Susza: nie ma plonów - nie ma pieniędzy

Szczegóły

Kategoria: Rolnictwo w Unii Europejskiej

Tegoroczne słońce wypaliło na polach: kukurydzę, buraki, ziemniaki, zboża jare, łąki i pastwiska. Rolnicy szacują straty w plonowaniu upraw polowych na 40-50%. Brak spodziewanych dochodów ma zrekompensować pomoc finansowa dla gospodarstw rolnych poszkodowanych przez suszę.

Tegoroczna susza jest szczególnie dotkliwa. Wystąpiła zarówno susza meteorologiczna, glebowa oraz rolnicza, która w skrajnych przypadkach może prowadzić do całkowitej utraty plonów. Deficyt wody w roku bieżącym był średnio o ok. 270% wyższy niż w ciągu ostatnich kilkunastu lat.

Skutki suszy 2015 r. będą częściowo odwracalne w przypadku roślin wieloletnich, zaś w przypadku roślin jednorocznych pastewnych, takich jak kukurydza, strączkowe czy ziemniak, poprawa warunków pogodowych we wrześniu nie spowodowała istotnej poprawy stanu uprawy tych gatunków.

Susza utrudnia prawidłowe wykonanie pożniwnych zabiegów uprawowych lub wymusza rezygnację z ich wykonania i znacznie ogranicza możliwości prawidłowej uprawy gleby i wykonanie siewów ozimin, co będzie powodowało również  straty w przyszłorocznych plonach.

W oparciu o definicję przyjętą przez ministerstwo rolnictwa, susza to szkody spowodowane wystąpieniem, w dowolnym sześciodekadowym okresie od 1 kwietnia do 30 września spadku klimatycznego bilansu wodnego poniżej wartości określonej dla poszczególnych gatunków roślin uprawnych i gleb. Taka definicja suszy została przyjęta w ślad za ustawą o ubezpieczeniach upraw rolnych i zwierząt – Dz.U. z 2015 r., poz. 577.

Wartości graniczne klimatycznego bilansu wodnego, których przekroczenie oznacza suszę ustalił minister rolnictwa w drodze rozporządzenia zawartego w Dz.U. z 2010, nr 75, poz. 480. Zgodnie z nim zadanie monitorowania klimatycznego bilansu wodnego zostało scedowane na Instytut Uprawy, Nawożenia i Gleboznawstwa (IUNG).

Niestety, wartości wskaźników zostały określone jedynie dla niektórych upraw, tj. kukurydza na ziarno i na kiszonkę, rzepak i rzepik, zboża ozime i jare, ziemniak, burak cukrowy, chmiel, tytoń, warzywa gruntowe, krzewy owocowe, truskawki, rośliny strączkowe. Pozostałe (nawet jeśli są całkowicie wyschnięte) nie są objęte oficjalnym szacowaniem strat, których dokonuje powołana do tego celu komisja.

Zdaniem niektórych, oszacowany przez komisje rozmiar strat jest nieadekwatny do faktycznej sytuacji na polach. Co działa na korzyść tych, którzy mieliby udzielić rolnikom ewentualnej pomocy finansowej. Ponadto, od decyzji komisji szacującej straty nie ma odwołania.

Monitoring suszy rolniczej opracowany przez IUNG

IUNG w jedenastym okresie raportowania suszy rolniczej w Polsce, tj. od 11 lipca do 10 września 2015 roku, stwierdził zagrożenie wystąpienia suszy rolniczej na obszarze Polski. Wartości Klimatycznego Bilansu Wodnego (KBW), na podstawie których dokonana została ocena stanu zagrożenia suszą były ujemne na całym terytorium Polski.

Okresy raportowania wyników analizy zagrożenia suszą

W tegorocznym okresie sześciodekadowym zagrożenie suszą rolniczą wystąpiło wśród upraw: roślin strączkowych, ziemniaka, krzewów owocowych, chmielu  , warzyw gruntowych, kukurydzy na kiszonkę oraz tytoniu.

