Sytuacja na rynku piwa i chmielu w Polsce i na świecie

Szczegóły

Kategoria: Rolnictwo w Uni Europejskiej

Rynek chmielu

Chmiel i jego produkty przetworzone podlegają regułom rynku światowego, gdzi e decyduje zarówno asortyment odmianowy, jakość surowca, wielkość i wyrównanie partii, cena, jak również strategie handlowe globalnych odbiorców tego surowca. W Polsce i na świecie chmiel ciągle jest zaliczany do produkcji niszowych, wykorzystywanych głównie w przemyśle piwowarskim. Jednak nowoczesne technologie warzenia piwa wymagają coraz mniejszego zaangażowania chmielu, co z kolei przyczynia się do sukcesywnego spadku światowego zużycia tego surowca. Dodatkowo browary chcąc uniezależnić się od zmiennej sytuacji rynkowej w coraz większym stopniu stosują różnego rodzaju granulaty i ekstrakty chmielowe. W rezultacie w wyniku stopniowego spadku światowej konsumpcji chmielu mamy do czynienia z procesem nadprodukcji, co wiąże się z jednoczesnym spadkiem cen. Cierpią na tym także polscy producenci, którzy borykają się nie tylko z problemami rynku wewnętrznego, a więc koniecznością koncentracji podniesienia wydajności produkcji, ale także muszą sprostać rosnącej konkurencji cenowej i jakościowej na arenie międzynarodowej.

W ciągu ostatnich dziesięciu lat światowa produkcja chmielu wykazuje nieznaczną tendencję wzrostową. Dotyczy to przede wszystkim krajów takich jak Stany Zjednoczone i Niemcy, które są największymi producentami tego surowca. Obok dwu wymienionych do czołowej piątki w tym zakresie zaliczają się w kolejności: Chiny, Czechy i Polska. W przypadku większości państw wzrost produkcji zapewniają przede wszystkim rosnące plony, ponieważ w ciągu ostatnich kilkunastu lat powierzchnia uprawy tej rośliny systematycznie maleje. Jest to spowodowane takimi czynnikami jak: postęp hodowlany (odmianowy), możliwości przetwórcze i przechowalnicze produktów chmielowych (granulatów, ekstraktów) oraz zmiany w dawkowaniu alfa-kwasów w procesie wytwarzania piwa.

W Polsce powierzchnia uprawy chmielu wynosi około 2200 ha, a przeciętna produkcja kształtuje się na poziomie 3500 ton, w tym blisko 250 ton zawartych w szyszkach alfa-kwasów. Na terenie naszego kraju obserwuje się proces zmiany proporcji typów użytkowych chmielu. Wyraźny jest trend zmniejszania się powierzchni uprawy odmian aromatycznych na rzecz dynamicznego wzrostu odmian goryczkowych. W latach 2005-2009 ich udział w ogólnej produkcji chmielu wynosił 70 proc., podczas gdy w latach 2000-2004 było to tylko 56 proc.

Liczba gospodarstw produkujących chmiel oraz przeciętna powierzchnia uprawy chmielu przypadająca na 1 gospodarstwo

Źródło: Rynek chmielu w Polsce i na świecie

Zarówno w Polsce jak i w innych krajach, liczących się na rynku chmielu mamy do czynienia ze spadkiem liczby producentów. W 2009 roku w naszym kraju uprawą tej rośliny zajmowało się 1010 gospodarstw, podczas gdy w 1996 roku było ich 1725. Przeciętna powierzchnia zasiewów przypadająca na 1 gospodarstwo zwiększyła się z 1,34 ha w 1996 roku do 2,15 ha w 2009 roku. Pomimo wzrostu nadal jest ona dużo mniejsza niż w liczących się krajach europejskich, gdyż na przykład w Niemczech wynosi ona około 12 ha. Niższa jest też produkcja chmielu przypadająca na jednego dostawcę. W 2009 roku w Polsce wynosiła ona zaledwie 3,7 tony, podczas gdy w Niemczech kształtowała się na poziomie 21,3 ton. Z uwagi na wysokie koszty inwestycyjne organizacji nowych gospodarstw chmielarskich można przypuszczać, że w najbliższym okresie liczba plantatorów chmielu w naszym kraju nie zmieni się lub nawet ulegnie zmniejszeniu. W sytuacji konsolidacji przemysłu piwowarskiego i korporacyjnych wymagań surowcowych, Polska nie może sobie pozwolić na duże rozproszenie odmianowe, zwłaszcza w dobie certyfikacji chmielu i jego produktów. Obecnie tylko trzy odmiany – Lubelski, Marynka i Magnum zajmują około 78 proc. powierzchni. Jest to dość korzystna oferta dla przedsiębiorstw przetwórczych i należy mieć nadzieję, że proces restrukturyzacji, dostosowany do potrzeb odbiorcy będzie trwał nadal.

