Problemy gospodarki odpadami w Polsce

Szczegóły
Kategoria: Ekologia i środowisko

Odpady i związane z nimi zagrożenia stają się coraz poważniejszym problemem w ochronie środowiska. W Polsce obserwuje się wzrost zainteresowania gospodarką odpadami, zarówno w zakresie rozwoju technologii minimalizujących ich ilość, jak i tych związanych z ich unieszkodliwianiem i gospodarczym wykorzystaniem. Duże znaczenie ma także pojawienie się odpowiednich aktów prawnych w tym zakresie oraz programów edukacyjnych dotyczących prawidłowego postępowania z nieczystościami.

 

Główną przyczyną powstawania nadmiernej ilości odpadów jest nieracjonalna gospodarka zasobami. Według danych GUS, obecnie w naszym kraju powstaje około 120 mln Mg odpadów przemysłowych rocznie, z których około 80% jest poddanych odzyskowi, 21,7% unieszkodliwianych (w tym 17,7% składowanych), a 3,4% magazynowanych czasowo. Największą ich ilość notuje się w południowo-zachodniej części kraju.

Zgromadzone na składowiskach odpady w dużym stopniu mogą być wykorzystane jako surowce wtórne, których wartość szacuje się na kilkaset milionów dolarów. 25% tej sumy stanowi węgiel, 35% - cynk, ołów, żelazo i inne metale, a 40% przypada na składniki takie jak: popiół, żużel, odpady skalne, kruszywa i inne. Ponadto na składowiska odprowadza się rocznie około 10 tys. ton odpadów komunalnych stałych i od 10 mln m3 do 15 mln m3 nieczystości płynnych. Niestety, wiele odpadów bytowych i przemysłowych jest nieprawidłowo gromadzonych , a nowoczesnych przedsiębiorstw ciągle brakuje.

Kształtowanie świadomości społecznej

We wprowadzaniu i realizacji właściwie prowadzonej gospodarki odpadami niezwykle ważny jest aspekt socjologiczno-psychologiczny i rola różnych podmiotów i grup społecznych kształtujących go w ramach odpowiedniego systemu. Wśród sektorów realizujących gospodarkę odpadami należy wymienić:

  • Władzę administracyjną i samorządową, która powinna zapewnić: stosowne przepisy, konsekwentną kontrolę, system kar i nagród oraz inicjowanie inwestycji w ochronie środowiska.
  • Producentów, którzy powinni zapewnić: towary nadające się do powtórnego wykorzystania i odzysku, wielokrotne i wtórne użycie opakowań i zastosowanie technologii przyjaznej środowisku.
  • Konsumentów, którzy powinni: wybierać opakowania wielokrotnego użytku, prowadzić selekcję odpadów z gospodarstw domowych i czynnie włączać się do organizowania odzysku surowców.
  • Środki masowego przekazu, które powinny działać w oparciu o rzetelną informację, właściwą wizualizację, promocję produktów ekologicznych oraz odpowiednią motywację do działań na rzecz ochrony środowiska.
  • Organizacje pozarządowe, które powinny szerzyć: ideę zorganizowanej zbiórki odpadów, poszanowania przyrody oraz udzielać informacji o różnego rodzaju stowarzyszeniach i grupach eksperckich.
  • Władze oświatowe, które powinny zająć się edukacją proekologiczną w szkołach, przedszkolach, uczelniach wyższych, a także współpracować z organizacjami ekologicznymi, ośrodkami szkoleniowymi i metodycznymi.
  • Środowisko rodzinne, które wpływa na kształtowanie światopoglądu dziecka, pozwala mu na lepsze zrozumienie problemów środowiska, uczy właściwego użytkowania zasobów narodowych i uświadamia sposoby negatywnego i pozytywnego oddziaływania na nie.

