Międzyrzecki rejon umocniony- doskonała zimowa przystań dla nietoperzy

Szczegóły
Kategoria: Ekologia i środowisko

Zachowana do dziś część fortyfikacji Międzyrzeckiego Rejonu Umocnionego to unikatowy w skali europejskiej system podziemnych korytarzy, komór i nadziemnych bunkrów. Została zbudowana przez Niemcy przed 1939 r. i podczas trwania II wojny światowej. Po 1945 r. przyszedł czas, kiedy bunkry przestały być wykorzystywane przez ludzi i wtedy zrobiły z nich użytek... nietoperze.

Nietoperze to jedne z nielicznych ssaków na świecie, o których wiemy tak niewiele, a budzą tyle emocji. Powszechnie uważa się, że ta skrzydlata mysz latająca nocą, wplątuje się we włosy i wypija krew. Pogląd ten przekazywany jest z pokolenia na pokolenie już od czasów średniowiecza. Tymczasem solidna wiedza zaprzecza temu, co o nietoperzach sądzimy…

Podziemia Międzyrzeckiego Rejonu Umocnionego (MRU) są największym i najważniejszym zimowiskiem nietoperzy w Polsce. Każdego roku zimuje tam od 20 do 30 tys. osobników należących do 12 gatunków. Niektóre z pojawiających się gatunków są rzadkie i zagrożone. Bardziej popularne to np.: gacek wielkouch, mopek i nocek Natterera. W MRU bywają nietoperze z Brandenburgii i Meklemburgii, co ustalono dzięki metodzie obrączkowania.

Trzeba dodać, że jest to największa w Europie Środkowej zimowa kolonia nietoperzy. Latem 1980 r. w części podziemi o powierzchni 2,5 ha utworzono rezerwat „Nietoperek”, a zimą 1998 r. powołano rezerwat „Nietoperek II”, obejmując tym samym ochroną całość MRU. Na podstawie wieloletnich obserwacji i badań w 2009 r. powstała koncepcja włączenia terenu rezerwatu do obszaru NATURA 2000. Opracowany został Projekt Rozporządzenia Ministra Środowiska, w sprawie ustanowienia planu ochrony dla specjalnego obszaru ochrony siedlisk PLH 080003 „Nietoperek”, w którym w czytamy:

Ustanawia się plan ochrony dla specjalnego obszaru ochrony siedlisk PLH 080003 „Nietoperek”, zwanego dalej „obszarem Natura 2000”.  Okres obowiązywania planu obejmuje lata 2010-2029. W uzasadnionych przypadkach spowodowanych koniecznością zwiększenia skuteczności ochrony gatunków roślin i zwierząt oraz ich siedlisk będących przedmiotami ochrony dopuszczalna jest wcześniejsza zmiana zapisów zawartych w planie”.

Przypuszczalnie dla niektórych migrujących gatunków tych ssaków podziemia fortyfikacji mają duże znaczenie jako miejsce zimowania, zaś ochrona tego stanowiska jest ważna dla zapewnienia stabilności populacji kilku gatunków na dużym obszarze. Przykładowo, obrączkowanie nietoperzy prowadzone przez chiropterologów niemieckich wykazało, że niektóre osobniki nocka rudego obrączkowane latem w Meklemburgii przylatywały na zimowanie do odległych o 260 km podziemi MRU. Podobnie nocki duże, obrączkowane od 70 do 220 km od MRU spędzały zimę w międzyrzeckich podziemiach.

Od 1999 r. w podziemiach Centralnego Odcinka MRU prowadzone jest liczenie nietoperzy. W badaniach uczestniczą chiropterolodzy z Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu oraz z Centrum Obrączkowania Nietoperzy w Dreźnie. W wyniku akcji doliczono się około 30 tys. osobników należących do 12 gatunków. Akcją kieruje dr Tomasz Kokurewicz z Katedry Zoologii i Ekologii Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu.

W roku 2011 liczenie odbyło się 15 stycznia, w trakcie którego odkryto zwłoki 204 nietoperzy. Nie jest pewne czy zostały zabite czy zmarły na skutek choroby.

