Mleko – pomaga czy szkodzi?

Szczegóły

Kategoria: Wiadomości rolnicze

Pierwsze informacje na temat szkodliwego oddziaływania mleka na organizm człowieka pojawiły się w Stanach Zjednoczonych pod koniec lat. 70. Falę krytyki podsycały też liczne artykuły prasowe, przestrzegające przed spożywaniem tego surowca. Jednak badania naukowe prowadzone w tym zakresie nie potwierdziły tych teorii, a wręcz ujawniły kolejne zalety wynikające z picia mleka. Pozostaje więc pytanie: Czy mleko pomaga czy szkodzi?

Kampania na temat szkodliwego oddziaływania mleka na ludzki organizm rozpoczęła  się w Stanach Zjednoczonych pod koniec lat 70. XX wieku, wraz z wydaniem książki „Proszę, nie pij mleka”, autorstwa pediatry Franka A. Oski’ego z Johns Hopkins School of Medicine w Baltimore, zawierającej teorię na temat negatywnych skutków zdrowotnych spożywania mleka przez dzieci. Z czasem zaczęły się pojawiać doniesienia kolejnych przeciwników, informujące o chorobotwórczych właściwościach mleka, takich jak: choroba serca, choroby nowotworowe, alergia, zapalenie jelita grubego i zatok, cukrzyca czy osteoporoza. Dr Robert M. Kradijan w publikacji „Mleczny list” przyczynę tych wszystkich dolegliwości tłumaczy w prosty sposób: „Ze wszystkich ssaków jedynie ludzie kontynuują picie mleka poza okresem niemowlęcym. […] Mleko każdego gatunku ssaka jest wyjątkowe i jest specjalnie dostosowane do wymagań tego zwierzęcia ”. Stąd też wniosek, że organizmy dorosłych ludzi są całkowicie niedostosowane do trawienia tej substancji.

Według opinii dietetyków i specjalistów do spraw żywienia mleko i produkty mleczne powinny stanowić ważny element diety człowieka, ponieważ zawierają szeroki wachlarz składników pokarmowych potrzebnych do zachowania dobrego stanu zdrowia: białko, tłuszcz, węglowodany, witaminy oraz składniki mineralne i nie ma żadnych naukowych przesłanek, które w jednoznaczny sposób dowodziłby o szkodliwości mleka u ogólnie zdrowych ludzi.

Mleko na zdrowe kości

Liczne doniesienia naukowe wykazują, że mleko jest źródłem łatwo przyswajalnego wapnia, podstawowego budulca kości zarówno dzieci, młodzieży, jak i osób dorosłych. Poza wapniem nabiał dostarcza naszemu organizmowi wielu innych składników pokarmowych, takich jak fosfor, witamina D, białko, cynk i magnez, które są ważne dla stabilizacji struktury kości. Badania naukowców ze Szpitala Uniwersyteckiego w Zurychu i Dartmouth Medical School potwierdziły, że u osób, które codziennie piją cztery szklanki mleka, znacznie rzadziej dochodzi do pęknięcia lub złamania kości, niż u osób, które nie spożywają go w ogóle. Dowiedziono również, że systematyczne spożywanie tego surowca w młodości zmniejsza lub oddala w czasie ryzyko wystąpienia osteoporozy w starszym wieku. Gęstość kości osiąga szczytową wartość w wieku 26 lat, a następnie spada w tempie około 1 procenta rocznie. O tym czy będzie ona niska czy wysoka decydują predyspozycje genetyczne oraz inne czynniki, z których podstawowe znaczenie ma ilość dostarczanego w pożywieniu wapnia w okresie wzrostu układu kostnego. Warto też podkreślić, że mleko, oprócz dużej ilości wapnia, zawiera też inne składniki pokarmowe niezbędne dla kształtowania zdrowia kości. Zintegrowane działanie tych składników jest dużo skuteczniejsze niż działanie samego wapnia podanego w formie suplementu. Mleko i produkty mleczne chronią też zęby przed rozwojem próchnicy.

Faktem jest, że doskonałym źródłem wapnia, oprócz mleka, są produkty takie jak sardynki, migdały, sałata czy nasiona sezamu, jednak ich przyswajalność jest o wiele mniejsza niż wapnia z nabiału.

Mleko a utrzymanie prawidłowej masy ciała

Opinie na temat „tuczących” właściwości mleka nie są prawdziwe. Produkty mleczne z uwagi na dużą koncentrację wapnia przyczyniają się do zmniejszenia wykorzystania wysokoenergetycznego tłuszczu, bowiem pierwiastek ten tworzy kompleks z kwasami tłuszczowymi, zwłaszcza nasyconymi. Ponadto wysoki poziom wapnia w diecie obniża gromadzenie tłuszczu w adypocytach i tym samym nie powoduje przyrostu masy ciała, nawet w przypadku wysokoenergetycznej diety. Przyczynia się także do zwiększenia lipolizy oraz zachowania termogenezy podczas stosowania diet niskokalorycznych, tym samym przyspieszając utratę masy ciała. Doświadczenia kliniczne wykazały, że osoby dorosłe z nadwagą lub otyłością, które włączyły do swojej diety odchudzającej zalecane ilości produktów mlecznych, doświadczyły większego ubytku masy ciała i masy tłuszczowej niż osoby stosujące dobrze zbilansowaną dietę, ale bez udziału lub z niewielkim udziałem nabiału.

