Rolnictwo na świecie: Jak się zmienia rolnictwo w Bułgarii

Szczegóły

Kategoria: Rolnictwo w Uni Europejskiej

Bułgarskie rolnictwo zmienia się radykalnie. Zgodnie z danymi, znajdującymi się w posiadaniu Eurostatu, w 2010 r. w Bułgarii działalność rolniczą prowadziło 370 tys. gospodarstw użytkujących 4476 tys. ha gruntów rolnych. W latach 2003-2010 liczba gospodarstw rolnych spadła o 44 proc., stąd średnia powierzchnia gospodarstwa wzrosła z 4,4 ha do 12,1 ha użytków rolnych.

Bułgaria posiada sprzyjające warunki naturalne dla rozwoju rolnictwa. Ziemie uprawne zajmują 44% powierzchni kraju. Dogodny klimat, dobre gleby i tradycje rolnicze sprawiają, że zarówno uprawa, jak i hodowla są stosunkowo dobrze rozwinięte. Główne uprawy to: pszenica, jęczmień, kukurydza, słonecznik, pomidory, ogórki, papryka, ziemniaki, arbuzy, tytoń, winogrona itp.

Rozwój rolnictwa bułgarskiego ogranicza w znacznej mierze duże rozdrobnienie gospodarstw rolnych oraz często skomplikowana sytuacja prawna gruntów, co utrudnia ich konsolidację. W latach 2000-2005 wprowadzono regulacje, których głównym celem było dostosowanie rynku rolnego do wymogów członkostwa w Unii Europejskiej, dzięki zwiększaniu konkurencyjności gospodarstw rolnych. Zgodnie z wynikami prac opublikowanymi w styczniu 2006 r. przez Instytut Badawczy Ekonomiki Rolnictwa, około 70% rolników realizowało inwestycje związane z dostosowaniem swej produkcji do wymagań jakościowych i bezpieczeństwa UE.

W 2007 r. Bułgaria wstąpiła do Unii Europejskiej, stając się beneficjentem środków pomocowych płynących z UE.  Poza tym, rolnicy otrzymują wsparcie z Państwowego Funduszu Rolnego (około 140 mln € w latach 2006-2007), którego beneficjentami są m.in. producenci bawełny.

Czasy powojenne

Przed II wojną światową, rolnictwo było wiodącym sektorem bułgarskiej gospodarki. Po 1945 r. rozpoczęto proces kolektywizacji rolnictwa, mimo oporu ze strony chłopów. Szczególnie brutalna była polityka kolektywizacji na Węgrzech i w Bułgarii, gdzie do 1951 r. uspółdzielczono ok. 60% gruntów ornych.

Pod koniec lat 50-tych XX w. rolnictwo w Bułgarii zostało prawie całkowicie skolektywizowane. Do spółdzielczych lub państwowych gospodarstw rolnych należało wówczas 96% ziemi. Produkcja rolnicza odbywała się w wielkich tzw. kompleksach rolniczo-przemysłowych. Poprawiło to znacznie wydajność hodowli inwentarza: bydła, owiec, trzody chlewnej oraz drobiu.

Od 1990 r. rozpoczął się proces powstawania mniejszych, samodzielnych, samofinansujących się gospodarstw rolnych, ponadto stworzona została możliwość nabywania akcji pracowniczych państwowych przedsiębiorstw rolnych oraz wydzierżawiania ziemi i środków produkcji.  Oficjalnie rolnictwo bułgarskie uległo dekolektywizacji w 1991 r.

A w 1992 r. zyskało charakter prywatny.

Począwszy od 1990 r., rolnikom przyznaje się premię za każdą dodatkowo wyhodowaną sztukę bydła lub owcy; redukcja pogłowia jest karana mandatami. Pogłowie zwierząt gospodarskich od początku lat 90-tych wykazuje tendencje spadkowe, w 1995 r. było ono nawet mniejsze niż w 1939 r

Bułgaria, w porównaniu z innymi członkami Unii Europejskiej, należy do krajów o niższym standardzie zarówno w przemyśle jak i w rolnictwie. Od połowy lat 80-tych XX w. rolnictwo bułgarskie przeżywało ostry kryzys, którego kulminacja przypadła na lata 90-te.W latach 1990-1994 plony zbóż spadły z 40 do 30 q/ha, warzyw - z ponad 170 do 120 q/ha, owoców: winogron z 50 do 40 q/ha, śliwek ze 120 do 60 q/ha. Jedną z przyczyn było zmniejszenie zużycia nawozów sztucznych o 50%. Areał upraw tytoniu ograniczono o 80% w stosunku do roku 1970. Znacznemu zmniejszeniu uległo w tym okresie pogłowie zwierząt: owiec – z 8,1 do 3,8 mln sztuk, trzody chlewnej – z 4,3 do 2 mln sztuk, a bydła – z 1,6 do 0,75 mln sztuk. Spadek dochodów gospodarstw rolnych znajduje też odzwierciedlenie w kiepskim wyposażeniu w sprzęt rolniczy (liczba traktorów i kombajnów zbożowych obniżyła się w tym okresie o ok. 10% w stosunku do lat 80).