Polityka ekologiczna państwa oraz międzynarodowe zobowiązania Polski powinny zapewnić zrównoważony rozwój i taką eksploatację zasobów, która zaspokoi potrzeby obecnych i przyszłych pokoleń. Ważne jest również kształtowanie stosownych nawyków opartych na przekonaniu, że w przyrodzie nic nie ginie i wszystko czemuś służy. Odpowiednia świadomość ekologiczna i ukształtowana hierarchia wartości prowadzi bowiem do osiągnięcia wyznaczonego celu. W gospodarce odpadami podstawowe znaczenie mają motywacje zdrowotne i ekonomiczne. Niewłaściwe zbieranie, gromadzenie, magazynowanie i składowanie odpadów może stworzyć duże zagrożenie zdrowotne i epidemiologiczne. Z kolei motywy ekonomiczne są bodźcem do minimalizowania ilości i selektywnej zbiórki odpadów, ponieważ ceny za wywóz nieczystości są bardzo wysokie i im jest ich mniej tym mniejsze ponosimy koszty.

Sposoby ograniczenia ilości odpadów

Ograniczenie masy wytwarzanych odpadów do poziomu zapewniającego równowagę surowcową, ekologiczną i sanitarną nie jest możliwe bez daleko idących synchronizacji technologii i sposobu bytowania ludzi z kształtowaniem i funkcjonowaniem ekologicznej struktury na określonym terenie. Działania zmierzające do zmniejszenia ilości powstających i gromadzonych w środowisku odpadów powinny obejmować:

  • recykling surowców odpadowych w miejscu powstawania,
  • recykling surowców odpadowych poza miejscem powstawania,
  • minimalizację produkcji odpadów poprzez zastosowanie nowoczesnych technologii mało- lub bezodpadowych, modyfikację projektowanych wyrobów
  • zastępowanie tradycyjnie stosowanych surowców.

Zastosowanie odpowiednich maszyn i urządzeń jest niewątpliwie działaniem zmierzającym do efektywnego wykorzystania surowców, co jednocześnie wpływa na zmniejszenie ilości odpadów lub umożliwia zastąpienie nimi tradycyjnie stosowanych materiałów. W Polsce opracowano już kilkadziesiąt technologii spożytkowania odpadów przemysłowych jako substytutu części lub całości tworzyw naturalnych. Należą do nich m.in.: technologia odzyskiwania mas celulozowych i kompostu, technologia odzyskiwania licznych substancji chemicznych czy technologia produkcji kruszyw i materiałów budowlanych.

Docelowym systemem pozwalającym na rozwiązanie problemu odpadów produkcyjnych zanieczyszczających środowisko naturalne są technologie mało- i bezodpadowe. Technologia bezodpadowa (TBO) polega na niedopuszczeniu do powstawania odpadów i na pełnym, kompleksowym wykorzystaniu surowca. Wiąże się ona z szeregiem procesów technologicznych, które prowadzą do całkowitego zagospodarowania, a w konsekwencji wyeliminowania zanieczyszczeń bez szkodliwego oddziaływania na środowisko. Bardzo istotny jest tutaj warunek aby odpady nie były odkładane. Wdrażanie TBO ma swoje uzasadnienie ekonomiczne, bowiem pełne wykorzystanie materiałów i co za tym idzie ograniczenie ilości odpadów, umożliwia zwiększenie produkcji i pozwala na ograniczenie importu surowców. W niektórych przypadkach możliwe jest również zmniejszenie zużycia energii elektrycznej, cieplnej czy technologicznej poprzez ograniczenie energochłonnych procesów utylizacji odpadów. Do korzyści wynikających z zastosowania technologii bezodpadowej zalicza się także obniżenie materiałochłonności, zmniejszenie strat w środowisku, często także obniżenie kosztów eksploatacji.

Inną metodą ograniczającą ilość odpadów jest recykling. Jego podstawowym zadaniem jest maksymalizacja ponownego wykorzystania tych samych materiałów, z uwzględnieniem redukcji nakładów na ich przetworzenie. Proces recyklingu przebiega na dwóch obszarach: produkowania dóbr oraz późniejszego powstawania z nich odpadów. Jego założenia zakładają narzucanie stosownych postaw wśród wytwórców, sprzyjających produkcji materiałów jak najbardziej odzyskiwalnych oraz tworzenie odpowiednich zachowań u odbiorców. Recykling odpadów z wyeksploatowanych wyrobów poużytkowych może się odbywać poprzez:

  • ponowne użycie produktu, po dodatkowym procesie uzdatniającym,
  • wtórne wykorzystanie surowca bez zmiany jego składu i stanu do sporządzenia nowych towarów,
  • wykorzystanie surowca wtórnego połączone ze zmianą jego stanu i składu.

