Niezwykłe drzewa świata

Szczegóły
Kategoria: Ekologia i środowisko

Drzewa mogą zaskakiwać swoim kształtem, rozłożystością korony, wysokością czy wiekiem. Niekiedy, aż trudno uwierzyć, że niektóre okazy mogą pamiętać czasy epoki lodowcowej, czy sięgać 40. piętra wieżowca.

Historia ochrony starych drzew w Polsce i na świecie

Unikalne i wyjątkowe drzewa rosnące w różnych częściach świata były otaczane opieką i ochroną już od czasów starożytnych. Początkowo było to związane z wierzeniami i różnego rodzaju przesądami. Niektóre gatunki uważano za święte i traktowano w szczególny sposób. W kulturze europejskiej dużą estymą darzono dęby, które były uznawane na symbol długowieczności, siły i witalności. Z dużym poważeniem odnoszono się także do cyprysów, jesionów, jabłoni i cisów. Niektóre ze starych tradycji zachowały się do dzisiaj, zwłaszcza w kulturze chrześcijańskiej, jak wieszanie kapliczek na przydrożnych drzewach.

Wraz z nastaniem ery nowożytnej aspekty religijne zostały wyparte przez względy społeczne i naukowe. Za prekursora w dziedzinie ochrony drzew uważa się niemieckiego przyrodnika Alexandra von Humboldta. W 1816 toku, w czasie podróży do Ameryki Południowej miał on okazję podziwiać wielkie drzewa zamang, z rodziny mimozowatych. Urzeczony ich potęgą i wielkością, jako pierwszy na świecie, nazwał je „pomnikami przyrody”. Dzięki poważaniu jakim cieszył się naukowiec, określenie to szybko rozprzestrzeniło się na terytorium Europy.

W Polsce, w okresie międzywojennym, nie było podstawy legislacyjnej umożliwiającej przyznawanie statusu pomnika przyrody. Obowiązująca wówczas ustawa o ochronie przyrody z 1934 roku nie przewidywała nadawania takiej nomenklatury usankcjonowanej prawnie. Mimo to wyznaczano i katalogowano wyjątkowo cenne drzewa i krzewy. Do wybuchu II wojny światowej wskazano około 4500 egzemplarzy, które należałoby otoczyć szczególną ochroną.

Status „pomnika przyrody” w naszym kraju po raz pierwszy wprowadziła ustawa o ochronie przyrody z dnia 7 kwietnia 1949 roku, odnosząc się nie tylko do drzew, ale także jaskiń, głazów narzutowych czy źródlisk. W przypadku drzew mianem tym określa się zazwyczaj egzemplarze o okazałych gabarytach, a zwłaszcza o wyróżniającym się obwodzie pnia. Status ten otrzymują również okazy mające szczególne znaczenie historyczne i społeczne, czy charakteryzujące się oryginalnym pokrojem,

W Polsce zdecydowaną większość drzew pomnikowych stanowią dęby i lipy (ponad 60 proc.), w tym głównie dęby szypułkowe i lipy drobnolistne. Jednak trzeba zwrócić uwagę na fakt, że nie wszystkie okazałe drzewa posiadają status pomników przyrody. W sposób szczególny dotyczy to okazów znajdujących się na terenie parków narodowych, które już podlegają ochronie ze względu na teren na jakim występują. Takich drzew jest bardzo wiele, chociażby na terenie Białowieskiego Parku Narodowego, gdzie można naliczyć tysiące potencjalnie pomnikowych dębów, lip, jesionów, świerków i innych gatunków.

Najgrubsze żyjące drzewa świata

Jednym z najważniejszych parametrów dendrologicznych w przypadku drzew jest obwód pnia. Przy dokonywaniu pomiaru wykorzystuje się dwie metody. W pierwszym przypadku za obwód pnia przyjmuje się najmniejszą wartość obwodu, jaką uda się ustalić na odcinku pomiędzy najwyższym punktem gruntu stycznym z pniem, a punktem odległym od niego o 130 cm, mierząc w kierunku równoległym do osi pnia. Drugą metodą jest pomiar na wysokości 130 cm, bez poszukiwania najwęższej części.

