „Przemysł Spożywczy”, 2014 nr 3
• R. Wieczorkiewicz, Mleczarnie dzielą los rolników, [w:] „Farmer”, 2015 nr 6

• Następny artykuł