Apetyt na ryby

Szczegóły

Kategoria: Rolnictwo w Unii Europejskiej

Mięso rybie stanowi cenne źródło białka, witamin oraz kwasów nienasyconych z grupy omega-3. Dietetycy już od dawna zachęcają do włączenia ryb do naszej codziennej diety. W ostatnim czasie widać wyraźną poprawę w tym zakresie. Zainteresowanie rybami, zarówno morskimi, jak i słodkowodnymi ulega systematycznemu zwiększeniu.

Co to jest akwakultura?

Na tle światowej produkcji rolnej, która utrzymuje się  na podobnym poziomie od wielu lat obserwuje się intensywny rozwój akwakultury. Sprzyja temu powszechna promocja zdrowego stylu życia i świadomości wysokiej wartości odżywczej i zdrowotnej mięsa rybiego. Roczna wielkość światowej produkcji ryb sięga niemal 154 mln ton. Około 90 mln ton stanowią połowy morskie i śródlądowe, z czego ponad 23 mln ton nie jest przeznaczone do bezpośredniej konsumpcji przez ludzi, lecz jako surowiec do produkcji mączki rybnej wykorzystywanej w paszach dla zwierząt. W związku z intensywnym rozwojem przemysłowych hodowli drobiu i innych zwierząt gospodarskich popyt na ten surowiec jest coraz większy, co z kolei sprzyja zwiększeniu połowów morskich do stopnia zagrażającego utrzymaniu stanu pogłowia ryb na poziomie zabezpieczającym ciągłość trwania poszczególnych gatunków.

Rybołówstwo słodkowodne i w dużo mniejszym stopniu rybołówstwo morskie jest stopniowo zastępowane przez dynamicznie rozwijającą się akwakulturę. W latach 2006-2011 udział ryb pochodzących z hodowli w stosunku do ryb z połowów zwiększył się o około7 proc.

Intensywna akwakultura nie jest obojętna dla środowiska i człowieka. Karmienie ryb wymaga produkcji pasz. Dla ryb drapieżnych, takich jak pstrąg, łosoś, panga czy dorsz są to głównie pasze na bazie mączki rybnej, a trzeba wiedzieć, że na wyprodukowanie jednego kilograma tego surowca zużywa się około 5-6 kg ryb. Dlatego konieczne jest znalezienie alternatywnych, bezpiecznych i zrównoważonych składników pasz, które nadal zaspokajałyby żywieniowe i biologiczne potrzeby ryb, a zarazem zapewniały te same walory odżywcze produktu końcowego.

Dane szacunkowe z 2010 roku podają, że w akwakulturach utrzymywanych jest ponad 200 gatunków organizmów wodnych, z czego 47 proc. stanowią ryby słodkowodne, a 53 proc. organizmy morskie: rośliny wodne (24 proc.), mięczaki (18 proc.), skorupiaki (7 proc.), ryby morskie (3 proc.) i inne (1 proc.).

Według danych FAO 60 proc. światowej produkcji ryb, skorupiaków i małży pochodzi z Azji, głównie z Chin, Indii i Wietnamu. W Europie produkuje się przede wszystkim mięczaki i skorupiaki (50 proc.), ryby morskie (28 proc.) i ryby słodkowodne (23 proc.)

Akwakultura w Polsce

Polska akwakultura prowadzona jest  tylko w wodach słodkich i dotyczy wyłącznie hodowli ryb. Utrzymuje się przede wszystkim karpie (oprócz nich też tołpygi, amury i sumy) oraz pstrągi. Profesjonalnych gospodarstw karpiowych jest w naszym kraju około 400. Hodowla pstrąga (głównie tęczowego, źródlanego i troci) wymaga stosunkowo niedużej powierzchni, ale produkcja jest w dużym stopniu uzależniona od jakości wody. Gospodarstw pstrągowych w pełni profesjonalnych funkcjonuje około 200.

W Polsce wyróżnia się trzy rodzaje działalności w akwakulturze:

• stawowy chów i hodowla karpia oraz towarzysząca jej produkcja gatunków dodatkowych,
• produkcja ryb łososiowatych, przede wszystkim pstrąga tęczowego, źródlanego, potokowego, palii,
• produkcja ryb w systemach recyrkulacyjnych z zastosowaniem filtracji i oczyszczania wód, głównie suma afrykańskiego, baramundi, tilapii, jesiotrów i węgorza.