W porównaniu do ubiegłego okresu, zmniejszył się zasięg suszy rolniczej w całej Polsce. Jednak wartości KBW na terenie Polski, względem poprzedniego okresu raportowania, uległy znacznemu zwiększeniu. Średnio dla kraju wartości te, względem poprzedniego okresu, były wyższe aż o 49 mm.

Na dzień 10 września 2015 r. największe zagrożenie suszą występowało dla roślin strączkowych we wszystkich województwach kraju, w 2624 gminach (w 85,6% gmin) na 35,2% gruntów ornych.

Zagrożenie suszą rolniczą dla ziemniaka odnotowano na glebach I, II oraz III kategorii. Susza dla tej uprawy występowała w 13 województwach, w 2013 gminach (w 65,7% gmin kraju) na 29,0 % gruntów ornych.

Zagrożenie suszą rolniczą dla krzewów owocowych występowało na glebach I, II oraz III kategorii. Susza dla tej uprawy występowała w 13 województwach, w 2013 gminach (w 65,7% gmin kraju) na 29,0 % gruntów ornych.

Zagrożenie suszą rolniczą dla chmielu występowało na glebach I kategorii. Susza (potencjalna) dla tej uprawy występowała w 7 województwach, w 415 gminach (w 13,5% gmin kraju) na 1,5% gruntów ornych.

Zagrożenie suszą rolniczą dla kukurydzy na kiszonkę występowało na glebach II kategorii. Susza dla tej uprawy występowała w województwie opolskim i dolnośląskim w 26 gminach (w 0,8% gmin kraju) na 0,02% gruntów ornych.

Zagrożenie suszą rolniczą dla warzyw gruntowych występowało na glebach I kategorii. Susza dla tej uprawy występowała w województwie opolskim i dolnośląskim w 23 gminach (w 0,8% gmin kraju) na 0.01% gruntów ornych.

Zagrożenie suszą rolniczą dla tytoniu występowało na glebach I kategorii. Susza (potencjalna) dla tej uprawy występowała w województwie opolskim i dolnośląskim w 23 gminach (w 0,8% gmin kraju) na 0.01% gruntów ornych.

W okresie sześciodekadowym 2015 r. obszarem szczególnie narażonym na deficyt wody była Opolszczyzna i Dolny Śląsk. Na terenie tych województw niedobór wody dla roślin wyniósł od -200 do -209 mm. Tak jak w poprzednich okresach raportowania, również w jedenastym okresie, obszarem narażonym na duży deficyt wody (od -180 do – 199 mm) była nadal Lubelszczyzna. W dalszym ciągu do obszarów o dużym niedoborze wody zaliczyły się północne rejony woj. świętokrzyskiego, południowe obszary woj. podlaskiego, na tych terytoriach deficyt wody wynosił od -170 do -179 mm.

W raporcie IUNG poinformowano, że 20% obniżenie plonów z powodu suszy w skali gminy, w stosunku do plonów uzyskanych w średnich wieloletnich warunkach pogodowych, stwierdzono w okresie wegetacyjnym w 2015 roku na terenie Polski wśród 14 grup i gatunków roślin: zbóż jarych, zbóż ozimych, krzewów owocowych, truskawek, roślin strączkowych, rzepaku i rzepiku, tytoniu, warzyw gruntowych, ziemniaka, chmielu, kukurydzy na kiszonkę, kukurydzy na ziarno, buraka cukrowego, drzew owocowych

Warto zaznaczyć, że w przypadku, kiedy wartości krytyczne KBW w gminie nie zostają przekroczone, oznacza to, że średnie straty w plonach w danej gminie nie przekroczą 20% w stosunku do plonów średnich wieloletnich. Jednak w poszczególnych gospodarstwach straty w plonach mogą wynosić nawet 30-40%.

Co na to państwo?

