Źródła humanitarnej ochrony zwierząt

Szczegóły

Kategoria: Ochrona środowiska

W ciągu ostatnich kilkudziesięciu latach obserwuje się wzrost zainteresowania społeczeństwa sprawą humanitarnego traktowania zwierząt. Coraz więcej osób żywo reaguje na ewidentne przejawy okrucieństwa wobec tych stworzeń. Dotyczy to zarówno naszych „domowych pupili”, jak i zwierząt gospodarskich, a szczególnie warunków ich utrzymania i uboju. Kontrowersje wywołuje także wykorzystywanie zwierząt do celów naukowych, dydaktycznych i rozrywkowych.

Znęcanie się nad zwierzętami, tak domowymi jak i gospodarskimi, jest niestety nadal spotykanym zjawiskiem. W polskim ustawodawstwie pierwsze regulacje dotyczące humanitarnej ochrony zwierząt pojawiły się już w okresie międzywojennym i zostały ujęte w Rozporządzeniu Prezydenta Rzeczypospolitej z  dnia 22 marca 1928 roku o ochronie zwierząt (Dz.U. z 1932 r., nr 42, poz. 417; zm. Dz.U.  z 1971 r., nr 12, poz. 115). W myśl tego rozporządzenia: Przez znęcanie się nad zwierzętami należało rozumieć:używanie do pracy zwierząt chorych, rannych lub kulawych oraz utrzymywanie ich w stanie wybitnego niechlujstwa, bicie zwierząt po głowie, dolnej części brzucha, dolnych częściach kończyn, bicie zwierząt przedmiotami twardemi i ostremi albo zaopatrzonemi w urządzenia obliczone na sprawienie specjalnego bólu, przeciążanie zwierząt pociągowych i jucznych ładunkami oczywiście nieodpowiadającemi ich sile lub stanowi dróg, albo zmuszanie takich zwierząt do zbyt szybkiego biegu, nieodpowiadającego ich siłom, przewożenie, przenoszenie lub przepędzanie zwierząt w sposób, w pozycji lub w warunkach, powodujących zbędne cierpienia fizyczne, używanie uprzęży, pęt, więzów i.t.p. powodujących ból albo używanie ich w sposób mogący sprawić ból lub uszkodzenie cielesne, - z wyjątkiem, gdy używanie takich przedmiotów jest potrzebne z powodu i w czasie tresury, prowadzonej w interesie publicznym, używanie zwierząt do wszelkiego rodzaju doświadczeń, powodujących śmierć, uszkodzenie cielesne lub ból fizyczny,dokonywanie na zwierzętach operacyjnieodpowiedniemi narzędziami i bez zachowania koniecznej ostrożności i oględności w celu zaoszczędzenia im zbytniego bólu, złośliwe straszenie i drażnienie zwierząt, wszelkie w ogóle zadawanie zwierzętom cierpień bez odpowiednio ważnej i słusznej potrzeby.

W ciągu ostatnich kilkudziesięciu lat prawne standardy regulujące kwestie właściwego traktowania zwierząt ulegały pewnym modyfikacjom. Rozporządzenie Prezydenta RP zastąpiła ustawa z dnia 21 sierpnia 1997 roku o ochronie zwierząt (Dz.U. nr 111, poz. 724 z dnia 23 września 1997 r.), która humanitarne traktowanie zwierzątujmowała jakotraktowanie uwzględniające potrzeby zwierzęcia i zapewniające mu opiekę i ochronę. Regulowała ona sposób postępowania człowieka nie tylko ze zwierzętami gospodarskimi, ale także wolno żyjącymi oraz wykorzystywanymi do celów widowiskowych, rozrywkowych i innych.Była ona kilkunastokrotnie nowelizowana. Ostatnie zmiany zostały wprowadzone w 2015 roku (Ustawa z dnia 15 stycznia 2015 r. o ochronie zwierząt wykorzystywanych do celów naukowych lub edukacyjnych (Dz. U. z 2015 r. poz. 266).

            Przepisy dotyczące różnych wątków i aspektów postępowania ze zwierzętami są zawarte w licznych aktach normatywnych, m.in.: ustawie „Prawo ochrony środowiska”, z dnia 27 kwietnia 2001 roku (Dz.U.  z 2009 r., nr 151, poz. 1220 ze zm.), w ustawie o ochronie przyrody  z dnia 16 kwietnia 2004 roku (Dz.U. nr 92, poz. 880 z późn. zm.), w prawie łowieckim (Dz.U. 1995 nr 147, poz. 713 z późn. zm.), w ustawach o rybactwie śródlądowym i rybołówstwie (Dz.U. z 2009 r., nr 189, poz. 1471 ze zm., Dz.U.  nr 62, poz. 574 ze zm.), w ustawie o zwierzętach gospodarskich (Dz.U. nr 133, poz. 921 ze zm.) oraz ustawie o czystości i porządku (Dz.U. z 2012 r. poz. 391), a także w szeroko pojętym prawie weterynaryjnym (Dz.U. z 2010 r. nr 112, poz. 744 ze zm., Dz.U. z 2008 r. nr 213, poz. 1342 ze zm.).

