Rolniczy Magazyn Elektroniczny nr 109

Szczegóły

Kategoria: Wiadomości rolnicze

Coraz więcej mieszkańców miast poszukuje ekologicznych produktów rolnych ze sprawdzonego źródła. Jedną z form bezpośredniej współpracy pomiędzy odbiorcami a producentami żywności jest model Rolnictwa Wspieranego przez Społeczność (RWS), który tworzy dogodne warunki działalności dla drobnych gospodarstw rolnych. Relacja między obiema grupami, zmienia się w osobisty, oparty na zaufaniu kontakt, w którym szacunek i obustronna opieka wypierają logikę rynkową.

Rolnictwo Wspierane przez Społeczność (RWS) to model współpracy drobnych gospodarstw rolnych i konsumentów opartej na bezpośrednim kontakcie i wzajemnym wsparciu obu grup. Chodzi w nim o solidarne inwestowanie w działalność i rozwój lokalnych rodzinnych gospodarstw rolnych i zarazem umożliwienie odbiorcom dostępu do świeżej, zdrowej żywności po przystępnej cenie. W RWS-ie konsumenci płacą rolnikom z góry na początku sezonu ustaloną, na podstawie wspólnie opracowanego budżetu, kwotę. W zamian za to otrzymują dostęp do świeżej żywności, która jest im regularnie dostarczana do miejsca zamieszkania.

Dzięki takiemu rozwiązaniu rolnik zna swój roczny przychód i niezależnie od urodzaju czy wahań cen rynkowych z powodzeniem może prowadzić gospodarstwo. Ponadto, płatności dokonywane wczesną wiosną pozwalają mu na zakup środków niezbędnych do realizacji zaplanowanych przedsięwzięć (np. zakup nasion, maszyn i urządzeń).

Dbałość o rolników, która stanowi sedno modelu RWS nie jest przypadkowa. W latach 2002-2010 liczba gospodarstw rolnych w Polsce spadła o 400 tysięcy. Tego typu inicjatywy mają sprzyjać odwróceniu tendencji spadkowej w zakresie tworzenia i funkcjonowania drobnych gospodarstw rolnych i zastępowania ich przemysłową produkcją żywności. Służą również zachowaniu kulturowej i biologicznej różnorodności polskiej wsi. Wielkie koncerny spożywcze zwykle traktują ziemię jako zasób, który w jak najkrótszym czasie ma przynieść możliwie szybki dochód, co niewątpliwie ma negatywny wpływ na jakość gleby, wód i różnorodność biologiczną. Zupełnie inne podejście mają niewielkie, rodzinne gospodarstwa rolne, które bardzo często traktują ziemię i jej dobra jako wartość, którą należy oddać kolejnym pokoleniom w jak najlepszym stanie. Łącząc uprawę wielu rodzajów roślin z hodowlą zwierząt dbają o zachowanie bioróżnorodności w rolnictwie, a wykorzystując naturalne sposoby i środki ochrony upraw nie ingerują w środowisko naturalne.

RWS daje rolnikom większy komfort produkowania zdrowej żywności, która prosto z pola trafia do konsumentów omijając etap chłodni i plastykowych opakowań. Częste kontakty ułatwiają budowę zaufania. Producenci dbają o wysoką jakość swoich produktów, a odbiorcy otrzymują gwarancję lokalnego pochodzenia oraz walorów zdrowotnych nabywanych artykułów. Niejednokrotnie sami pomagają w wykonywaniu prac gospodarskich. Sprzyja to budowaniu więzi z rolnikami. Stanowi pewną formę relaksu, jak również daje poczucie satysfakcji z własnego wkładu w proces wytwórczy spożywanej przez nich później żywności.

