Rolnictwo po afrykańsku

Szczegóły

Kategoria: Rolnictwo w Unii Europejskiej

Afryka pod względem gospodarczym jest najsłabiej rozwiniętym kontynentem na świecie. Rolnictwo we wszystkich jego regionach stanowi znaczącą gałąź gospodarki, która ma duży udział w zatrudnieniu. Całe afrykańskie rolnictwo wykazuje niski stopień mechanizacji oraz kultury rolnej, co powoduje, że najczęściej nie pokrywa ono podstawowych potrzeb.

Rolnictwo, leśnictwo i rybołówstwo Afryki stanowią najważniejsze działy gospodarki w grupie krajów najsłabiej rozwiniętych, pozbawionych surowców mineralnych o niewielkim udziale przemysłu przetwórczego. Przynoszą one od 20% do ponad 60% produktu krajowego brutto, dostarczając w niektórych przypadkach nawet 60% wpływów z eksportu. Społeczne znaczenie tego sektora gospodarki jest jeszcze większe, jeżeli zmierzymy je odsetkiem zatrudnienia w gospodarce rolnej. Wskaźnik ten jest bardzo wysoki w większości krajów afrykańskich. W rolnictwie zatrudnionych jesttam średnio 60% ludności czynnej zawodowo, a mieszkańcy wsi stanowią 70% ogółu ludności.

Regiony rolnicze Afryki dzielą się na: Afrykę Środkową, Zachodnią i Wschodnią (słabo rozwinięte, tzw. Afryka Subsaharyjska), Afrykę Południową i Afrykę Arabską (średnio rozwinięte).Na całym kontynencie użytki rolne zajmują ok. 1,04 mld ha, co stanowi ponad 30% powierzchni Afryki. Większość (26%) to naturalne pastwiska, wykorzystywane do ekstensywnego chowu zwierząt, a niekiedy uprawiane w bardzo małym stopniu. Wydajność nie jest jednak duża z powodu niekorzystnych warunków naturalnych oraz prymitywnych metod upraw. Bardziej zamożni utrzymują wielkoobszarowe gospodarstwa czyli plantacje, m.in.; kakaowców, kauczukowców, kawowców, przypraw, palm oleistych oraz bawełny. Najważniejsze rośliny uprawne to: proso, sorgo, kukurydza, ryż, maniok, bataty i owoce.

Grunty orne w Afryce charakteryzują się stosunkowo niską jakością gleb. Stąd szeroko rozpowszechniona uprawa z następującym po niej rocznym ugorem nie pielęgnowanym, bądź obsiewanym roślinnością pastewną w przypadku bardziej intensywnego rolnictwa. Stosowane jest także odłogowanie ziemi, trwające kilka, a w skrajnych przypadkach nawet kilkadziesiąt lat, aż do odzyskania przez glebę pełnych właściwości wytwórczych. Ten sposób rolnictwa, zwany żarowo-odłogowym, występuje na pograniczu sawanny i lasów oraz na terenach leśnych Afryki i polega on na wypalaniu naturalnej roślinności w celu użyźnienia gleby oraz przygotowania jej pod uprawę.

Produkcja roślinna Afryki

W Afryce najważniejszą grupę roślin uprawnych stanowią zboża. Pszenica uprawiana jest jedynie w krajach arabskich i południowym wschodzie kontynentu. Krajem przodującym

w udziale jęczmienia w całości upraw jest Maroko, które należy do grupy krajów o najwyższym naświecie udziale tego zboża w uprawach. W południowej i wschodniej części Afryki uprawiana jest kukurydza. Zaś głównymi afrykańskimi zbożami są proso (odgrywa ważną rolę w wyżywieniu biedniejszych krajów) i sorgo, w mniejszym stopniu uprawiane na innych kontynentach. W krajach arabskich uprawiana jest soczewica jadalna, którąuprawia się również w Etiopii.

Uprawa warzyw w Afryce ma małe znaczenie. Jeżeli chodzi o owoce to dominują cytrusy (Algieria jest największym na świecie producentem klementynek), daktyle, migdały, orzechy oraz ananasy. Dominująca jest także uprawa herbaty (głównie w Kenii) oraz kawy (największe uprawy znajdują się w pasie zwrotnikowym). Istotne znacznie ma produkcja kakao (światowym potentatem jest w tej dziedzinie Wybrzeże Kości Słoniowej).

