Jerzyk – wielki miłośnik miast
- Szczegóły
- Kategoria: Ekologia i środowisko
Jerzyk – wielki miłośnik miast
Jerzyk zwyczajny (Apus apus) to niewielki ptak, wyglądem przypominający jaskółkę. Jego ciało jest pokryte czarnymi, a na podgardlu białoszarymi piórami. Wyróżnia się dość charakterystyczną sylwetką - bardzo długimi sierpowato wygiętymi skrzydłami o rozpiętości ponad 40 cm, przy długości ciała wynoszącej zaledwie 18 cm. Ogon tych ptaków jest rozwidlony, natomiast głowa masywna z bardzo krótkim dziobem. Jerzyki są doskonałymi lotnikami, i w zasadzie unikają siadania w miejscu. Robią to tylko na czas składania i wysiadywania jaj, oraz karmienia potomstwa.
Wygląd, siedlisko, pożywienie
Jerzyki to ptaki wędrowne występujące na terenie całej Europy, w Azji i w północnej Afryce. Zimują w południowej Afryce i na Madagaskarze. W Polsce można je spotkać przede wszystkim w miastach. Gniazdują w lasach wschodniej Polski (Puszcza Knyszyńska, Puszcza Białowieska), skalistych partiach Tatr, Gór Bystrzyckich i Karkonoszy. Zajmują również teren Ojcowskiego Parku Narodowego. Jednak ulubionym miejscem zakładania gniazd przez te ptaki są stare kamienice, zabytkowe budowle i bloki z wielkiej płyty.
Długość ciała jerzyków wynosi 18-21 centymetrów, przy rozpiętości skrzydeł dochodzącej do 40 cm. Zdrowy, dorosły osobnik waży 40-50 gramów. Charakterystyczną cechą tych ptaków, wyróżniającą je na tle innych jest budowa nóg. Wszystkie ich palce są skierowane do przodu, przez co nie mogą one chodzić, a jedynie pełzać po ziemi. Posiadają za to zdolność przywierania do pionowych ścian i utrzymywania się na nich nawet podczas niekorzystnych zjawisk pogodowych.
Jerzyki są często mylone z jaskółkami, z którymi wcale nie są spokrewnione. W przeciwieństwie do nich, mają jednolicie czarne ubarwienie (jasne podgardle nie jest widoczne z oddali), w locie często szybują i szybko, głęboko uderzają skrzydłami, nie zginając ich. Jaskółki natomiast mają jasne fragmenty upierzenia, a w locie szybko trzepoczą skrzydłami.
Ptaki zdobywają pokarm w locie, szeroko otwierając dziób. Ich pożywienie stanowią błonkoskrzydłe, drobne chrząszcze, muchówki i małe motyle. Często polują gromadnie, zwykle na dużych wysokościach. Przed deszczem, podobnie jak jaskółki, mogą zniżać lot. Zachowują się tak również w momencie przelotu nad zbiornikami wodnymi, gdy chcą zaspokoić pragnienie. Zbierając pokarm dla piskląt, rodzice gromadzą w podgardlu zbite w bryłkę owady. W przypadku niedostatku pokarmu potrafią pokonać setki kilometrów, aby je zdobyć.
Rozmnażanie i lęgi
Jerzyki to ptaki monogamiczne. Łączą się w pary na całe życie. W momencie straty partnera, osobnik który przetrwał, szuka następnego, po czym razem z nim zakłada nową rodzinę. Niekiedy zdarza się, że poza gniazdem i okresem lęgowym ptaki te w ogóle nie mają ze sobą kontaktu. Dobrane pary zawsze wracają na to samo lęgowisko, więc mogą eksploatować ten sam otwór w dachu lub skrzynkę lęgową nawet przez 15 lat. Kopulują podczas lotu. Dojrzałość płciową osiągają w wieku około trzech lat.
Jerzyki pierwotnie gniazdowały w szczelinach skalnych oraz w dziuplach wysokich drzew. Obecnie, praktycznie cała populacja zamieszkuje osiedla ludzkie, gdzie zakłada gniazda w szczelinach budynków. W niektórych rejonach, jak na przykład w Białowieskim Parku Narodowym, jerzyki składają jaja w dziuplach wysokich drzew, natomiast w Tatrach – w szczelinach skalnych. Zasiedlają też skrzynki lęgowe.