Najgrubsze drzewo świata rośnie w Santa Maria del Tule w meksykańskim stanie Oaxaca. Jest to około 1500-letni cypryśnik meksykański (Taxodium mucronatum). Okaz ten zadziwia nie tylko swoim niezwykle potężnym pniem, ale także masą, którą szacuje się na 637 ton. Podobno piękno tego drzewa w 1519 roku docenił sam Ferdynand Cortez, jeden z najsłynniejszych hiszpańskich konkwistadorów. Obwód pnia cypryśnika z Tule wynosi około 44 m  (14 m średnicy). Objętość jego korony to 816,8 m3.

Swoją potęgą urzekają również dwa kalifornijskie mamutowce olbrzymie (Sequoiadendron giganteum) – „Generał Grant” i „Generał Sherman”. Pierwszy z nich rośnie na terenie  Parku Narodowego Kings Canyon w Stanach Zjednoczonych. Obwód jego pnia wynosi około 28 m, a objętość 1320 m3.  Z kolei ”General Sherman” znajduje się w Sequoia National Park w Stanach Zjednoczonych  i posiada najpotężniejszy pień o największej masie drewna. Drzewo to, przy około 84 m wysokości i 8,25 m pierśnicy, ma pień o objętości 1487 m3. W 1978 roku stracił jedną z gałęzi, która miała 45 m długości, średnicę blisko 2 m i była większa niż jakiekolwiek drzewo rosnące na wschód od rzeki Mississippi. Jego system korzeniowy zajmuje powierzchnię przekraczającą 1 hektar, a całe drzewo wraz z korzeniami waży 2030 ton.

W Polsce za najgrubsze drzewo jest uznawana lipa drobnolistna (Tilia cordata Mill.) rosnąca w miejscowości Cielętniki w woj. śląskim. Jej wiek jest szacowany na około 540 lata, ma 24 m wysokości, a obwód pnia wynosi 10,77 m. Niestety przechodzący nad Polską w 2017 roku orkan Ksawery dokonał poważnych uszkodzeń i obecnie stan zdrowotny drzewa jest bardzo zły. Koleje miejsca zajmują platan klonolistny (Platanus x hispanica Mill. ex. Munchh. 'Acerifolia') „Olbrzym” o obwodzie pnia równym 10,66 m znajdujący się w miejscowości Chojna, platan klinolistny, zwany Konstytucyjnym, rosnący w Dobrzycy w województwie wielkopolskim oraz 750-letni dąb szypułkowy (Quercus robur L.) „Chrobry”, który jest jednocześnie trzecim, największym objętościowo drzewem w Europie (90 m3).  Obwód jego pnia wynosi 10,07 m.

* Podawane obwody pnia dotyczą pomiarów wykonywanych w odległości 130 cm (odmierzanej wzdłuż pnia) od najwyższego punktu podłoża stycznego z pniem, w płaszczyźnie prostopadłej do osi pnia w miejscu pomiaru.

Najwyższe żyjące drzewa świata

Najwyższym, współcześnie żyjącym drzewem jest, odkryty kilka lat temu w Redwood National Park, w Kalifornii, okaz sekwoi wieczniezielonej (Sequoia sempervirens) o nazwie „Hyperion”, liczący 115,6 m wysokości.  Rośnie on wraz z kilkoma innymi drzewami tego gatunku, o równie rekordowych rozmiarach - „Heliosem” (114,7 m), „Icarusem” (113,14 m)  i „Gigantem” (112,94 m).

Aby potwierdzić obecny rekord naukowcy wykonali kilka pomiarów za pomocą laserowego dalmierza. Ze względów bezpieczeństwa dokładna lokalizacja najwyższego drzewa na świecie jest owiana  tajemnicą. Nie chciano bowiem, by sekwoja stała się kolejną atrakcją masowo odwiedzaną przez turystów. Jednak dzięki naukowcom, którzy mieli wyjątkową okazję wejścia na Hyperiona, możemy zobaczyć jak wygląda ono w całości. Pełen obraz drzewa powstał poprzez stworzenie mozaiki ze zdjęć pokazujących jego fragmenty. Dostępny jest również film prezentujący wspinaczkę i widok z czubka najwyższego drzewa świata.

W Europie najwyższym drzewem jest obecnie eukaliptus różnobarwny (Eucalyptus diversicolor)  rosnący w Mata Nacional Vale de Canas w Portugalii, o wysokości 75 m. Drugie miejsce, z wysokością 65 m, zajmuje rosnący w Hiszpanii eukaliptus gałkowy (Eucalyptus globulus).