W związku z powyższym kraj podjął reformy zmierzające do poprawy sytuacji w rolnictwie bułgarskim. W tej chwili trwa jego modernizacja.

Działalność rolnicza

Działalnością rolniczą w Bułgarii były i są objęte przede wszystkim obszary nizinne. W mniejszym stopniu wykorzystywane są też tereny wyżynne i kotliny śródgórskie. Część ziem rolniczych wymaga nawadniania. Klimat Bułgarii umożliwia (poza wysokimi górami) uprawę wszelkich roślin strefy umiarkowanej oraz (na południu) niektórych upraw ciepłolubnych: bawełny, orzeszków ziemnych, fig. Na obszarach nizinnych i wyżynnych istotną przeszkodę stanowi wyraźny niedobór opadów.

Bułgaria jest największym w świecie eksporterem olejku różanego.

Rolnictwo Bułgarii jest znane od dawna z upraw: orientalnych tytoni, róż olejkodajnych, owoców, warzyw, zbóż i in. Duże znaczenie ma uprawa winorośli (Bułgaria słynie ze swych świetnych win) i drzew owocowych (jabłonie, brzoskwinie, śliwy). Ważnym działem gospodarki jest rybołówstwo. Poza lokalnymi łowiskami na Morzu Czarnym i wodach śródlądowych, bułgarskie trawlery łowią na Morzu Śródziemnym i Oceanie Atlantyckim.

Nieruchomości rolne i prawo nabywania gruntów rolnych

Jak już wyżej wspomniano niechcianym efektem restytucji, czyli zwrotu skonfiskowanego mienia, jakie miało miejsce w latach 90-tych w Bułgarii, jest obecne rozdrobnienie sporej części areału, ponieważ niewielkie działki przydzielane były często ich byłym właścicielom lub spadkobiercom w takich granicach, jakie miały przed przeprowadzeniem kolektywizacji. Ujawnił się też problem gruntów nieużytkowanych. Znaczna część beneficjentów restytucji nie podołała zagospodarowaniu posiadanej ziemi, gdyż mieszkała już w innych miejscowościach, nie posiadała funduszy na uruchomienie własnej działalności rolniczej albo nie miała odpowiednich kwalifikacji. Stąd decyzja, aby wydzierżawiać grunty spółdzielniom rolniczym lub nowopowstałym spółkom rolnym.

W 2010 r. około 98 proc. nieruchomości rolnych Bułgarii stanowiło własność osób fizycznych, które użytkowały jednak tylko 34 proc. ogółu gruntów rolnych. Spółki prawa handlowego i spółdzielnie rolnicze użytkowały natomiast 65 proc. gruntów, głównie wydzierżawionych od beneficjentów restytucji.

W traktacie o przystąpieniu tego kraju do UE zawarto zapis o trwającym do 1 stycznia 2014 r. okresie przejściowym, podczas którego niektóre kategorie obywateli i osób prawnych z krajów Europejskiego Obszaru Gospodarczego (państwa UE, Norwegia, Islandia i Liechtenstein) ubiegający się o nabycie gruntów rolnych muszą uzyskać zezwolenie. Jednak już w tym okresie ograniczeniom w zakupie gruntów rolnych nie podlegali obywatele państw EOG, którzy legalnie mieszkając w Bułgarii nabywali grunty rolne w celu prowadzenia działalności rolniczej jako rolnicy indywidualni na zasadzie samo zatrudnienia.

Warto dodać, że w 2013 r. sprzedano jedynie 42 tys. ha gruntów rolnych, podczas gdy w latach 2007-2012 corocznie sprzedawano ponad 100 tys. ha. Czynnikiem, który ograniczył sprzedaż gruntów w 2013 r. było oczekiwanie na przewidywany wzrost cen ziemi związany z zakończeniem okresu przejściowego, jak też niepewność, odnośnie przyszłych uregulowań zapowiadanej zmiany przepisów o nabywaniu gruntów rolnych. Przez pierwsze 5 miesięcy 2014 r. średnia cena na rynku małych działek rolnych wyniosła 3625 euro/ha, z kolei na rynku skomasowanych nieruchomości rolnych - 5900 euro/ha, co potwierdziło przewidywania, że zakończenie okresu przejściowego doprowadzi do zwyżki cen gruntów.

Wobec zakończenia okresu przejściowego parlament Bułgarii uchwalił zmiany w przepisach ustawy o własności i użytkowaniu gruntów rolnych. Zgodnie z nimi prawo nabywania i posiadania gruntów rolnych w Bułgarii mają obywatele i osoby prawne z państw EOG oraz innych państw, będących stronami stosownych umów zawartych z rządem Bułgarii.

Wkrótce po wejściu w życie nowych przepisów zgłoszony został projekt kolejnej nowelizacji ustawy, przewidujący wprowadzenie od 1 stycznia 2015 r. dotkliwych kar finansowych dla funduszy i spółek, jeśli ich akcjonariusze lub udziałowcy pochodzą z państw, do których mają zastosowanie przepisy o zakazie nabywania i posiadania gruntów rolnych.