Model Rolnictwa Wspieranego Społecznie został zapoczątkowany w latach 70. XX wieku, w Japonii. W odpowiedzi na falę urbanizacji i pogarszanie się warunków produkcji żywności na wsi, grupa matek nawiązała współpracę z rolnikiem ekologicznym. Po czterech latach współpracy ich kontakt przyjął formę stałej kooperacji opartej na całosezonowych, płatnych z góry, kontraktach. Dzisiaj, grup nazywanych teikei działa tam już ponad 500. Oprócz tego funkcjonuje ponad 650 spółdzielni spożywczych wspierających bezpośrednią współpracę rolników i konsumentów. W latach 80. XX wieku RWS-y zaczęto zakładać również w Stanach Zjednoczonych. Obecnie, większość inicjatyw wspiera małe i rodzinne gospodarstwa. Rozwinęło się tam również wiele form współpracy: począwszy od bardzo elastycznych „abonamentów”, których członkostwo można zawiesić na okres wakacji, a skończywszy na bardzo zaangażowanych grupach, w których godziny przepracowane w polu można wymienić na część udziału w RWS-ie. Czasami stosowane są również różne wysokości opłat zależne od zarobków, oferujące niższe stawki dla rodzin mniej zamożnych. W Nowym Jorku w taki model współpracy zaangażowanych jest około 16 tysięcy konsumentów.

W Europie prekursorzy RWS czerpali inspirację z idei Rudolfa Steinera, który w 1924 roku prowadził kurs „Podstawy wiedzy duchowej dla powodzenia w rolnictwie”, w Kobierzycach koło Wrocławia. Obecnie, we Francji tego typu forma sprzedaży bezpośredniej wspiera ponad tysiąc gospodarstw rolnych dostarczając produkty dla 300 tysięcy odbiorców. W Polsce pierwszy RWS powstał w 2012 roku. Po dwóch latach jego działalność została zawieszona. Obecnie, na zasadach wsparcia społecznego działa oficjalnie 8 gospodarstw rolnych, w tym cztery na Górnym Śląsku.

Mimo, że model RWS pod wieloma względami ułatwia pracę rolnikom i jest przyjazny dla konsumentów, niesie ze sobą również pewne wyzwania i ograniczenia. Odbiorcy płacąc z góry, akceptują sytuację losową w której z różnych przyczyn plony mogą się nie udać, zaś rolnicy w trakcie procesu planowania uwzględniają ich potrzeby, przez cały sezon pozostając z nimi w kontakcie.

Ponieważ producenci decydują się na współpracę z określoną liczbą odbiorców, zbiory każdego rodzaju warzyw powinny wystarczyć do podziału dla wszystkich zainteresowanych. Najlepiej, by paczka składała się z różnorodnych artykułów, w ilości zapewniającej pokrycie zapotrzebowania danego gospodarstwa domowego w ustalonym przez obie strony czasie. Dlatego konieczne jest precyzyjne rozplanowanie upraw, aby każdy klient otrzymał różnorodną mieszankę produktów.

RWS nie opiera się na produkcji jak najtańszej żywności. Mimo, że jego celem jest zapewnienie tańszej niż z innych źródeł żywności, chodzi w nim również o jej jasną i sprawiedliwą wycenę. Wartość wpłaty, którą wspólnie ustalają obie strony ma pokryć koszty utrzymania gospodarstwa, pracy włożonej w uprawę i dowóz żywności. Wysokość składki musi być ustalona przed rozpoczęciem sezonu i zapisana w umowie. Ważne

jest, żeby włączyć konsumentów w proces wyliczania ceny albo jasno przedstawić, z czego

taka cena wynika. Pomoże im to zrozumieć, w co tak naprawdę inwestują.

            Czas i miejsce dostaw odgrywają bardzo ważną rolę w powodzeniu tej formy sprzedaży. Najlepiej, żeby lokalizacja dostaw była dogodna dla obu stron. Istotna jest również koordynacja i współorganizacja pomiędzy poszczególnymi odbiorcami, tak aby zaangażowanie ze strony wszystkich członków RWS-u było uczciwe i wyrównane.

            Sprawne działanie w obrębie RWS nie może się obejść bez jasnej i systematycznej komunikacji pomiędzy zainteresowanymi stronami. Pozwala ona nie tylko na uniknięcie ewentualnych nieporozumień, ale sprzyja budowaniu zaufania i więzi pomiędzy członkami grupy. Rozwiązaniem może być organizacja warsztatów, spotkań czy stworzenie forum dyskusyjnego. Im więcej osób uda się zaangażować w projekt, tym bardziej uczestnicy będą się z nim identyfikować i wyrażą gotowość do wzięcia na siebie odpowiedzialności.