Łączna długość korytarzy MRU poddana badaniom wynosi 32 km, a liczba zimujących tam nietoperzy, na przestrzeni kolejnych lat, utrzymuje się na bardzo wysokim poziomie. W roku 2010 wyniosła 31 055 osobników, w 2011 r. - 27 285, w 2012 r. – 35 183, w 2013 r. – ponad 37 tys., a w 2014 r. -  36 500. Maksymalna liczba nietoperzy w podziemiach Centralnego Odcinka MRU, została zanotowana w styczniu 2008 r. i wyniosła 37 693 nietoperzy należących do 11 gatunków

Dotychczas na obszarze Nietoperek, stwierdzono – jak już wyżej wspomniano - zimowanie 12 gatunków nietoperzy takich jak: nocek duży, nocek rudy, nocek Natterera, mopek, gacek brunatny, gacek szary, nocek wąsatek, nocek Brandta, nocek łydkowłosy, nocek Bechsteina, mroczek późny, karlik malutki.

Wg danych organizacji EUROBATS zajmującej się ochroną nietoperzy w Europie, największym stanowiskiem tych latających ssaków na Starym Kontynencie jest jaskinia Sura Mare Cave w Rumunii, gdzie stwierdzono obecność ponad 81 tys. nietoperzy.

Obszar Natura 2000 „Nietoperek" ma międzynarodowe znaczenie, jeśli chodzi o ochronę nietoperzy. Wieloletnie badania wykazały, że nietoperze przylatują do podziemi Międzyrzeckiego Rejonu Umocnionego z nizin środkowoeuropejskich - obszaru o powierzchni co najmniej 17 tys. km2. Pod względem liczebności nietoperzy podziemia te są pierwszym w Polsce i ósmym miejscem zimowania tych saków w Unii Europejskiej.

Monitoring liczebności nietoperzy oraz warunków mikroklimatycznych w rezerwacie przyrody „Nietoperek" na obszarze Natura 2000 finansują: Regionalna Dyrekcja Ochrony Środowiska w Gorzowie i Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Zielonej Górze. Chodzi o prawie 50 tys. zł.

Warto dodać, że nietoperze to jedyne latające ssaki. Aktywny lot umożliwiają nietoperzom kończyny przednie przekształcone w błoniaste skrzydła. Tylne, zaopatrzone w pazurki, służą im do poruszania się po podłożu oraz do zawieszania się na spoczynek głową w dół. W Polsce dotychczas stwierdzono 25 gatunków nietoperzy. Te latające ssaki występują niemal na całej kuli ziemskiej, najliczniej w tropikach. W puszczy amazońskiej żyje ponad 100 gatunków tych zwierząt.

Ogólne zagrożenia dla nietoperzy są w Polsce podobne do tych, charakterystycznych dla wielu krajów europejskich. Wśród nich największe znaczenie, dla polskich nietoperzy, mają: fragmentacja siedlisk, zmniejszanie się liczby odpowiednich schronień, rozwój energetyki wiatrowej a czasami także celowe zabijanie przez ludzi. Zagrożeniem jest też wykonywanie prac remontowo-budowlanych bez wcześniejszej ekspertyzy chiropterologicznej lub z ekspertyzą na słabym poziomie merytorycznym. W efekcie, niejednokrotnie, całe kolonie zwierząt giną zamurowane w szczelinach.

Środki podejmowane w celu ochrony nietoperzy w Europie to:

  • Badanie i kontrola populacji
  • Ochrona biotopów
  • Ochrona kryjówek
  • Tworzenie nowych kryjówek
  • Ochrona przed wypadkami
  • Ośrodki rehabilitacji
  • Edukacja społeczeństwa.

Ta ostatnia polega na pewno w dużej mierze na lobbingu na rzecz ochrony nietoperzy. Tylko rozpowszechnianie informacji może zapewnić tym zwykle niezauważalnym, ale często żyjącym blisko nas zwierzętom odpowiednie wsparcie. Stanowczo zbyt często przyczyną utraty kryjówek jest niewiedza, ignorancja, a liczbę likwidowanych co roku kryjówek i zwierząt zabijanych trudno oszacować. Tylko szerzenie wiedzy na temat nietoperzy pozwoli uniknąć strat. Możemy jednak być pewni, że w podziemiach Międzyrzeckiego Rejonu Umocnionego tym ciekawym ssakom nie zagraża żadne niebezpieczeństwo. Świadczy o tym chociażby utrzymująca się od lat na wysokim poziomie liczba zimujących tam nietoperzy.

 

Oprac. Aleksandra Szymańska

 

Źródła:

Submit to FacebookSubmit to Google PlusSubmit to Twitter