Pozyskiwanie odpadów

Wszystkie strumienie odpadów, czyli odpady z gospodarstw domowych, drobnego przemysłu, usług i handlu powinny być zbierane w sposób selektywny. Jest to podstawa nowoczesnych, kompleksowych systemów gospodarki odpadami komunalnymi. Bardzo istotne jest też wydzielenie odpadów szczególnie niebezpiecznych (baterii, akumulatorów, leków), ponieważ zwiększa to możliwość ich wykorzystania i unieszkodliwienia. W selektywnej zbiórce odpadów stosowane są następujące punkty gromadzenia:

  • zbiórka u „źródła”,
  • kontenery ustawione w sąsiedztwie,
  • punkty zbiorcze,
  • rejonowe zbiornice odpadów.

Zbiórka u „źródła” to najbardziej efektywny sposób gromadzenia odpadów na indywidualnych posesjach. Niestety jest to metoda dość droga, ponieważ wymaga dużej liczby pojemników oraz skomplikowanego odbioru i transportu. Wyróżnia się tutaj system dwupojemnikowy, trójpojemnikowy i wielopojemnikowy. W systemie dwupojemnikowym rozdziela się odpady na mokre i suche, zaś w trójpojemnikowym – mokre, suche i bioodpady. W systemie wielopojemnikowym w małych zbiornikach przeznaczonych do składowania jednego rodzaju materiału gromadzi się przewidywane do wyselekcjonowania składniki, przy czy każdy asortyment musi być zbierany oddzielnie.

Kontenery ustawione w sąsiedztwie to najprostszy sposób segregacji śmieci. Polega on na ustawieniu w wybranych punktach miasta, osiedla, wsi odpowiednio oznakowanych kontenerów. Każdy punkt powinien mieć zasięg nie większy niż 200 m i odsługiwać 500-1000 mieszkańców.

Zbiorcze punkty selektywnego gromadzenia to specjalnie wyznaczone miejsca, ogrodzone i nadzorowane, które obsługują duży teren (10-25 tys. gospodarstw domowych) i służą do oddzielnego składowania: przedmiotów wielkogabarytowych, zużytego sprzętu gospodarstwa domowego, odpadów z ogrodów, odpadów budowlanych, szkła, tworzyw sztucznych, tektury, tekstyliów, odpadów chemicznych, złomu żelaznego, złomu metali kolorowych, opakowań po farbach i olejach, odpadów gruntowych, opakowań aerozolowych.

Rejonowe zbiornice odpadów przejściowo gromadzą i uzdatniają, a także sortują surowce wtórne i odpady niebezpieczne. Mogą znajdować się tutaj stanowiska do rozbiórki wyrobów wielkogabarytowych, a także pasy do zagniatania i belowania odpadów.

Korzyści ekonomiczne wynikające z wykorzystania surowców wtórnych

Wykorzystanie odpadów jako surowców wtórnych, oprócz eliminowania zanieczyszczenia środowiska naturalnego, zapewnia też wielorakie efekty gospodarcze w postaci:

  • zwiększenia bazy surowcowej gospodarki narodowej,
  • obniżenia kapitałochłonności i energochłonności pozyskiwania i przetwórstwa surowców,
  • zmniejszenia zużycia materiałów oraz kosztów produkcji.

Intensywny wzrost zużycia surowców pierwotnych powoduje zwiększenie się ilości odpadów nadających się do powtórnego wykorzystania, co paradoksalnie wpływa na obniżenie eksploatacji zasobów. W związku z ciągle rosnącymi potrzebami surowcowymi w sektorze przemysłu i budownictwa, ważne jest aby wykorzystanie odpadów jako surowców wtórnych było jak największe.