W latach 2000-2006 ceny skupu chmielu w Polsce były dość ustabilizowane i zamykały się w granicach 10-12 zł/kg szyszek. Rok później na skutek zmniejszenia produkcji tego surowca oraz zwiększenia popytu ze strony przemysłu piwowarskiego ceny osiągnęły rekordowy poziom 48 zł/kg szyszek. O 9 proc. wzrosła też produkcja piwa, a wraz z nią zapotrzebowanie na kwasy alfa. Jednak ze względu na słabe zbiory chmielu w 2006 roku ich produkcja obniżyła się o 32 proc., i stały się one towarem deficytowym, nie tylko na rynku polskim, ale też na całym świecie. Na podstawie danych przedstawionych przez The Barth Report w 2007 roku światowy niedobór kwasów alfa wyniósł 1585 ton. W 2008 roku napięcie na rynku chmielu zdecydowanie osłabło, a światowy deficyt kwasów alfa zmalał do 689 ton. Rok później z uwagi na mniejsze zużycie kwasów do produkcji piwa ceny spadły do 11 zł/kg szyszek, natomiast w 2010 roku zanotowano 7 proc. wzrost cen chmielu.

Ceny chmielu w Polsce i w wybranych krajach w eur/t

Źródło: Rynek chmielu w Polsce i na świecie

Rozpoczęcie produkcji chmielu wymaga zarówno dość wysokich nakładów inwestycyjnych jak i bieżących. W 2005 roku wartość przeciętnej produkcji z 1 ha w Polsce (154 kg/ha), przy średniej cenie skupu 9,18 zł/kg wyniosła 14 137 zł/ha, natomiast w 2009 roku wartości te kształtowały się na poziomie 18 700 zł/ha. Jednak na skutek wzrostu kosztów produkcji w latach 2005-2009 nawet wytwórca osiągający plon w wysokości przeciętnej krajowej, w warunkach cenowych 2009 roku nie mógł liczyć na zysk. Dotychczas o dochodach w dużej mierze decydowały dopłaty unijne, dzięki którym producenci byli w stanie zminimalizować poniesione straty. W przypadku braku dofinansowania zysk może zapewnić wzrost cen, zwiększenie wydajności produkcji oraz obniżenie jej kosztów. Jednak szybka poprawa tych wszystkich parametrów wymaga ścisłej współpracy sektora chmielarskiego, przetwórczego i piwowarskiego.

Do 2009 roku Polska była eksporterem netto chmielu. W latach 2005-2009 dodatnie saldo handlu zagranicznego w ekwiwalencie szyszek chmielowych wynosiło średnio 138 ton. Rok później co prawda zanotowano wzrost w tym zakresie, ale i tak nie udało się pokryć sukcesywnie pogłębiającego się deficytu granulatu chmielowego i ekstraktu. Sytuacja w handlu zagranicznym wskazuje na to, że słabą stroną naszego kraju jest przetwórstwo tego surowca, które nie odpowiada zapotrzebowaniu ze strony browarów. Obecnie w technologii warzenia piwa wykorzystuje się coraz większe ilości ekstraktów i granulatów, których saldo handlowe jest ujemne.