W ustawie o ochronie zwierząt uściślono również pojęcia:

• okrutnych metod stosowanych w chowie i hodowli zwierząt - działania lub zaniechania człowieka prowadzące w sposób oczywisty do zmian patologicznych w organizmie zwierzęcia (somatycznych lub psychicznych), zwłaszcza w postaci skutków znoszenia dotkliwego bólu, przymuszania do określonego zachowania się (uległości) głodem, pragnieniem, działaniem prądu elektrycznego (z wyjątkiem używania pastuchów elektrycznych, treserów oraz urządzeń elektrycznych służących do przepędu zwierząt) bądź innymi zabiegami tego rodzaju, w szczególności karmienie i pojenie zwierząt przemocą;
• okrutnego traktowania - wymienione w ustawie przypadki znęcania się nad zwierzętami oraz inne postępowanie właściciela bądź innej osoby, prowadzące do skutków porównywalnych ze skutkami znęcania się;
• przeciążania zwierząt – zmuszanie do nadmiernego wysiłku energetycznego, nieodpowiadającego możliwościom kondycyjnym zwierzęcia ze względu na jego stan fizyczny i zdrowotny;
• rażącego zaniedbania – drastyczne odstępstwo od określonych w ustawie norm postępowania ze zwierzęciem, a w szczególności w zakresie utrzymywania zwierzęcia w stanie zagłodzenia, brudu, nieleczonej choroby, w niewłaściwym pomieszczeniu i nadmiernej ciasnocie,
• szczególnego okrucieństwa – rozumie się przez to przedsiębranie przez sprawcę działań charakteryzujących się drastycznością form i metod, a zwłaszcza działanie w sposób wyszukany lub powolny, obliczony z premedytacją na zwiększenie rozmiaru cierpień i czasu ich trwania;
• właściwych warunków bytowania –zapewnienie zwierzęciu możliwości egzystencji, zgodnie z potrzebami danego gatunku, rasy, płci i wieku.

W myśl ustawy o ochronie zwierząt przez znęcanie się nad zwierzętami należy rozumieć zadawanie albo świadome dopuszczanie do zadawania bólu lub cierpień, takich jak:

• umyślne zranienie lub okaleczenie zwierzęcia;
• używanie do pracy albo w celach sportowych lub rozrywkowych zwierząt chorych, a także zbyt młodych lub starych oraz zmuszanie ich do czynności, których wykonywanie może spowodować ból;
• bicie zwierząt przedmiotami twardymi i ostrymi lub zaopatrzonymi w urządzenia obliczone na sprawianie specjalnego bólu, bicie po głowie, dolnej części brzucha, dolnych częściach kończyn;
• przeciążanie zwierząt pociągowych i jucznych ładunkami w oczywisty sposób nieodpowiadającymi ich sile i kondycji lub stanowi dróg lub zmuszanie takich zwierząt do zbyt szybkiego biegu;
• transport zwierząt, w tym zwierząt hodowlanych, rzeźnych i przewożonych na targowiska, przenoszenie lub przepędzanie zwierząt w sposób powodujący ich zbędne cierpienie i stres;
• dokonywanie na zwierzętach zabiegów i operacji chirurgicznych przez osoby nieposiadające wymaganych uprawnień bądź niezgodnie z zasadami sztuki lekarsko-weterynaryjnej;
• utrzymywanie zwierząt w niewłaściwych warunkach bytowania, w tym utrzymywanie ich w stanie rażącego zaniedbania lub niechlujstwa, bądź wpomieszczeniach albo klatkach uniemożliwiających im zachowanie naturalnej pozycji;
• porzucanie zwierzęcia, a w szczególności psa lub kota, przez właściciela bądź przez inną osobę, pod której opieką zwierzę pozostaje;
• stosowanie okrutnych metod w chowie lub hodowli zwierząt;
• utrzymywanie zwierzęcia bez odpowiedniego pokarmu lub wody przez okres wykraczający poza minimalne potrzeby właściwe dla gatunku;
• wystawianie zwierzęcia domowego lub gospodarskiego na działanie warunków atmosferycznych, które zagrażają jego zdrowiu lub życiu.

W ostatnim okresie kwestia poszanowania praw zwierząt jest obecna w świadomości społecznej, głównie za sprawą kontrowersji związanych z ubojem rytualnym. Odnosi się ona także do takich form ludzkiej aktywności jak myślistwo, łowiectwo, rybołówstwo czy wędkarstwo.