W celu udzielenia pomocy finansowej dla gospodarstw rolnych poszkodowanych przez suszę w 2015 r.  Rada Ministrów w dniu 31  sierpnia 2015 r. przyjęła uchwałę w sprawie  ustanowienia programu pomocy dla rolników i producentów rolnych, którzy ponieśli szkody w gospodarstwach rolnych lub działach specjalnych produkcji rolnej spowodowane wystąpieniem w 2015 r. suszy, w którym przewiduje się m.in. możliwość uzyskania przez producentów rolnych:

• Preferencyjnego kredytu na wznowienie produkcji oraz poręczenie lub gwarancję spłaty tego kredytu. Oprocentowanie kredytu  wynosi obecnie, w zależności od banku, od 1,74% do 2,09%,
• Pomocy finansowej na każdy ha powierzchni upraw, na której wystąpiła susza zadeklarowanej  przez producenta rolnego  we wniosku, w wysokości maksymalnie 400 zł na 1 ha, a w przypadku uprawy owocujących drzew i krzewów owocowych – w wysokości maksymalnie 800 zł na 1 ha.
• Pomocy, w opłacaniu bieżących składek na ubezpieczenie społeczne w KRUS oraz regulowaniu zaległości z tego tytułu w formie odraczania terminu płatności składek i rozkładania ich na dogodne raty.
• Odroczeń w płatnościach do Agencji Nieruchomości Rolnych z tytułu umów sprzedaży i dzierżawy bez stosowania opłat i odsetek za okres odroczenia oraz ulg w opłatach czynszu dzierżawnego wnoszonego przez producentów rolnych, którzy ponieśli szkody spowodowane przez suszę.
• Wg ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r.  Ordynacja podatkowa (Dz. U. z 2015 r. poz. 613, 699, 978 i 1197) o zastosowanie przez wójta, burmistrza lub prezydenta miasta ulgi w podatku rolnym za 2015 r.

Program został zgłoszony do Komisji Europejskiej jako zgodny z przepisami rozporządzenia Komisji Europejskiej (UE) nr 702/2014, a zatem przedmiotowa pomoc będzie udzielana, jeżeli szkody w gospodarstwie rolnym lub dziale specjalnym produkcji rolnej oszacowane przez komisję powołaną przez wojewodę właściwego ze względu na miejsce wystąpienia tych szkód, wyniosły powyżej 30% średniej rocznej produkcji rolnej w gospodarstwie rolnym lub dziale specjalnym produkcji rolnej z trzech ostatnich lat poprzedzających rok, w którym wystąpiły szkody, albo z trzech lat w okresie pięcioletnim poprzedzającym rok, w którym wystąpiły szkody, z pominięciem roku o najwyższej i najniższej wielkości produkcji.

Poza tym wielkość pomocy będzie pomniejszana o 50%, jeżeli w 2015 r. co najmniej 50% powierzchni upraw w gospodarstwie rolnym lub dziale specjalnym produkcji rolnej, z wyłączeniem łąk i pastwisk, nie było ubezpieczonych co najmniej od jednego z ryzyk.

Trzeba też dodać, że 14 sierpnia skierowany został do KE wniosek o ustalenie dla Polski na podstawie art. 219 rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1308/2013 nadzwyczajnej pomocy z budżetu Unii Europejskiej dla producentów bydła, w związku z pogarszającymi się warunkami prowadzenia produkcji rolniczej spowodowanymi długotrwałą suszą.

Podjęte zostały również prace nad projektem rozporządzenia, które umożliwi wcześniejszą, zaliczkową wypłatę dopłat bezpośrednich. Należy zauważyć, że uwzględniając przepisy Unii Europejskiej przedmiotowe zaliczki mogą zostać wypłacone po 15 października 2015, a ich wysokość nie będzie mogła przekroczyć 50% kwoty płatności.

A jednak … zdaniem niektórych przedstawione powyżej rozwiązania wciąż nie rozwiązują problemu.

Oprac. Aleksandra Szymańska

Źródła:

• Doroszewski, Monitoring suszy rolniczej. Raport nr 11: www.iung.pulawy.pl
• M. Pokora-Kalinowska, Pomoc po suszy wyparowała, [w:] „Farmer”, 2015 nr 10
• Susza: wypalony plon, Top Agrar Polska 2015 nr 9
• M. Szymańska, T. Ślęzak, Głupota gorsza od suszy, [w:] „Tygodnik Poradnik Rolniczy”, 2015 nr 36

• Następny artykuł