Nowogródek - rodzinne gniazdo Mickiewiczów

Szczegóły

Kategoria: W polskich dworach, dworkach...

Nowogródek – rodzinne gniazdo Mickiewiczów

Nowogródek to miasto na Białorusi, położone w dorzeczu Niemna na Wyżynie Nowogródzkiej. W I i II Rzeczypospolitej stolica jednego z większych obszarowo województw, do 1945 roku w granicach państwa Polskiego. Dla naszych rodaków to przede wszystkim miejsce dzieciństwa i młodości jednego z najwybitniejszych polskich twórców romantyzmu Adama Mickiewicza oraz zachowanych tam po nim pamiątek. „Ktokolwiek będziesz w Nowogródzkiej stronie…” Podążając śladami wieszcza nie można przeoczyć jego domu rodzinnego, który do dziś stoi niedaleko rynku w Nowogródku.

Zdaje się, że gdy w najdalszym świata zakątku

spotkają się dwa rodacy, jednym z pierwszych pytań,

po zaznajomieniu się, jest zazwyczaj: - A z jakich stron?

Gdy odpowiedź zaś brzmieć będzie: „Z Nowogródzkich”,

wnet usłyszy odpowiadający: - A piękne strony,

mickiewiczowskie, znam, a jakże, lub słyszałem…

(Wieś ilustrowana 1911)

21 marca 1804 r. Mikołaj Mickiewicz (ojciec Adama) ożeniony z Barbarą z Majewskich, kupił od Felicjana Wolskiego plac w Nowogródku. Zamierzał wybudować w tym miejscu dom, ale nie posiadał na ten cel dostatecznej kwoty. Zawarł więc porozumienie z jednym z nowogrodzkich aptekarzy, aby ten zbudował w tym miejscu dom w zamian za kilkuletnią bezpłatną jego dzierżawę. Panowie doszli w tej kwestii do porozumienia i w ciągu trzech lat powstał parterowy dworek usytuowany na niewielkim wzniesieniu, murowany, siedmioosiowy, postawiony na planie prostokąta, pokryty wysokim, czterospadowym dachem. Przed elewacją frontową zbudowano ganek ozdobiony dwoma kolumnami. Zamieszkali w nim Mickiewiczowie z pięcioma synami: Franciszkiem, Adamem (wieszcz miał wówczas około 8 lat), Aleksandrem, Jerzym i Antonim. Trzeba zaznaczyć, że Adam Mickiewicz nie urodził się w Nowogródku, ale w Zaosiu - folwarku, który odziedziczył po swym stryju jego ojciec i ciotka. Miejsce to na zawsze pozostało „krajem lat dziecinnych” dla Adama i jego braci, gdyż spędzali tutaj jako dzieci niemal wszystkie wakacje, a i później często odwiedzali swoją ciotkę i jej męża. W Nowogródku natomiast został ochrzczony i spędził dzieciństwo oraz szkolne lata.

Dworek w Nowogródku przeżył wiele zawieruch dziejowych, a i sama jego historia jest wyjątkowo burzliwa. Mikołaja Mickiewicza nachodzili wierzyciele, żądając spłaty długów. Procesował się on z różnymi kupcami, do tego doszły problemy osobiste - śmierć najmłodszego syna Antoniego. Po śmierci Mikołaja w 1812 r. dwór przejął jeden z wierzycieli, a Barbara Mickiewiczowa z synami przeprowadziła się do drewnianej oficyny. Adam opuścił Nowogródek w 1815 r. i wyjechał na studia do Wilna.

Sytuacja finansowa rodziny w tym czasie była bardzo zła. Na gospodarstwie został najstarszy syn Franciszek, który nie był w stanie spłacić długów nieżyjącego już ojca, a po swym udziale w powstaniu listopadowym został przez władze carskie pozbawiony resztek majątku. W 1838 r. ogłoszono licytację majątku, który nabył, za 2285 rubli, adwokat Juljan Bijołt. Nowy właściciel nie zamieszkał tam jednak, przeprowadził remont budynku i oddawał go w dzierżawę. Warto dodać, że jednym z dzierżawców dworku był Julian Korsak, który zaprzyjaźnił się z Adamem Mickiewiczem podczas studiów w Wilnie.

W 1858 r. brat Adama, Aleksander, próbował odkupić rodzinną posiadłość od Juliana Bijołta, ale cena była zbyt wysoka. Zdarzenie to miało miejsce w trzy lata po śmierci wieszcza. Po Korsaku dworek dzierżawiła rodzina Markiewiczów, która w 1861 r. gościła syna Adama Mickiewicza, Władysława - chcącego poznać rodzinne miasto ojca.

W 1881 r. dom rodzinny Mickiewicza spłonął. Z ruin podniósł go ówczesny właściciel dworu Antoni Dąbrowski, odbudowując go z dokładnym odtworzeniem jego oryginalnych pomieszczeń. Wzniósł także murowaną oficynę w miejsce spalonej, drewnianej. Dąbrowski, podobnie jak wcześniejszy właściciel posiadłości Bijołt, nie mieszkał tutaj, dworek był dzierżawiony. W tym czasie zamieszkiwali go powiatowi marszałkowie szlachty rosyjskiej. W 1913 r. dzierżawcą została Maria Wierzbowska, właścicielka majątku Feliksowo. Podczas I wojny światowej oraz tuż po niej, nowogródzki dwór zajmowali dowódcy różnych wojsk.

W 1922 r. syn Adama Mickiewicza, Władysław, ponownie odwiedził Nowogródek i mieszkał kilka dni w domu swoich dziadków. Postanowił wówczas, że postara się utworzyć w dworze Muzeum ku pamięci swej rodziny. Jego organizacja trwała bardzo długo, bowiem oficjalne otwarcie Muzeum nastąpiło we wrześniu 1938 r., po przeprowadzeniu remontu i odpowiedniej adaptacji.

Niestety, wkrótce wybuchła wojna i wszystkie zgromadzone pamiątki oraz odnowiony budynek zostały zniszczone przez Niemców w 1941 r. Dwór podniesiono z ruin dopiero w 1955 r. i ponownie urządzono w nim „skromne” muzeum. Na mickiewiczowską ekspozycję przeznaczono zaledwie dwie salki. W latach 1989-1990 przeprowadzono gruntowy remont obiektu, nadając mu pierwotny kształt. Wybudowano też nową oficynę, w której urządzono salon poetycko-muzyczny, zrekonstruowano lamus, altanę i studnię z kołowrotem.  W 1992 r. otwarto muzeum z prawdziwego zdarzenia.

Wnętrzom Domu-Muzeum Adama Mickiewicza - bo tak je nazwano - nadano charakter szlacheckiego dworu z przełomu XVIII-XIX wieku. Znajdują się tu liczne eksponaty z epoki Mickiewicza, pamiątki po wieszczu, rękopisy kaligrafii, świadectwo ukończenia szkoły dominikanów i wiele innych. Każdego roku miejsce to odwiedzane jest przez rzesze turystów z całego świata, chcących oglądać zgromadzone po naszym Wieszczu pamiątki.

Oprac. Aleksandra Szymańska

Źródła:

• Łopalewski, Między Niemnem a Dźwiną. Ziemia Wileńska i Nowogródzka, Warszawa 2009
• Mickiewicz, Świteź. Ballady i Romanse (fragm.), Warszawa 2009
• i J. Samusikowie, Dwory i pałace na Kresach Wschodnich: między Niemnem a Bugiem, Białystok 2012
• Slizień, U kolebki wieszcza, [w:] „Wieś Ilustrowana”, 1911 nr 9
• radzima.org