Wyniki badań przeprowadzonych zarówno w Polsce, jak i w innych krajach, wykazały, że nakłady inwestycyjne na pozyskanie surowców pierwotnych są znacznie wyższe od nakładów poniesionych w związku z użyciem surowców wtórnych otrzymanych z odpadów produkcyjnych bądź poużytkowych. Pozyskanie i przetwarzanie surowców wtórnych wiąże się także z mniejszym zużyciem energii. Mogą one również zastępować tradycyjne nośniki energetyczne. Na przykład odpady komunale i rolnicze są wykorzystywane do produkcji biogazu czy energii cieplnej. Zastąpienie surowców pierwotnych surowcami wtórnymi powoduje też zmniejszenie zużycia materiałów, wyeliminowanie kosztów wywozu odpadów na składowiska i utrzymania tych składowisk, skrócenie procesu produkcyjnego, zmniejszenie nakładu pracy, a tym samym obniżenie kosztów produkcji wyrobów.

Obowiązujące akty prawne w zakresie gospodarki odpadami

  • Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. o odpadach (Dz.U. 2007 Nr 39, poz.251, z późn. zmianami),
  • Ustawa z dnia 27 kwietnia 2007 r. – Prawo ochrony środowiska (Dz.U. 2008 Nr 25, poz. 150, z późn. zmianami),
  • Ustawa z dnia 11 maja 2001 r. o opakowaniach i odpadach opakowaniowych (Dz.U. Nr 63, poz. 638, z późn. zmianami),
  • Ustawa z dnia 11 maja 2001 r. o obowiązkach przedsiębiorców w zakresie gospodarowania niektórymi odpadami oraz opłacie produktowej i opłacie depozytowej (Dz.U. 2007 Nr 90, poz. 607, z późn. zmianami),
  • Ustawa z dnia 13 września 1996 r. o utrzymaniu czystości i porządku w gminach (Dz.U. 2005 Nr 236, poz. 2008, z późn. zmianami),
  • Ustawa z dnia 20 stycznia 2005 r. o recyklingu pojazdów wycofanych z eksploatacji (Dz.U. Nr 25, poz. 202, z późn. zmianami),
  • Ustawa z 29 lipca 2005 r. o zużytym sprzęcie elektrycznym i elektronicznym (Dz.U. Nr 180, poz. 1495, z późn. zmianami),
  • Ustawa z 10 lipca 2008 r. o odpadach wydobywczych (Dz.U. Nr 138, poz. 865),
  • Ustawa z dnia 24 kwietnia 2009 r. o bateriach i akumulatorach (Dz.U. Nr 79, poz. 666),
  • Ustawa z dnia 4 lutego 1994 r. – Prawo geologiczne i górnicze (Dz.U. 2005 Nr 228, poz. 1947, z późn. zmianami),
  • Ustawa z dnia 29 czerwca 2007 r. o międzynarodowym przemieszczaniu odpadów (Dz.U. Nr 124, poz. 859).

Obowiązujące w Polsce regulacje prawne dotyczące gospodarki odpadami są dostosowane do prawa unijnego.

Oprac. Joanna Radziewicz

Literatura:

  1. Rosik-Dulewska, C.: Podstawy gospodarki odpadami. Wyd. 5 uaktual. Warszawa : Wydaw.Nauk. PWN, 2010.
  2. Łuniewski, A.: Od prymitywnych wysypisk do nowoczesnych zakładów zagospodarowania odpadów. Białystok : "Ekonomia i Środowisko", 2010.
  3. Serzysko A.: Gospodarowanie odpadami w Szwecji – wnioski dla Polski. Odpady i Środowisko 2010 nr 2, s. 14-16.
  4. Kłopotek B.: Nowelizacje ustaw w zakresie gospodarki odpadami. Odpady i Środowisko 2011 nr 3, s. 27-29.
Submit to FacebookSubmit to Google PlusSubmit to Twitter