Fuzarioza w uprawie pszenicy
- Szczegóły
- Kategoria: Wiadomości rolnicze
Fuzarioza w uprawie pszenicy – problem wciąż aktualny
Od wielu lat poruszane są problemy związane z prawidłową ochroną pszenicy przed sprawcą fuzarioz. W 2016 r. rozpoczęto badania w celu uzyskania jak najwięcej informacji o tym patogenie. Dzięki nim uzyskaliśmy wiedzę jak zapobiegać i zwalczać fusarium oraz jakie podejmować decyzje zakupowe.
Fuzarioza zbóż jest zbiorczą nazwą chorób, za które odpowiedzialne są różne gatunki rodzaju Fusarium. Choroba może rozwijać się przez cały okres wegetacji w postaci takich chorób jak: zgorzel siewek, pleśń śniegowa, zgorzel podstawy źdźbła, fuzarioza liści, fuzarioza kłosów; ze zmienną szkodliwością porażając rośliny w kolejnych fazach wzrostu.
Pod względem obniżenia jakości plonów najgroźniejsza jest fuzarioza kłosów. W Polsce, najczęściej za jej występowanie odpowiedzialne były Fusarium culmorum i Fusarium avenaceum. Udział poszczególnych gatunków Fusarium bywa różny w zależności od fazy rozwojowej zbóż oraz od panujących w danym sezonie warunków atmosferycznych.
Fusarium culmorum występuje liczniej w klimacie umiarkowanym niż tropikalnym. Spotykany jest w północnych rejonach Europy. Poraża rośliny z 22 rodzin. Preferuje gleby neutralne i słabo alkaliczne. Często zasiedla użytki zielone, rzadziej grunty leśne bądź szkółki. W Polsce poraża wszystkie gatunki zbóż, kukurydzę, trawy, rośliny bobowate i wiele roślin ozdobnych. Atakuje rośliny zbożowe w ciągu całego sezonu wegetacyjnego. Porażone kłosy charakteryzują się lekkimi przejaśnieniami plew lub całkowitym zamieraniem kłosów. Na powierzchni kłosów w zaawansowanej fazie porażenia pojawiają się pomarańczowe sporodochia oraz różowa grzybnia. Patogen jest silnie toksynotwórczy. Wytwarza w kłosach zbóż różne toksyny, takie jak trichoceny grupy B, deoksyniwalenol (DON) i jego pochodne, niwalenol (NIV) i zearalenon (ZEA).
Fusarium avenaceum jest najpowszechniej na świecie występującym gatunkiem Fusarium. Pojawia się głównie w krajach o klimacie umiarkowanym. Jest polifagiem, czyli patogenem mającym wielu żywicieli. Poraża 160 gatunków roślin z 26 rodzin. W Polsce najczęściej izoluje się go z ziarna zbóż, kłosów, źdźbeł i korzeni zbóż, kolb i łodyg kukurydzy oraz bulw ziemniaka. Uważany jest za słabego patogena w porównaniu z innymi gatunkami fusarium, jednak gdy wystąpi masowo, może powodować duże straty. Początkowo widoczne jest bielenie pojedynczych kłosków w kłosie, później grzybnia przerasta osadkę kłosową, powodując bielenie całych kłosów. Na dojrzewających zbożach porażone kłosy pokrywają się różowym nalotem zarodników konidialnych. Wytwarza szeroką gamę mykotoksyn.
W ostatnich latach obserwuje się także znaczny wzrost znaczenia Fusarium graminearum jako sprawcy fuzariozy kłosów pszenicy. Wiąże się to głównie ze wzrostem średniej temperatury powietrza wiosną i latem oraz powiększaniem upraw kukurydzy.