Krajowa akwakultura dostarcza jedynie 30-36 tys. ton ryb na rynek (ok. 15-18 proc.). Możliwości zwiększenia produkcji są w tym sektorze bardzo duże. W perspektywie 2020 roku wzrost powinien odbywać się w sposób harmonijny i zrównoważony, z uwzględnieniem zasad popytu i podaży oraz zastosowaniem efektywnej promocji i aktywnego rozwoju rynków zbytu (zwłaszcza krajowego). Nasilenie produkcji jest możliwe zwłaszcza w przypadku akwakultury intensywnej, chociaż i akwakultura ekstensywna posiada potencjał i perspektywy rozwoju.

W Polsce ukształtowała się specyficzna forma akwakultury – stawowa gospodarka karpiowa, która stanowi wzorzec zrównoważonej akwakultury ekstensywnej. Posiadamy największy w UE areał stawów typu karpiowego i największe możliwości produkcji tych ryb. W 2013 roku została opracowana strategia Karp 2020, która wyznacza następujące kierunki działań:

• poprawę efektywności technologicznej,
• utrzymanie rekompensat wodno-środowiskowych,
• rozwój przetwórstwa własnego i sprzedaży detalicznej bezpośredniej lub poszerzenie współpracy z przetwórniami funkcjonującymi już na rynku,
• dywersyfikację dochodów,
• gwarancję zaspokojenia potrzeb przestrzennych i zaopatrzenia w wodę,
• intensyfikację przedświątecznej sprzedaży karpi,
• utrzymanie statusu karpia jako kluczowej potrawy wigilijnej,
• wspólną sprzedaż i współpracę gospodarstw w różnych strukturach organizacyjnych.

Podstawowymi celami stawianymi przed akwakulturą ekstensywną są obecnie:

• utrzymanie istniejącej powierzchni produkcyjnej stawów i jej zrównoważone wykorzystanie (zachowanie 60 000 ha powierzchni użytkowej stawów oraz produkcji minimum 17 000 ton karpi handlowych, wzrost produkcji ekstensywnej do co najmniej 20 proc. (3 400 ton) udziału stawowych dodatkowych gatunków ryb),
• zwiększenie dochodowości gospodarstw stawowych (zapewnienie średniej minimalnej rentowności na poziomie 10 proc. w perspektywie lat 2014-2020),
• wzmocnienie i rozpowszechnienie prośrodowiskowej i prospołecznej roli gospodarki karpiowej (opracowanie systemu wyceny wartości pozaprodukcyjnych stawów, połączonego z inwentaryzacją informacji przestrzennej, uwzględnienie celów strategii oraz odpowiednie powiązanie z najważniejszymi dokumentami strategicznymi i prawnymi wpływającymi na rozwój rybactwa).

Akwakultura intensywna jest nastawiona na efekt ekonomiczny i wzrost produkcji. Posiada duży potencjał rozwoju – zarówno w ramach istniejących już obiektów, jak i otwarcia branży na zmiany i możliwości pojawienia się nowych podmiotów. Podstawowym warunkiem  rozwoju tego podsektora jest wykorzystanie nowych technologii i rozwiązań, a także gatunków, przy efektywnym inwestowaniu funduszy prywatnych oraz dofinansowaniu przez europejskie i krajowe instrumenty finansowe. Nadal będzie ona bazować na rozwijaniu chowu i hodowli ryb łososiowatych, jednak coraz większe znaczenie będą nabierały inne gatunki o dużym potencjale rynkowym, trudniej dostępne w wodach naturalnych (np. węgorz, sandacz, sum, miętus) lub różnorodne gatunki nierodzime o zróżnicowanych wymaganiach zapewnianych przez kontrolowane środowisko stawów lub basenów w obiegach zamkniętych (np. tilapia, sum afrykański, jesiotry).

Autorzy Strategii Rozwoju Zrównoważonej Akwakultury Intensywnej 2020 wyznaczyli następujące priorytety:

