Jezioro Bajkał – azjatycki cud świata

Szczegóły

Kategoria: Ekologia i środowisko

Jezioro Bajkał jest najstarszym i najgłębszym jeziorem kuli ziemskiej. Ocenia się, że 20 procent światowych zasobów słodkiej wody znajduje się właśnie w tym zbiorniku. To olbrzymie zgłębienie w skorupie ziemskiej powstało około 80 milionów lat temu, a wypełniło się wodą około 55 milionów lat później, kiedy otaczające je góry wzrosły do wysokości 3000 metrów. Niezwykle bogata i niepowtarzalna fauna Bajkału sprawia, że jezioro stanowi doskonałą bazę dla badań nad ewolucją.

Środowisko przyrodnicze

Jezioro Bajkał jest uznawane za jeden z najwspanialszych azjatyckich cudów przyrody. Ten olbrzymi zbiornik zajmujący powierzchnię 31 500 kilometrów kwadratowych jest przez Rosjan nazywany „świętym morzem”, a legenda głosi, że to sam „śpiący Bóg”. Ocenia się, że 20 procent światowych zasobów słodkiej wody znajduje właśnie tutaj. Zapełnienie tej niezwykłej misy o długości 636 kilometrów i szerokości 79 kilometrów, zajęłoby Wołdze, Dunajowi, Amazonce i Nilowi razem około roku. Do jeziora uchodzi 365 rzek, a wypływa tylko jedna – Angara.

Wody Bajkału odznaczają się wyjątkową czystością, ze względu na niską zawartość minerałów (mniej niż 100 miligramów soli mineralnych na litr) i obfitość tlenu (10-12 gramów na metr sześcienny). Dzięki działalności drobniutkiego endemicznego skorupiaka o nazwie episzura ich przezroczystość sięga nawet do 40 metrów.

Tak duży zbiornik wodny, jakim jest jezioro Bajkał wywiera znaczący wpływ na lokalny klimat. Jest zamarznięty od stycznia do maja, a pokrywa lodowa jest grubości około 1 metra. Choć średnia temperatura zimowa tego regionu kształtuje się na poziomie -25⁰C, to na lądzie wokół misy jeziornej wynosi średnio -21⁰C. W ciągu lata wody jeziora są chłodzone przez otaczający je ląd.

Czynniki środowiskowe i klimatyczne miały wpływ na powstanie bogatej i różnorodnej flory. W jeziorze i na jego brzegach rośnie około 1000 gatunków roślin wodnych i 800 gatunków roślin naczyniowych. Jego zlewnia jest otoczona wielogatunkowymi borami szpilkowymi, sosnowymi, górskimi stepami i lasami porośniętymi przez modrzewia dahurskiego i różanecznika dahurskiego. W wyższych partiach rozciągają się bory z jodłą syberyjską i limbą syberyjską, które w najwyższych punktach ustępują miejsca górskiej tundrze.

Imponująca jest również fauna jeziora. Żyje tu około 1500 gatunków zwierząt, z czego 80 procent to gatunki endemiczne. W porównaniu z innymi zamkniętymi zbiornikami wodnymi to naprawdę rzadkość. Jezioro Bajkał nazywane jest również Rosyjskim Galapagos. 60 procent gatunków jest związanych wyłącznie z tym obszarem. Dotyczy to szczególnie bezkręgowców i ryb, takich jak gołomianka, bezłuska ryba, wypływająca z głębin by pożywić się planktonem i powracająca do swojego naturalnego środowiska, ponieważ temperatura powyżej 7⁰C jest dla niej śmiertelna. Wśród ssaków na uwagę zasługuje zwłaszcza foka bajkalska (nerpa), jeden z niewielu płetwonogów przystosowanych do życia w słodkiej wodzie, której populację ocenia się na około 75 tysięcy osobników. Tereny okalające Bajkał zamieszkują łosie, lisy, jelenie, rysie, rosomaki, niedźwiedzie brunatne i wiele gatunków gryzoni, w tym polatuchy (latające wiewiórki). Pionierem badań niezwykłej fauny Bajkału był polski zoolog, Benedykt Dybowski. Pomiary prowadzili tu również inni polscy zesłańcy: Aleksander Czekanowski, Jan Czerski i Wiktor Godlewski.

Ten cenny ekosystem otacza kilka obszarów chronionych, w tym rezerwaty Bajkalski i Barguziński. Ten ostatni ustanowiono w 1916 roku w celu ochrony soboli, zwierząt słynących ze swoich cennych futer. W 1996 roku Bajkał wraz z przyległymi terenami został wpisany na listę światowego dziedzictwa UNESCO.

Czynniki zagrażające czystości wód

Dziewiczym wodom Bajkału grodzi zanieczyszczenie ściekami z miast i zakładów przemysłowych. Bajkalskie Zakłady Pulpy Drzewnej i Produkcji Papieru przyczyniły się już do zatrucia substancjami chemicznymi 200 km² powierzchni zbiornika, co uznano za jedną z najpoważniejszych katastrof ekologicznych w całej Rosji. Skażone wody pochodzące z kanalizacji Bajkalska oraz z rzeki Selengi, spływające z Ułan-Ude oraz innych rosyjskich i mongolskich miast, pomimo wybudowania licznych oczyszczalni ścieków, wciąż zagrażają czystości wód Bajkału. Ponadto letnie pożary tajgi wpływają na przyspieszenie procesów erozyjnych i sedymentacyjnych. W 2006 roku ówczesny prezydent Rosji podjął decyzję o zmianie trasy rurociągu naftowego Transnieft Syberia-Pacyfik, aby uchronić jezioro przed ewentualnymi wyciekami.