Poza tym, na kontynencie są zlokalizowane uprawy: kminku, kminu, kolendry, anyżku, kopru, tymianku, majeranku, rozmarynu. Cukier jest otrzymywany na skalę przemysłową z dwóch roślin: trzciny cukrowej w klimacie ciepłym i buraka cukrowego w klimacie umiarkowanym. Najbardziej rozpowszechnionymi uprawami roślin oleistych w Afryce są orzechy ziemne oraz sezam wschodni. Na zachodnim wybrzeżu Afryki, od Gambii po Angolę,rozpowszechniona jest uprawa palmy oleistej. Wśród roślin włóknodajnych najważniejsza jest bawełna, która jest uprawiana niemalże w całej Afryce.

Produkcja zwierzęca Afryki

Produkcja zwierzęca odgrywa w skali gospodarki rolnej całej Afryki stosunkowo małą rolę, co wynika z ograniczeń bazy paszowej oraz źródeł wody w strefie klimatu suchego i półsuchego, występowania muchy tse-tse, jak również niewielkich możliwości wypasu na terenach leśnych. Zwierzęta są hodowane przez rolników dla pozyskania pożywienia i innych produktów tj. skóry, rogów. Służą jako siła pociągowa, szczególnie na terenach o niskiej mechanizacji rolnictwa. W niewielkim stopniu hoduje się: bydło (najwięcej bydła na ha jest w Egipcie i Etiopii), kozy i owce (hodowane głównie dla mleka, mięsa i skór), drób (hodowany głównie dla jaj, mięsa, rzadziej piór), trzodę chlewną (hodowana dla mięsa). Problemem w hodowli świń jest uznanie ich za zwierzęta nieczysteprzez Islam, jedną z głównych religii w Afryce, co powoduje niewielkie występowanie tych zwierząt. Pszczoły i jedwabniki są w zasadzie jedynymi owadami mającymi znacznie w hodowli.

Problemy rolnictwa afrykańskiego

Istotnym problemem w rozwoju nowoczesnego rolnictwa w Afryce, oprócz biedy, są waśnie, wojny i nieustabilizowana sytuacja społeczno-polityczna. Wiele obszarów jest uzależnionych od pomocy gospodarczej, a nawet humanitarnej. Urbanizacja, która ma wpływ na rolnictwo jest na terenie większości państw niska. Z powodu słabego rozwoju przemysłu elektromaszynowego (maszyny rolnicze) poziom mechanizacji rolnictwa jest bardzo niski. Podobnie jest w przemyśle chemicznym, który dostarcza między innymi nawozy sztuczne i środki ochrony roślin. Nieznacznie lepiej jest w krajach, w których wcześniej rozwinęło się rolnictwo plantacyjne.

W Afryce nie jest prowadzona w zasadzie żadna polityka rolna. Gospodarstwa są głównie indywidualne/rodzinne. W znacznym stopniu bardziej uzależnione od pomocy gospodarczej niż polityki rządów. W poszczególnych państwach polityka rolna władz państwowych ograniczyła się jedynie do parcelacji dawnych farm wielkoobszarowych i plantacji. W Zimbabwe zakończyło się to krwawym wygnaniem białych właścicieli farm i przekazaniem ich ziemi miejscowej ludności. Po tej zmianie doszło do dużego obniżenia wydajności i w konsekwencji do klęski głodu.

Pod koniec XX w. w Afryce zaczęłypowstawać wioski przypominające środkowo-wschodnioeuropejskie wsie socjalistyczne. Są one budowane przeważnie przez władze dla przesiedleńców. Zabudowaniapowstają zgodnie z europejskimi wzorcami z nietradycyjnych materiałów. Do nowych wsi sprowadza się najczęściej przedstawicieli różnych zwaśnionych grup społecznych. Takie wprowadzanie wzorców wschodnioeuropejskich burzyprzyzwyczajenie do tradycyjnej gospodarki. Brak możliwości zmian układu budynków i architektury sprawia, że ludzie niechętnie przenoszą się tam, a dodatkowym problemem w tych miejscowościach jest szerzenie się przestępczości. W poszczególnych państwach, po upadku rządów dyktatury, która nakazywała zamieszkanie w takich wsiach mieszkańcom z innych regionów, ludność opuszczała swoje domy i wracała na ziemię, z której pochodziła.