Korzyści dla producentów

• oszczędność czasu i energii przeznaczonej na poszukiwanie odbiorców,
• komfort uzyskania płynności finansowej umożliwiającej wcześniejsze zaplanowanie wydatków związanych z prowadzeniem działalności,
• możliwość uzyskania wyższych dochodów na skutek rezygnacji z pomocy pośredników,
• uniezależnienie od kredytów komercyjnych,
• stały kontakt z odbiorcami pozwala na bezpośrednią reakcję na ich uwagi i potrzeby,
• poznanie potrzeb konsumentów pozwala na lepszą orientację na rynku żywności.

Korzyści dla konsumentów

• gwarancja zakupu świeżej, zdrowej, sezonowej żywności,
• kontrola procesu produkcji (produkt spożywczy przestaje być anonimowy),
• wspieranie lokalnej przedsiębiorczości opartej na zrównoważonych metodach produkcji,
• ustalenie dogodnego terminu odbioru dostaw umożliwiająca dużą oszczędność czasu,
• pogłębienie więzi z lokalną społecznością,
• edukacja w zakresie sposobu produkcji żywności i pracy w gospodarstwie rolnym.

Wyzwania dla rolników

• potrzeba dokładnego planowania swoich upraw oraz zróżnicowanie produkcji rolnej,
• konieczność nawiązania współpracy ze stałą grupą odbiorców,
• prowadzenie zrozumiałej i regularnej komunikacji z odbiorcami na temat stanu upraw i planowanych dostaw,
• organizacja wizyt wolontariackich dla osób, które chcą wziąć udział w pracach gospodarskich,
• podsumowanie i omówienie dotychczasowego przebiegu współpracy oraz ewentualne wyciągnięcie wniosków na przyszłość.

Wyzwania dla konsumentów

• konieczność uiszczenia opłaty (w części lub całości) z góry,
• dbałość o terminowy odbiór zamówionych produktów,
• ryzyko wystąpienia strat w plonach, czyli możliwość otrzymania mniejszych dostaw bez zwrotu poniesionych wcześniej kosztów,
• gotowość na udzielenie pomocy przy wydawaniu warzyw podczas sezonu,
• otwartość na nowe, jeszcze nie znane. produkty w naszej kuchni,
• konieczność akceptacji ograniczeń wynikających z sezonowości zbiorów.

Członkowie RWS-ów to konkretny typ ludzi – świadomych, z dużych miast, dobrze wykształconych. W ostatnim czasie z tego typu usług coraz chętniej korzystają młode matki, które dbają o odpowiednią dietę swojej rodziny, a zwłaszcza dzieci. Tworzą oni wspólnotę ludzi o podobnych zainteresowaniach i światopoglądzie. Konieczność utrzymywania stałych kontaktów sprzyja nawiązywaniu bliższych relacji. Niejednokrotnie, odbiorcy wymieniają się przepisami, doradzają jak właściwie wykorzystać dany produkt. Przygotowane przez rolników paczki pobudzają kreatywność. Z kontentych warzyw trzeba przecież sporządzić smaczne i wartościowe posiłki, a w otrzymanym koszyku nie zawsze znajdują się produkty typowe. Często są to artykuły z którymi odbiorca spotyka się po raz pierwszy.

Rolnictwo Wspierane przez Społeczeństwo to dobre rozwiązanie dla rolników, którzy mogą rozwijać swoje gospodarstwa, a także dla mieszkańców dużych miast, którzy mogą korzystać ze zdrowej żywności pochodzącej ze sprawdzonego źródła.

Oprac. Joanna Radziewicz

Literatura:

1. Maziuk A.: Brokuł z mszycą 0 na zdrowie! Wysokie Obcasy nr 3(862), s. 32-35.
2. Rolnictwo Wspierane przez Społeczność: partnerstwo między rolnikami a konsumentami. Warszawa: Instytut Globalnej Odpowiedzialności, 2014.
3. rws.waw.pl
4. witrynawiejska.org.pl