Położone w południowej części Syberii jezioro Bajkał oraz otaczające je tereny posiadają ogromny potencjał turystyczny. Z przeprowadzonych w 2012 roku badań wynika, że jest ono trzecim, po Moskwie i Petersburgu, najchętniej wybieranym celem podróży na terenie Rosji. Ocenia się, że rocznie region ten odwiedza około pół miliona osób. Naukowcy i ekolodzy alarmują, że w wyniku ludzkiej działalności, już dziś duża część obszaru dostępnego dla turystów stanowi strefę klęski ekologicznej.

Największym problemem są zalegające sterty śmieci, które nie tylko przyczyniają się do dewastacji krajobrazu, ale i skutecznie zanieczyszczają glebę. Niefrasobliwe zachowania turystów, którzy łamią podstawowe przepisy bezpieczeństwa stwarzają kolejne zagrożenia. Przykładem tego typu działalności może być rozpalanie ognisk, miejscach objętych całkowitym zakazem czy wycinanie drzew w pobliżu obozowisk.

Również wody jeziora są zanieczyszczane przez liczne rzecze odwiedzających, którzy zażywają kąpieli w wodach Bajkału czy piorą w nich swoją odzież. Używane przez nich środki chemiczne powodują zmętnienie wody, wzrost liczby wodorostów i eutrofizację, co w efekcie prowadzi do wyniszczenia organizmów występujących w wodach jeziora. Niektórzy posuwają się o krok dalej i bez wyrzutów sumienia myją w jeziorze swoje samochody. Turyści masowo łamią też przepisy dotyczące zakazu poruszania się pojazdami mechanicznymi po wyznaczonych terenach, dewastując w ten sposób objęte ochroną gatunki endemiczne. Często poruszają się poza wyznaczonymi szlakami, płosząc zwierzęta przebywające w swoich naturalnych siedliskach. Z innych form aktywności zagrażającej środowisku wymienia się również: nielegalne odłowy ryb, kłusownictwo, niszczenie tabliczek ostrzegawczych, pozostawianie zwierząt domowych bez opieki i zakłócanie spokoju ptakom w okresie lęgowym.

Na wyspie Olchon, która cieszy się bardzo dużym zainteresowaniem turystów ryzyko całkowitego wyniszczenia środowiska wydaje się być największe. Umiejscowiony na wyspie przylądek Barchan (znany również jako Skała Szamanka) jest jednym z najbardziej charakterystycznych miejsc na Bajkale. Droga do niego prowadzi przez tereny leżące w granicach Przybajkalskiego Parku Narodowego, którego sytuacja ekologiczna w ostatnich latach uległa znacznemu pogorszeniu. Ratunkiem dla niszczejącej przyrody ma być ograniczenie obszaru dostępnego dla turystów oraz wprowadzenie opłat za wejście na teren Parku.

Działania ochronne

Każdego roku wzrasta liczba osób indywidualnych i organizacji międzynarodowych zaangażowanych w walkę o zachowanie czystości wód Bajkału. Przy ich pomocy regularnie organizowane są akcje sprzątania nieczystości zalegających wzdłuż wybrzeża, natomiast w ramach projektu „Czyste brzegi Bajkału” prowadzone są pogadanki edukacyjne dla turystów w zakresie ochrony środowiska.

Ministerstwo Zasobów Naturalnych i Ekologii Federacji Rosyjskiej opracowało program „Ochrona jeziora Bajkał i rozwój socjalno-ekonomiczny bajkalskiego terytorium przyrodniczego 2012-2020”, którego celem jest ochrona zbiornika i otaczających go terenów przed negatywnym oddziaływaniem czynników ludzkich, przyrodniczych i gospodarczych. Jednak ekolodzy dość sceptycznie odnoszą się do tej kwestii, bowiem szereg wcześniejszych projektów rządowych nigdy nie doczekało się realizacji. Warto jednak podejmować wszelkie starania, aby ten azjatycki cud świata mogły podziwiać przyszłe pokolenia.

Oprac. Joanna Radziewicz

Literatura:

1. Wielg P.: Jezioro Bajkał. Perła Syberii traci swój blask. Dokument dostępny w Word Wide Web: http://www.ekologia.pl/srodowisko/ochrona-srodowiska/jezioro-bajkal-perla-syberii-traci-swoj-blask,17545.html
2. Brambilla S.: Azja - cuda przyrody. Warszawa: "Arkady", 2009.
3. Cattaneo M.: Cuda świata przyrody pod patronatem UNESCO. Warszawa: "Arkady", 2004.
4. Addison, A.C. Znikający świat: miejsca, które musimy ocalić, jeśli mają je zobaczyć następne pokolenia. Warszawa: "Świat Książki", 2009.

• Poprzedni artykuł