Co ciekawe,powierzchnia Afryki możliwa do wykorzystania pod rolnictwo jest większa od powierzchni wykorzystywanej rolniczo na świecie. Jednakże ponad 40% powierzchni Afryki stanowią tereny przydatne rolniczo dopiero po sztucznym nawodnieniu, na co państwa afrykańskie nie mają pieniędzy. Istotnym problemem rolnictwa, szczególnie w Rogu Afryki, jest zmienność warunków klimatycznych, a przede wszystkim susze, które powodują klęski głodu. W bogatych państwach arabskich problem ten jest rozwiązywany przez budowę obiektów hydrotechnicznych, wykorzystujących w niektórych przypadkach nawet odsalaną wodę morską. Braki wody pociągają za sobą trudności z lokowaniem przemysłu wykorzystującego wodę

Kolejnym problemem jest zbyt duża liczba utrzymujących się z rolnictwa, co powoduje, że na wielu obszarach dochody z gospodarstwa ledwo wystarczają na przeżycie. Problemem w wielu krajach są nieudane reformy rolne wzorowane na kolektywizacji rolnictwa w ZSRR.

W sytuacji, gdy w krajach afrykańskich najsilniej odczuwany jest brak środkówżywnościowych, kraje te w większości nie doceniają znaczenia rolnictwa. Wyraża się to w zbyt małej ilości środków przeznaczanych na bezpośrednie inwestycje w rolnictwie, na instytucje agronomiczne i sektor usługowy związany z rolnictwem. Wyraża się to również w polityce cenowej: ceny skupu płacone rolnikom są obniżane z myślą o konsumentach. Ponadto kraje rozwinięte nie doceniają lub nie chcą docenić znaczenia rolnictwa w krajach Afryki Subsaharyjskiej (ASS).

Gospodarka rolna Afryki mogłaby być dużo bardziej efektywna, gdyby można było dokonać odpowiednich inwestycji w działach gospodarkirolnej, tak by stała się ona bardziej opłacalna. Dotyczy to na przykład produkcji roślin energetycznych, farmaceutycznych i paszowych. Ograniczenia w afrykańskiej produkcji rolnej są możliwe do pokonania. Perspektywy na przyszłość są korzystne. Szczególna rola przypada tu polityce socjalnej i gospodarczej. Aby wykorzystać potencjał stworzony przez użyte środki, potrzeba stabilizacji politycznej, gospodarczej i społecznej oraz zastosowania  sprzyjającego prawa gospodarczego dla prywatnych inwestorów. Podjęte działania muszą wspierać producentów rolnych i dobrą politykę zagospodarowania obszarów wiejskich. Najważniejszym czynnikiem rozwoju będą jednak badania i oświata rolnicza. Istnieje pilna potrzeba podnoszenia poziomu nauk rolniczych. W dalszej przyszłości trzeba będzie rozwijać skuteczniejsze programy badawczo-dydaktyczne w krajach ASS.

Oprac. Aleksandra Szymańska

Źródła:

• Afryka – encyklopedia geograficzna świata, Kraków 1997
• J. Falkowski, J. Kostrowicki, Geografia rolnictwa świata, Warszawa 2001
• J. Gudowski,Rolnictwo Afryki i Azji u progu XXI w., Warszawa 2008
• M.Wague,Problemy rozwoju gospodarki rolnej w Afryce i czynniki ją ograniczające, [w:] „Zeszyty naukowe SGGW – Ekonomika i Organizacja Gospodarki Żywnościowej”, 2010 nr 85
• Rolnictwo Afryki Wschodniej czeka trudna przyszłość, tekst dostępny w Internecie: http://globalnepoludnie.pl/Rolnictwo-Afryki-Wschodniej-czeka

• Poprzedni artykuł