• osiągnięcie i utrzymanie pozycji lidera w UE w produkcji ryb pochodzących z intensywnej akwakultury śródlądowej (wzrost produkcji do 42 000 ton ),
• wzrost udziału ryb pochodzących z polskiej akwakultury intensywnej w rosnącym krajowym rynku ryby świeżej do poziomu przynajmniej 35 proc. (zwiększenie sprzedaży w krajowym handlu detalicznym ryb świeżych do poziomu 18 000 ton),
• dwukrotne zwiększenie dostaw pochodzących z polskiej akwakultury intensywnej do krajowego przetwórstwa (wzrost sprzedaży na krajowym rynku ryb świeżych przeznaczonych do przetwórstwa do poziomu 20 000 ton)
• promocja powszechnego spożycia ryb z akwakultury (zwiększenie spożycia ryb do poziomu 14 kg/osobę w ekwiwalencie wagi żywej),
• wykreowanie mody na konsumpcję ryb wyhodowanych po sąsiedzku (przynajmniej dwukrotny wzrost spożycia ryb słodkowodnych poza okresem grudniowym do poziomu 0,1 kg/osobę/miesiąc, zwiększenie odsetka gospodarstw domowych kupujących krajowe ryby hodowlane i słodkowodne).
• dywersyfikacja i reorientacja działalności mikro i małych przedsiębiorstw akwakultury,
• ukierunkowanie polskiej nauki, szkolnictwa i administracji na nowe oczekiwania akwakultury na rynku polskim i zagranicznym.

Akwakultura w Europie i na świecie

Według raportu FAO w pierwszej dziesiątce gatunków utrzymywanych w akwakulturze światowej znalazły się: amur biały, tołpyga biała, karp, małże, tilapia nilowa, krewetka, tołpyga pstra, catla, karaś i łosoś. Wielkość światowej produkcji waha się od 2 (łosoś) do 5 (amur) mln ton. W Europie największa produkcja, pod względem wartości, dotyczyła gatunków takich jak: pstrąg tęczowy, łosoś i dorada.

W ciągu ostatnich 10 lat populacja światowa ryb zwiększyła się o 12 proc., a spożycie wzrosło o około 27 proc. W UE roczne spożycie produktów akwakultury wynosi ponad 12 mln ton i wykazuje tendencję zwyżkową. Jednak większość z nich (65 proc.) pochodzi z importu. Dlatego w 2014 roku kraje UE zapoczątkowały projekt mający na celu zwiększenie różnorodności tamtejszej akwakultury. Jego autorzy zawracają uwagę na potrzebę wytwarzania w większym stopniu przetworzonych produktów z ryb. Plan działania obejmuje sześć gatunków ryb morskich, które nie mają żadnego bezpośredniego znaczenia dla rybactwa śródlądowego. Do gatunków objętych projektem należą: kulbin, sandacz, seriola, halibut atlantycki, polyprion i cefal. Innym przyszłościowym gatunkiem w światowej akwakulturze jest również cobia.

Wieloletnie krajowe plany strategiczne na rzecz rozwoju akwakultury, do których ustanowienia zostały zobowiązane państwa członkowskie UE, powinny uwzględniać przepisy Wspólnej Polityki Rybackiej oraz w wybranym zakresie priorytety i cele niewiążących strategicznych wytycznych unijnych, służących rozwojowi akwakultury. Wśród głównych celów strategicznych znalazły się propozycje dotyczące:

• zwiększenia konkurencyjności sektora akwakultury oraz wsparcia jego rozwoju i innowacyjności,
• zmniejszenia obciążeń administracyjnych i skuteczniejszego wdrażania prawa UE w sposób w większym stopniu odpowiadający na potrzeby zainteresowanych stron,
• stymulowania działalności gospodarczej,
• zróżnicowania i poprawy jakości życia na obszarach przybrzeżnych i śródlądowych,
• włączenia działalności w zakresie akwakultury do morskiego, przybrzeżnego i śródlądowego planowania przestrzennego.

Akwakultura posiada znaczący potencjał stymulowania wzrostu gospodarczego i tworzenia nowych miejsc pracy. Przyczynia się również do zaspokajania potrzeb żywnościowych w strategicznym dla każdego społeczeństwa obszarze bezpieczeństwa dostaw żywności. Prozdrowotne cechy produktów akwakultury, jako żywności funkcjonalnej, wpływają na polepszenie zdrowia i jakości życia konsumentów, a co za tym idzie zmniejszają koszty poniesione na opiekę zdrowotną.

Oprac. Joanna Radziewicz

Literatura:

1)      Akwakultura 2020 – Plan strategiczny rozwoju chowu i hodowli ryb w Polsce w latach 2014-2020.

2)      Andrzejewski W., Mazurkiewicz J., Golski J.: O hodowli ryb w Polsce i nie tylko… Przegląd Rybacki 2015 nr 4, s.12-17.

3)      Łuszczek-Trojnar E.: Ekologiczna hodowla ryb w Polsce i na świecie. Komunikaty Rybackie 2014 nr 3, s.29-32.

4)      Geldhauser F., Gerstner P.: Hodowla ryb. Warszawa: Wydawnictwo RM, 2014.

• Poprzedni artykuł