Obecnie najwyższymi drzewami w naszym kraju są daglezje zielone (Pseudotsuga menziesi), rosnące w Beskidzie Śląskim w okolicach Mesznej. Najwyższa ma wysokość 57,3 m. Kolejne mierzą 54,4 m i 54 m. Ich stan zdrowotny określany jest jako zadowalający. 

Najstarsze żyjące drzewa świata

Za najstarsze, nieklonalne drzewo żyjące na Ziemi uważa się sosnę długowieczną (Pinus longaeva) o nazwie „Methuselah” rosnącą w Ancient Bristlecone Pine Forest w kalifornijskich Górach Białych. Jej wiek jest szacowany na około 4800 lat. Oprócz niej, na terenie Stanów Zjednoczonych, rośnie jeszcze kilka innych sosen sędziwych przekraczających 4000 lat. Poważnym wiekiem może poszczycić się również znajdujący się w Chinach miłorząb dwuklapowy (Ginkgo biloba), którego wiek jest określany  na 3400 lat.

Na naszym kontynencie do najstarszych drzew zalicza się cisy (Taxus baccata) – znane są zdrowe okazy przekraczające dwa tysiąclecia. Najstarszy jest, zapewne przeszło 2500-letni, osobnik rosnący obok kościoła w szkockiej miejscowości Fortingall. Wyjątkowo długowieczne są też platany wschodnie (Platanus occidentalis) oraz oliwki (Olea europaea). Wiek tych ostatnich również szacuje się na 2,5–3 tys. lat.

W Polsce najstarszym drzewem jest cis pospolity (Taxus baccata) z Henrykowa Lubańskiego, który liczy około 1270 lat. Jego historia sięga 1423 roku, czyli momentu, w którym król Władysław Jagiełło zabronił wycinania cisów. Prawo wydane przez monarchę mówiło: „Jeśliby kto wszedłszy w las, drzewa, które znajdują się być wielkiej ceny, jako jest cis albo im podobne, porąbał, ten może być przez pana albo dziedzica pojman, a na rąkojemstwo tym, którzy oń prosić będą, ma być dan”. Pień, niegdyś rozdzielający się na 3 strzały, został uszkodzony na początku XX wieku. Straty poczyniły też wichury, które przeszły nad Polską w latach 1988-1989. Obecny obwód cisu z Henrykowa wynosi 150 cm (wcześniej 5 m), a wysokość to około 15 m. W 2016 roku podjęto starania mające na celu poprawę stanu drzewa. Zmieniono stosunki wodne w jego pobliżu, dostarczając wodę prosto do korzeni, usunięto wierzchnią warstwę ziemi zastępując ją specjalnym humusem, poszerzono ogrodzenie by uniknąć zadeptywania gleby wokół drzewa, zabezpieczono przed działalnością gryzoni, a także zbudowano specjalne rusztowanie jako część konstrukcji do utrzymania właściwego klimatu wokół tego okazu.

Wśród drzew liściastych miejsce lidera zajmuje, liczący około 750 lat, dąb Chrobry z Piotrowic. Po dębach najbardziej długowiecznymi drzewami w Polsce są lipy. Wiek najstarszej z nich - rosnącej w Cielętnikach lipy drobnolistnej (Tilia cordata) jest szacowany na około 530 lat. Niewiele mniej, bo około 500 lat, liczy lipa szerokolistna (Tilia platyphyllos) znajdująca się w miejscowości Czarny Potok w woj. małopolskim.

Oprac. Joanna Radziewicz

Literatura:

  1. Zarzycki P.: Leśne rekordy świata. Focus (online) z dnia 05.07.2016
  2. Zaraś-Januszkiewicz E.: Drzewo o najgrubszym pniu. Dokument dostępny w Word Wide Web: http://www.eduscience.pl
  3. Oraczewska A.: Gigantyczni spryciarze", czyli dzięki czemu drzewa odniosły sukces w środowisku? Uniwersytet Śląski w Katowicach. Wydz. Biologii.
  4. Zarzyński, P.: Drzewa Polski : najgrubsze, najstarsze, najsłynniejsze. Wydawnictwo Naukowe PWN: Centrum Informacyjne Lasów Państwowych, 2016.
Submit to FacebookSubmit to Google PlusSubmit to Twitter