Handel zagraniczny Bułgarii

Według danych Krajowego Instytutu Statystycznego (NSI) w 2012 r. import towarów do Bułgarii był na poziomie 25,5 mld €, tj. o 8,8% większy niż w 2011 r. W 2012 r. w porównaniu z 2011 r. największy wzrost odnotowano w maju – o 21,7%, a spadek odnotowano we wrześniu (o 3,3%) oraz grudniu (2,1%). Tendencja nadwyżki importu nad eksportem została zachowana również w 2012 r.

W 2012 r. eksport towarów z Bułgarii był na poziomie 20,8 mld €, tj. o 2,5% większy niż w 2011 r. W porównaniu z 2011 r. największy wzrost odnotowano w maju – o 11,1%, natomiast największy spadek w styczniu – o 8,0%.

Całkowite saldo handlu zagranicznego w 2012 r. było ujemne dla Bułgarii i wyniosło 4,7 mld €, co oznacza wzrost o 1,5 mld € w porównaniu z 2011 r.

Największy wzrost importu odnotowano w odniesieniu do paliw mineralnych, olei i podobnych produktów oraz tłuszczy, masła i wosku pochodzenia zwierzęcego i roślinnego, natomiast spadek odnotowano w przypadku nieprzetworzonych (surowych) materiałów, nienadających się do spożycia (z wyłączeniem paliw).

Największy wzrost eksportu odnotowano w przypadku paliw mineralnych, olei i podobnych produktów, natomiast największy spadek odnotowano w przypadku nieprzetworzonych (surowych) materiałów, nienadających się do spożycia (z wyłączeniem paliw).

Eksport Bułgarii ma świetne perspektywy wzrostu na najbliższe lata. W roku 2015 eksport ma znacząco przyspieszyć.

Zarządzanie rozwojem obszarów wiejskich

Rozwojem obszarów wiejskich w Bułgarii zarządza Ministerstwo Rolnictwa i Żywności. Politykę w tej dziedzinie określa bułgarski krajowy plan strategiczny rozwoju obszarów wiejskich (KPS) oraz jeden program rozwoju obszarów wiejskich (PROW) obejmujący terytorium całego kraju. Bułgarska krajowa strategia rozwoju obszarów wiejskich kładzie silny nacisk na zwiększenie konkurencyjności sektora rolno-spożywczego i poprawę jakości życia, a także możliwości zróżnicowania na obszarach wiejskich (która jest wstępnym warunkiem wzrostu gospodarczego i utrzymania populacji tych obszarów). Odpowiednią uwagę zwraca się również na gospodarkę środowiskową i gospodarkę gruntami – jest ona środkiem ochrony zasobów krajowych i poprawy kondycji obszarów wiejskich.

Podsumowanie celów polityki rozwoju obszarów wiejskich w Bułgarii

Cele polityki rozwoju obszarów wiejskich w Bułgarii wybrano zgodnie ze strategicznymi wytycznymi Wspólnoty (SWW) oraz odpowiednio do potrzeb określonych w krajowym planie strategicznym (KPS). Obejmują one:

• rozwój konkurencyjnych i innowacyjnych sektorów rolnego, leśnego oraz przetwórstwa żywności;
• ochronę zasobów naturalnych i środowiska na obszarach wiejskich;
• poprawę jakości życia i różnicowanie możliwości zatrudnienia na obszarach wiejskich.

Bułgaria, która stała się członkiem Unii Europejskiej w 2007 r., jest zaliczana przez Bank Światowy do krajów średnio rozwiniętych. To kraj głównie rolniczo-przemysłowy, oparty na gospodarce rynkowej. Wraz z akcesją do UE, otrzymała ponad 6 miliardów euro w ramach inwestycji zagranicznych, co znacznie poprawiło sytuację w kraju. Jednak bułgarskie rolnictwo, podobnie jak polskie, ma jeszcze wiele problemów do rozwiązania, na które potrzeba czasu, pieniędzy i cierpliwości.

Oprac. Aleksandra Szymańska

Źródła:

• Bułgaria, [w:] „Europa. Encyklopedia Geograficzna Świata”, t. 5, red. Z. Otałęga, Kraków 1998
• Ł. Kudlicki, Bułgaria i Rumunia: specyfika nowych członków UE, [w:] „Bezpieczeństwo Narodowe”, 2007 nr 3-4
• A. Pouliquen, Integracja krajów Europy Wschodniej z Unią Europejską: od ożywienia do kryzysu. Cz.1, [w:] „Zagadnienia Ekonomiki Rolnej”, 2011 nr 2
• Rolnictwo w Bułgarii, oprac. w WPHI przy Ambasadzie RP w Sofii na podst. materiałów z Ministerstwa Rolnictwa i Żywności oraz Krajowego Instytutu Statystycznego, https://sofia.trade.gov.pl/pl/download/file/f,12373
• A. Zadura, M. Felińska, Bułgarskie rolnictwo zmienia się radykalnie, [w:] „Rolnik Dzierżawca”, 2014 nr 8
• www.sofia.trade.gov.pl
• http://enrd.ec.europa.eu/

• Poprzedni artykuł