Nadzór nad przestrzeganiem przepisów o ochronie zwierząt sprawuje Inspekcja Weterynaryjna, wspierana przez organizacje społeczne, których statutowym celem działania jest czuwanie nad ich właściwym i traktowaniem.Zgodnie z przepisami, na skutek ewidentnych przejawów znęcania zwierzę może być odebrane właścicielowi lub opiekunowi na podstawie decyzji wójta (burmistrza, prezydenta miasta) i przekazane schronisku dla zwierząt, wybranemu gospodarstwu rolnemu lub ogrodowi zoologicznemu. W przypadkach niecierpiących zwłoki, gdy dalsze pozostawanie zwierzęcia u dotychczasowego właściciela lub opiekuna zagraża jego życiu lub zdrowiu, policjant, strażnik gminny lub upoważniony przedstawiciel organizacji społecznej ma prawo odebrać zwierzę zawiadamiając przy tym odpowiednie organy administracyjne.

W myśl ustawy o ochronie zwierząt kto zabija, uśmierca zwierzę, dokonuje uboju zwierzęcia z naruszeniem przepisów lub znęca się nad nim podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2.Jeżeli sprawca czynu działa ze szczególnym okrucieństwem podlega karze pozbawienia wolności do lat 3.

Niestety, zaostrzenie kar za znęcanie się nad zwierzętami nie przyniosło żadnych rezultatów. Nie zmniejszyła się liczna przestępstw przeciw zwierzętom, a sprawcy bardzo często pozostają bezkarni. Zgodnie ze statystykami MSW za 2014 rok w 2,2 tys. wszczętych postępowaniach przestępstwo stwierdzono tylko w przypadku 1,5 tys. spraw. Zarzuty postawiono 818 sprawcom, z czego prawie dwie trzecie umorzono lub nie stwierdzono znamion czynu zabronionego. Należy przy tym wspomnieć, że dane te nie uwzględniają ogromniej ilości odmów wszczęcia postępowania. Nawet jeśli uda się doprowadzić do postawienia zarzutów i sprawia trafia do sądu, sędzia bardzo często orzeka wyrok w zawieszeniu lub nakłada karę finansową zupełnie nieadekwatną do wagi zarzucanego czynu.

Pierwszą bezwzględną karę pozbawienia wolności za bestialskie znęcanie się nad psem ogłoszono w grudniu 2012 roku. Wyrokiem sądu winowajca został skazany na rok pozbawienia wolności i 10-letni zakaz posiadania zwierząt. Przykre jest jednak to, że trzeba dopuścić się wyjątkowo okrutnego czynu, by sąd podjął decyzję o umieszczeniu oprawcy w więzieniu. Po pięciu latach od znowelizowania ustawy wyraźnie widać, że zaostrzenie kar za znęcanie się nad zwierzętami nie przyniosło spektakularnego efektu. Odzwierciedlają to statystyki Ministerstwa Sprawiedliwości. W 2010 roku, przed nowelizacją ustawy, sądy skazały 570 sprawców przestępstw przeciw zwierzętom, z czego 246 na kary pozbawienia wolności. Kar bezwzględnych, czyli bez zawieszenia, było tylko 36. W 2014 roku skazanych zostało 571 osób, 309 na karę więzienia, z czego bez zawieszenia tylko 32. W związku z tym część organizacji prozwierzęcych opowiada się za dalszym zaostrzeniem sankcji dla osób łamiących prawa zwierząt. Wśród proponowanych zmian wymienia się: zakaz uboju rytualnego, hodowli zwierząt na futra, wykorzystywania dzikich zwierząt w celach rozrywkowych, wprowadzenie powszechnego obowiązku chipowania czy precyzyjne ustalenie definicji psa i kota rasowego, w celu eliminacji nielegalnych hodowli tych zwierząt.

Kwestia właściwego postępowania ze zwierzętami jest ważna z punktu widzenia etycznego, wychowawczego, ekonomicznego i prawnego. Humanitarne traktowanie zwierząt przekłada się na stosunek człowieka do innych istot żywych. Jest związane z moralnością nie tylko jednostek, ale i całych grup społecznych. Brak wrażliwości na cierpienie zwierząt prowadzi do brutalizacji życia i w przyszłości może przenieść się na podobne traktowanie ludzi.

Głęboko zakorzeniony w ludziach antropomorfizm i przeświadczenie, że eksploatacja zwierząt na potrzeby człowieka jest czymś oczywistym, obliguje społeczeństwo do szukania rozwiązań nie tylko na gruncie prawa, lecz również poprzez edukację i kształtowanie postaw moralnych. Potępienie okrutnych metod traktowania zwierząt zarówno przez społeczeństwo, jak i organy prawa może być drogądo rozwiązania tego problemu.

Oprac. Joanna Radziewicz

Literatura:

1. Mroczkowski S. i in.: Prawne aspekty humanitarnej ochrony zwierząt.Przegląd Hodowlany 2015 nr 2, s. 34-36.
2. Sowa A.: Po łapach. Polityka 2016 nr 12, s. 44-45.
3. Ustawa z dnia 21 sierpnia 1997 r. o ochronie zwierząt (Dz.U. 1997 Nr 111 poz. 724)

• Poprzedni artykuł