Mleko o cukrzyca i nadciśnienie

Mleko i produkty mleczne są dobrym źródłem magnezu, który jest ważnym kofaktorem dla wielu enzymów biorących udział w metabolizmie węglowodanów. Badania naukowe wskazały też na silną korelację pomiędzy stężeniem magnezu i działaniem insuliny. Małe spożycie tego pierwiastka i jego niskie stężenie w surowicy zwiększają ryzyko cukrzycy typu 2 u osób dorosłych.

Badania epidemiologiczne przeprowadzone na dużych populacjach wskazują na odwrotną korelację pomiędzy ciśnieniem krwi a spożyciem wapnia, bowiem wyższe spożycie tego pierwiastka, w postaci produktów mlecznych, powoduje znaczący spadek zarówno tętniczego, jak i żylnego ciśnienia krwi. Należy również uwzględnić fakt, że nie tylko wapń, ale i inne składniki mleka, w tym magnez, potas i niektóre peptydy, mogą wpływać na obniżenie ciśnienia krwi. Ponadto niektóre fermentowane wyroby mleczarskie zawierają peptydy będące inhibitorami enzymu przekształcającego angiotensynę, co jest skutecznym sposobem obniżania ciśnienia.

Mleko a układ sercowo-naczyniowy

W wielu krajach dużą popularnością cieszy się dieta DASH (Dietary Approach to Stop Hypertension), polegająca na spożywaniu niskotłuszczowych i beztłuszczowych produktów mlecznych ( 3 porcje dziennie), owoców (4-5 porcje dziennie), warzyw (4-5 porcje dziennie), całych ziaren zbóż oraz chudego mięsa. Badania naukowe wykazały, że powoduje ona spadek ciśnienia tętniczego, zmniejsza ryzyko wystąpienia innych chorób układu sercowo-naczyniowego, a także udaru i osteoporozy. Zmniejszenie stężenia homocysteiny poprzez stosowanie diety DASH może zredukować ryzyko miażdżycy o 7-9 procent, udaru mózgu o 27 procent i chorób serca o 15 procent.

Spożywanie produktów mlecznych zwiększa konsumpcję składników pokarmowych, takich jak wapń, potas, magnez, które bezpośrednio chronią przed chorobami serca lub pośrednio wpływają na stężenie lipidów krwi, ciśnienie tętnicze krwi i redukcję masy ciała.

Mleko o choroby nowotworowe

Przeprowadzane wielokrotnie badania naukowe dowiodły, że niektóre składniki występujące w mleku wykazują działanie przeciwrakotwórcze. Należą do nich wapń, witamina D, sprzężony kwas linolowy (CLA), swingolipidy, kwas masłowy i białka mleka. W oparciu o dane epidemiologiczne można stwierdzić ujemną zależność pomiędzy spożyciem wapnia i witaminy D oraz produktów mlecznych a występowaniem raka jelita grubego. Udowodniono także, że zwiększona konsumpcja wapnia nie tylko zmniejsza ryzyko powstania raka, ale również opóźnia jego rozwój.

W przypadku kwasu linolowego wykazano, że wpływa on na zahamowanie rozwoju komórek nowotworowych raka piersi, płuc i jelita grubego. Prowadzone w Norwegii badania naukowe udowodniły, że u kobiet w wieku menopauzalnym spożywających więcej niż trzy stugramowe porcje mleka, doszło do znacznego zmniejszenia zachorowalności na raka piersi, niż u kobiet, które w ogóle nie piły mleka.

Unikalną cechą tłuszczu mleka pochodzącego od zwierząt przeżuwających jest obecność kwasu masłowego, który odgrywa ważną rolę w zapobieganiu inwazji nowotworów oraz ich przerzutom. Wśród czynników przeciwrakotwórczych występujących w tłuszczu mlecznym są też sfingolipidy. W preklinicznych badaniach in vivo wykazały one inhibicję rozwoju raka jelita grubego. Ich działanie wiąże się między innymi z modulacją wzrostu  i różnicowania się komórek.

Spożywanie mlecznych napojów fermentowanych może zmniejszyć ryzyko wystąpienia raka jelita grubego. Uważa się, że ochronne działanie tych produktów wynika z ich zdolności obniżania pH treści jelita grubego oraz specyficznego działania bakterii mlekowych, a zwłaszcza szczepów probiotycznych.

