Spustoszenie pogłowia zajęcy w Polsce
- Szczegóły
-
Kategoria: Ekologia i środowisko
Zające są uważane za gatunek pospolity, a jednak spustoszenie w pogłowiu tych zwierząt w niemal całej Europie jest dziś tak duże, że coraz częściej podejmowane są działania mające na celu ich ochronę.
Jeszcze pół wieku temu zające występowały powszechnie na terenie całej Polski. W latach 70-tych XX w. ich populację szacowano na 3 miliony osobników, a dziś to zaledwie 500 tys. Z tego względu naukowcy i leśnicy zaczęli zwracać uwagę na los tych zwierząt.
Zając jest gatunkiem łownym z okresem ochronnym. Na zające polować można od 1 listopada do 31 grudnia, a w drodze odłowu do 15 stycznia (rozporządzenie Ministra Środowiska z 16 marca 2005 r. dotyczące okresów polowań na zwierzęta łowne - Dz. U. 2005 nr 48 poz. 459). Taki stan rzeczy niezbyt korzystnie wpływa na wzrost ich populacji. Poza tym zające coraz bardzie dotyka mechanizacja rolnictwa oraz wzrost ruchu drogowego. Ponad 60% strat ma miejsce w uprawach lucerny i koniczyny oraz na łąkach, gdzie giną prawie wyłącznie młode zające, w pierwszym miesiącu życia.
Dodatkowym problemem jest rosnąca liczba drapieżników, zagrażających ich bezpieczeństwu. Głównym wrogiem zajęcy w środowisku naturalnym jest u nas lis. Szczepienia ochronne, które w zamyśle miały zahamować rozprzestrzenianie się wścieklizny wśród lisów, a tym samym zmniejszyć zagrożenie dla ludzi, przyniosły też uboczny skutek: zwiększenie ich populacji, a tym samym zmniejszenie populacji zająca.
Polne zające padają także łupem jastrzębi, ptaków kurowatych, zdziczałych psów i kotów oraz w mniejszym stopniu są łupem kłusowników.
Poza tym zwiększanie areałów monokultur w rolnictwie wraz z zanikiem tradycyjnego rolnictwa ekstensywnego oraz likwidacja remiz śródpolnych i miedz (zbyt jednolita baza żerowa niedostarczająca minerałów i witamin w odpowiednich proporcjach oraz brak miejsc schronienia) powoduje osłabienie kondycji zajęcy, a zatem odporności na pasożyty i choroby np. myksomatozę.
Zająca można spotkać na terenie całej Polski. Jest gatunkiem, który przystosował się do życia praktycznie we wszystkich ekosystemach. Spotykany był w Karpatach na wysokości ok. 1500 m n.p.m., oraz na terenach nizinnych, tj. torfowiska, bagna, obrzeża terenów zurbanizowanych i w parkach. Zdarza się, że zające zasiedlają lasy, choć raczej preferują przybrzeżne części niewielkich kompleksów leśnych, łąki i pola.
Zwierzęta te osiągają długość ciała do ok. 75 cm i wysokość prawie 30 cm, mogą ważyć nawet 5 kg. Ogon zająca, zwany omykiem, ma długość 8-10 cm, jest od góry czarny, a na spodzie biały. Uszy są dłuższe od głowy. Nogi zająca nazywa się skokami, natomiast uszy - słuchami. Łapy są wąskie i twarde, przystosowane do biegania po twardym terenie. Tylne nogi są znacznie dłuższe od przednich. Futro (turzyca) ma szarobrązowy kolor - upodabniający go do podłoża - ubarwienie ochronne. W zimie futro staje się jaśniejsze i gęstsze niż w lecie.
Zające żywią się roślinami, zarówno dzikimi trawami, jaki i roślinami uprawnymi. Zazwyczaj żerują rankiem i wieczorami. W ciągu dnia ukrywają się w kotlinach, w których leżąc zwracają głowę w tym kierunku, skąd wieje wiatr, próbując wszystkimi zmysłami uchwycić pierwsze oznaki niebezpieczeństwa.
Są samotnikami - poza okresem zalotów (tzw. parkotów) - i przywiązują się do miejsca urodzenia. Zwierzęta te mają nadzwyczaj dobry słuch i raczej słaby wzrok. Mimo iż przebywają na suchych terenach, nie unikają wody. Potrafią przepłynąć rzekę wpław, przejść po lodzie lub przeskoczyć przeszkodę. Długość życia zająca to nawet 13 lat, dożywa jednak do 5 lat z powodu drapieżników.
Programy aktywnej ochrony zająca prowadzone są w Polsce w kilku Ośrodkach Hodowli Zwierzyny Lasów Państwowych. Najczęściej opierają się one na wzmożonej redukcji drapieżników i osiedlaniu zajęcy z hodowli prowadzonej przez nadleśnictwo Świebodzin. Znaczenie tego nadleśnictwa dla restytucji zajęcy i kuropatw w kraju jest ogromne.
W 2003 r. zaczęto tam na wielką skalę zagrodową hodowlę zajęcy. Głównym założeniem była hodowla w warunkach jak najbardziej przypominających naturalne siedlisko bytowania zajęcy.
Kolejny projekt realizowany jest w Nadleśnictwie Lubartów. Przez okres zimowy zające przebywają w zagrodzie pod opieką służby leśnej oraz weterynarza, a następnie, po nadejściu wiosny, są wypuszczane do łowiska.
Nadleśnictwo prowadzi także zimowe dokarmianie oraz wysiewa na licznych poletkach żerowych populacji lubiane przez zająca mieszanki traw wieloletnich, roślin motylkowych oraz zbóż, dzięki czemu więcej zajęcy będzie przebywać na terenach tego nadleśnictwa.
Prowadzone od kilku lat na terenie Nadleśnictwa Lubartów wsiedlenia, połączone z działaniami wspierającymi, dają pozytywne rezultaty - liczebność zajęcy na tych terenach stopniowo wzrasta. Nie wiadomo jednak, czy jest szansa, aby odtworzyć dawny stan populacji tych zwierząt w Polsce. Naukowcy mają taką nadzieję…
Oprac. Aleksandra Szymańska
Źródła:
- Gazeta Wyborcza z 27 listopada 2014
- M. Panek, Znaczenie zwierzyny polnej dla myśliwych - od eksploatacji do ochrony, [w:] „Przegląd Hodowlany”, 2011 nr 11
- Nauka łowiectwu. Cz. 1, Kryzys zwierzyny drobnej i sposoby przeciwdziałania. Cz. 2, Zającowi na ratunek, Warszawa 2007
- Zające i kuropatwy zagrożone! Minister Środowiska proponuje: zakażmy polowań!, [on-line], tekst dostępny w Internecie: www.mos.gov.pl
Podstawowym celem nowoczesnych ogrodów zoologicznych jest ochrona zagrożonych lub wymarłych w naturze populacji wielu gatunków zwierząt. Oczywiście nie wszystkie zwierzęta mieszkające w ZOO podlegają tej kategorii. Wynika to z edukacyjnej i naukowej funkcji tego typu miejsc, jak również z potrzeby utrzymania istniejących już zbiorowości.