Okres lęgowy u tych ptaków trwa od marca do czerwca. Samica składa 2-3 jaja w około dwudniowych odstępach. Są one wysiadywane są przez okres 19–20 dni przez oboje rodziców. Pisklęta klują się nagie. Niedługo potem pokrywają się szarym puchem. W 2. tygodniu życia otwierają oczy, a po upływie 10 dni na ich skrzydłach i głowie pojawiają się kilkumilimetrowe mieszki piór. Młode opuszczają gniazdo po około 42–45 dniach (w razie niedostatku pokarmu – do 56 dni po wykluciu). Niekiedy z powodu złych warunków atmosferycznych rodzice muszą na jakiś czas opuścić teren gniazdowania. Pozostawione pisklęta potrafią wówczas hibernować. Zdolność tę posiadają również starsze osobniki. W stanie hibernacji mogą trwać bardzo długo - w warunkach laboratoryjnych nawet 7 tygodni. Niestety proces ten spowalnia ich rozwój. Często zdarza się, że młode nie zdążą rozwinąć się na tyle, aby móc podjąć podróż do swoich zimowisk. Zaburzenia w funkcjonowaniu układu nerwowego powodują, że nie są w stanie w stanie skoordynować ruchów skrzydeł, a zarazem tak manewrować lotem, aby ominąć różnego rodzaju przeszkody.
W Polsce jerzyki spotykane są od końca kwietnia do połowy października, jednak przeważnie przylatują w maju i odlatują już w sierpniu. Najdłuższa odnotowana długość życia u zaobrączkowanego osobnika to 21 lat.
Wspaniali lotnicy
Jerzyki większą część życia spędzają w locie. W powietrzu zbierają pożywienie, materiał na gniazdo, piją, kopulują i śpią. Mogą pozostawać w locie bez przerwy przez 2 do 3 lat. Lądują przede wszystkim podczas okresu lęgowego, budując gniazdo i karmiąc pisklęta. Odpoczywają, chwytając się pazurkami pionowej ściany skały lub budynku.
Charakterystyczny jest również ich sposób latania. Jerzyki nie zginają skrzydeł, lecz poruszają bardzo szybko ich całą długością, mogą także przelatywać bardzo długie odcinki lotem szybującym. Obliczono, że dziennie pokonują około 1000 km, z prędkością dochodzącą do 200 km/h, w locie nurkującym.
Zagrożenie i ochrona
Według danych IUCN (status LC – least concern) gatunek ten nie jest zagrożony wyginięciem. Powołując się na dane szacunkowe BirdLife International, europejska populacja liczy 19,1–32,5 mln par lęgowych.
W Polsce jerzyki są objęte ochroną gatunkową ścisłą. Od lat 90. XX wieku obserwuje się stopniowe zmniejszanie liczebności tych ptaków w miastach. Wśród przyczyn wymienia się tu przede wszystkim remonty i prace termomodernizacyjne oraz zastępowanie starych budynków nowymi. Powoduje to utratę ich miejsc lęgowych.
Ochrona jerzyków może polegać na:
- zaniechaniu prowadzenia prac budowlanych i remontowych w sezonie lęgowym, czyli od początku marca do końca sierpnia. W przeciwnym wypadku istnieje ryzyko zniszczenia gniazd i płoszenia piskląt;
- uzyskaniu zgody Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska na rozpoczęcie modernizacji budynków, w których znajdują się siedliska ptaków, w tym jerzyków. Organ ten, po zasięgnięciu opinii eksperta ornitologa, określa termin i warunki wykonywania prac. Ewentualne zniszczenie miejsc gniazdowych skutkuje wprowadzeniem kompensaty przyrodniczej w postaci określonej ilości budek lęgowych;
- rezygnacji ze stosowania i usuwanie niebezpiecznych dla jerzyków materiałów izolacyjnych używanych w stropodachach. Zwłaszcza sypkich i luźnych granulatów.
- zabezpieczaniu w czasie prac termoizolacyjnych budynków dostępu do miejsc gniazdowania;
- rozwieszaniu skrzynek lęgowych o specjalnej konstrukcji (wymiary: 34 × 18 x 20 cm, z owalnym wlotem 6,5 × 3,5 cm umieszczonym na środku wysokości ścianki).
Obowiązkiem każdego świadka łamania powyższych norm jest zgłoszenie zdarzenia w urzędzie miasta lub gminy oraz powiadomienie policji z wnioskiem o ściganie sprawcy zgodnie z art. 127 ust. 2 pkt e ustawy o ochronie przyrody.
Literatura:
- Jerzyk – najszybszy ptak świata? Dokument dostępny w Word Wide Web: http://dinoanimals.pl/zwierzeta/jerzyk-najszybszy-ptak-swiata/
- Kowalczyk K.: Jerzyk - opis, występowanie. Dokument dostępny w Word Wide Web: ekologia.pl
- Kruszewicz A.: Ptaki Polski. Warszawa: MULTICO, 2005.
- Radziszewski M.: Ptaki. Encyklopedia ilustrowana. Olsztyn: Carta Blanca, 2010.