Rola mleka w żywieniu dzieci i dorosłych

Duże kontrowersje wzbudza kwestia podawania mleka krowiego małym dzieciom. Przeciwnicy tego napoju przekonują, że picie mleka wywołuje reakcje alergiczne. W rzeczywistości nietolerancja na białko mleka krowiego występuje tylko u 5-7 procent niemowląt do 8. miesiąca życia i zazwyczaj wraz z wiekiem szybko mija. Wśród dzieci w wieku przedszkolnym alergie pokarmowe dotyczą już tylko 2,5 procent z nich, natomiast przypadku osób dorosłych reakcje alergiczne na mleko prawie nie występują. Jednak, aby zapobiec ewentualnym komplikacjom alergolodzy zalecają, by nie podawać mleka krowiego dzieciom do ukończenia 2. roku życia. Dla przeciwników mleka jest to oczywisty argument świadczący o szkodliwości tego surowca.

Najnowsze badania naukowe dowiodły, że dzieci pijące mleko są wyższe od tych, które je unikają, bowiem mleko nie tylko dostarcza podstawowych substancji odżywczych, ale także wpływa na produkcję insulinopodobnego czynnika wzrostu, który stymuluje rozwój organizmu. Inne doniesienia naukowe przekonują o dobroczynnych właściwościach mleka w poprawie zdolności poznawczych i pamięci, dlatego picie tego napoju jest zalecane w okresie intensywnej nauki.

Mleko i produkty mleczne wykazują dużą koncentrację większości składników pokarmowych w przeliczeniu na jednostkę dostarczanej energii, dlatego nie powinno ich zabraknąć w diecie ludzi starszych. Tzw. gęstość żywieniowa (zawartość składnika/MJ energii na poziom pokrycia zapotrzebowania na dany składnik?MJ energii) jest bardzo korzystna dla mleka w odniesieniu do takich składników jak: wapń, białko, kwas foliowy, witaminy B₂, B₆, B₁₂. Dla witamin A i B₁ jest wystarczająca, a jedynie dla żelaza i witaminy C jest niska.

Problemy związane ze spożywaniem mleka

Znaczna część dorosłej populacji ludności świata wykazuje upośledzenie trawienia laktozy, wynikające z częściowego lub całkowitego zaniku zdolności nabłonka jelitowego do syntezy enzymu laktozy. Tego typu wada nie wiąże się z koniecznością całkowitej eliminacji mleka z diety i zupełnie nie przeszkadza w spożywaniu tego surowca w umiarkowanych ilościach. W obrębie tej grupy dość rzadko występują osoby cierpiące na nietolerancję laktozy, objawiającą się takimi symptomami jak skurcze żołądka, wzdęcia, ból brzucha czy biegunka. W ten sposób na mleko reaguje większość mieszkańców Dalekiego Wschodu, część ludności afrykańskiej i arabskiej. U tej części populacji naturalna w okresie niemowlęcym zdolność do trawienia cukru mlecznego zanika, bowiem nie posiadają oni mutacji genetycznej pozwalającej na wytwarzanie laktozy przez całe życie. Jednak nawet te osoby zamiast świeżego napoju mogą spożywać fermentowane przetwory, takie jak kefir czy jogurt, bowiem zawierają one mniejsze ilości laktozy, dzięki czemu nie wywołują nieprzyjemnych dolegliwości alergicznych.

W prasie można znaleźć informacje na temat rzekomo „ujemnych” skutków picia mleka. Są wśród nich pogłoski na temat śluzogennych właściwości mleka powodujących objawy zbliżone do kataru czy możliwości wpływu, obecnego w tym napoju insulinopodobnego czynnika wzrostowego IGF1 na rozwój raka piersi u kobiet. Żadne w przeprowadzonych badań nie potwierdziło tego rodzaju spekulacji. Jako bezzasadne należy też uznać poglądy głoszone przez zwolenników weganizmu, sugerujące, że mleko krowie „nie jest zdrowe dla człowieka”, gdyż jako pokarm przeznaczony dla innego gatunku nie jest naturalnym pożywieniem dla człowieka.

Dyskusje na temat szkodliwego wpływu mleka krowiego na organizm człowieka trwały i pewnie trwać będą jeszcze bardzo długo. I choć wydaje się, że szala zwycięstwa w tym sporze przechyla się na korzyść zwolenników picia mleka, wątpliwości nie ubywa. A kto miał rację – czas pokaże.

Oprac. Joanna Radziewicz

Literatura:

1. Burda K.: Wielka wojna mleczna. Newsweek 10-16.09.2012, s.83-86.
2. Zmarlicki S.: Mleko o zdrowie. Przegląd Mleczarski 1999 nr 9, s.309-314.
3. Bawa S.: Czy pić mleko? Bezpieczeństwo i Higiena Żywności 2009 nr 8, s.16-18.
4. Bawa S.: Mleko o zdrowie człowieka. Bezpieczeństwo i Higiena Żywności 2009 nr 11, s.44-49.

• Poprzedni artykuł
• Następny artykuł