Rynek piwa

Po dynamicznym wzroście światowej produkcji piwa w 2008 roku, nastąpiło niespodziewane załamanie wielkości jego spożycia. Jednak analiza rynku przeprowadzona w 2010 roku wskazuje na ponowną stabilizację w tym zakresie. Systematyczne zwiększenie produkcji następuje przede wszystkim w krajach azjatyckich (zwłaszcza w Chinach), które zaczynają dorównywać dotychczasowym potentatom – Ameryce i Europie. Duży wzrost zanotowano także w Afryce, chociaż jej udział w skali światowej wynosi zaledwie 5 proc. Największym europejskim producentem piwa jest Rosja (około 105 mln hl), która w ostatnich kilku latach wyprzedziła Niemcy (około 104 mln hl).

Na skutek spadku produkcji piwa u czołowych wytwórców, takich jak: Niemcy, Wielka Brytania czy Polska, udział Unii Europejskiej na rynku światowym ciągle maleje. W 2009 roku osiągnął on poziom 21 proc. Niekwestionowanym liderem wśród krajów Unii pozostają Niemcy. Na kolejnych miejscach plasują się Wielka Brytania i Polska. Ich udział w produkcji piwa UE-27 w 2009 roku wyniósł 49 proc. W tym okresie w naszym kraju wyprodukowano 36 mln hl piwa. Dodatnie saldo obrotów wyniosło 1 757 mln hl, eksport – 2 075 mln hl, zaś import - 318 mln hl. W rezultacie spożycie tego napoju kształtowało się na poziomie 34 mln hl.

Z danych Komisji Europejskiej oraz The Barth Report wynika, że w 2009 roku przeciętny stopień nachmielenia piwa na świecie wynosił 4,3 g/hl, co wiązało się z mniejszym wykorzystaniem kwasów alfa w procesie produkcyjnym. W Polsce ich zużycie kształtowało się na poziomie 215-250 ton i było o kilka lub kilkanaście procent niższe w stosunku do produkcji. Niekorzystnym zjawiskiem jest też malejący udział kwasów alfa pochodzących z polskiego chmielu w całkowitym ich zużyciu przez browary. Jest to związane z konkurencyjnością cenową importowanych produktów chmielowych. Duże znaczenie ma także fakt, że decyzje o zakupach surowców używanych do wyrobu piwa są podejmowane głównie w kraju pochodzenia danego koncernu. Sytuację pogarsza fakt, że z nadprodukcja chmielu ma zasięg globalny. Obecnie w skali świata produkuje się około 30-40 proc. więcej kwasów alfa aniżeli wynosi ich konsumpcja.

Także w naszym kraju aktualny poziom produkcji chmielu przewyższa zapotrzebowanie ze strony browarów, aczkolwiek szacuje się, że w przyszłości popyt na ten surowiec ma ulec zwiększeniu. Aby sytuacja uległa poprawie należy zadbać o zdobywanie nowych rynków zbytu, nie tylko poza terytorium Polski, ale także Unii Europejskiej. Obecnie największymi światowymi importerami chmielu i jego produktów są Stany Zjednoczone, Rosja, Chiny i Japonia. Wszystkie te kraje wykazują relatywnie niskie spożycie piwa, a więc duże prawdopodobieństwo rozwoju produkcji w najbliższym okresie. Ważnym partnerem handlowym może być też Ukraina, gdzie roczna konsumpcja piwa wynosi około 62 l/osobę. Zdobycie tych rynków jest niezwykle ważne z punktu widzenia utrzymania obecnego poziomu produkcji chmielu w Polsce.

Oprac. Joanna Radziewicz

Literatura:

1. Zawadzka D.: Rynek chmielu w Polsce i na świecie. Warszawa: IERiGŻ, 2011.
2. Stasiak M.: Światowy rynek piwa w 2011 r. Przemysł Fermentacyjny i Owocowo-Warzywny 2011 nr 3, s. 4.
3. Szydłowska A.: Rynek piwa w Polsce w 2010 r. Przemysł Fermentacyjny i Owocowo-Warzywny 2011 nr 3, s.5.
4. Dwornikiewicz J.: Produkcja chmielu w Polsce – stan aktualny i perspektywy. Wieś Jutra 2010 nr 7/8, s.43-44.

• Poprzedni artykuł