Regiony Polski najbardziej narażone na porażenie Fusarium to te, w których występują regularne opady deszczu, zwłaszcza w okresie kwitnienia pszenicy, lub te, które charakteryzują się lepszą klasą gleb zdolnych do utrzymywania wilgoci. Wyniki badań dowodzą, że to właśnie warunki meteorologiczne są głównym czynnikiem decydującym o rozprzestrzenianiu i infekcyjności grzybów z rodzaju Fusarium, a w szczególności gatunków wywołujących fuzariozę kłosów. Do znacznego porażenia kłosów dochodzi przy wysokiej wilgotności powietrza, a temperatura kształtuje się powyżej 15oC i utrzymuje się dłużej niż 24h.
Niebezpieczeństwo skażenia ziarna wtórnymi mykotoksynami staje się wysokie, gdy przedplonem dla zbóż jest kukurydza lub uprawia się odmiany wrażliwe na porażenie przez sprawców fuzariozy kłosów.
Patogeny z rodzaju Fusarium przyczyniają się do poważnych ubytków w plonie ziarna oraz do zakłócenia jego jakości wskutek kumulacji mykotoksyn szkodliwych dla ludzi i zwierząt, powodując u nich zatrucia pokarmowe. Mykotoksyny występujące w ziarnie są niezwykle trwałe, nie ulegają rozkładowi na drodze obróbki technologicznej. Objawami świadczącymi o spożyciu zanieczyszczonych produktów są brak łaknienia i wymioty. Zasiedlenie ziarna przez grzyby rodzaju Fusarium może doprowadzić do przekroczenia dopuszczalnych norm zawartości wymienionych mykotoksyn wyznaczonych przez Unię Europejską (Rozporządzenie Komisji (WE) NR 1126/2007 z dnia 28 września 2007 r. i Rozporządzenie Komisji (WE) NR 1881/2006 z dnia 19 grudnia 2006 r.). Występowanie mykotoksyn w zebranym ziarnie może spowodować odmowę zakupu (lub zwrotu) surowca, a w przypadku plantacji nasiennych ich dyskwalifikację.
Zwalczanie fuzariozy kłosów musi być kompleksowe. Należy zacząć od metody agrotechnicznej, w ramach której można sięgnąć po odmiany o podwyższonej odporności w stosunku do tej choroby, można wydłużyć płodozmian z jednoczesnym wprowadzeniem do niego np. roślin wysokobiałkowych, można też skorzystać z orkowego systemu uprawy gleby. Uprawa odmian odpornych na porażenie przez Fusarium byłaby najskuteczniejszym sposobem zapobiegania fuzariozie kłosów. Jest to jednak utrudnione ze względu na niewielką liczbę odmian odpornych na porażenie dostępnych na rynku.
Dobrym rozwiązaniem przy zwalczaniu fuzariozy kłosów jest stosowanie fungicydów zawierających w swym składzie substancje czynne , które mogą działać zapobiegawczo, wyniszczająco interwencyjnie, np. triazole, strobiluryn, imidazole, ftalany i benzimidazole. Do walki z chorobą można użyć środków grzybobójczych. Jednocześnie przy zwalczaniu tej choroby niszczone są też inne grzyby porażające kłosy w tym czasie. Walka z fuzariozą kłosów, zwłaszcza w uprawianych intensywnie zbożach, jest potrzebna i konieczna. Monitoring we wcześniejszych sezonach potwierdza jej powszechność. Poprzez zastosowanie fungicydów ratuje się nie tylko znaczną ilość plonu, lecz także jego jakość.
Oprac. Aleksandra Szymańska
Źródła:
- Korbas, J. Horoszkiewicz-Janka, Zwalczanie fuzariozy kłosów, [w:] „Farmer” 2016 nr 5
- Sawinska i in., Fuzarioza w uprawie pszenicy, Poznań 2017
- Weber, Zagrożenia i sposoby ograniczania chorób fuzaryjnych i mikotoksyn w zbożach i kukurydzy, Puławy 2014
- Zawada, Zdrowy kłos warunkiem uzyskania zdrowego ziarna, [w:] „Wieś Jutra”, 2016 nr 2
