OŚWIATA ROLNICZA W POLSCE – DAWNIEJ I DZIŚ

Szczegóły

Kategoria: Wiadomości rolnicze

Oświata rolnicza w Polsce to ponad 400 lat tradycji. Jej formy oraz treści przekazywane rolnikom zarówno wtedy jak i dziś były dostosowane do aktualnych oczekiwań rolników i potrzeb wsi polskiej. Mimo pojawiających się głosów o słabej kondycji tego kierunku edukacji, szkoły rolnicze w kraju istnieją i wciąż powstają nowe.

Oświata rolnicza to inaczej podnoszenie kwalifikacji ludności rolniczej i jej przygotowanie do udziału w życiu społeczno - gospodarczym wsi, realizowane przez system szkolnictwa rolnego oraz formy pozaszkolne (m.in. doradztwo rolnicze, piśmiennictwo).W każdym okresie historycznym rozwój narodu warunkowany był poziomem wykształcenia i świadomości ludzi. Rozumiano tę prostą zależność już w pierwszym okresie naszych dziejów, kiedy to zadania edukacyjne realizowane były na dworach królewskich i książęcych.

Od XI do XVII powstało w Polsce 4000 szkół parafialnych

Genezy kształcenia rolniczego należy doszukiwać się w XVIII w., kiedy to Józef i Kazimierz Czartoryscy założyli szkołę dla ekonomów i administratorów. Pod koniec XVIII w. szerokie działania na rzecz stworzenia oświaty rolniczej w Polsce można zauważyć też w pracach Komisji Edukacji Narodowej, która wprowadziła projekt uczenia rolnictwa we wszystkich typach szkół. Projekt nie wszędzie został wdrożony ze względu na brak przygotowanych kadr.Na przełomie XI/XII wieku powstawały pierwsze szkoły przy kościołach katedralnych, gdzie nauczycielami byli zakonnicy. Do końca XVII wieku szkoły parafialne były jedynymi placówkami oświatowo-wychowawczym w środowiskach wiejskich, które przekazywały wiedzę agrarną.

Okres rozbiorów znacznie opóźnił rozwój oświaty rolniczej w Polsce. Pod koniec XIX wieku pojawiły się w zaborze austriackim i pruskim zorganizowane formy oświaty rolniczej, a na początku XX w. już we wszystkich zaborach nastąpił pewien rozwój szkolnej i pozaszkolnej oświaty rolniczej.

Warto dodać, że pod koniec XIX w. powstała koncepcja założeń organizacyjno-programowych szkoły rolniczej oraz koncepcja modelu ludowej szkoły rolniczej; powstały teoretyczne podstawy działalności przysposobienia rolniczego oraz tworzenia nowoczesnej uczelni rolniczej i systemu oświaty rolniczej. Uzasadniono znaczenie oświaty rolniczej i służby rolnej dla rozwoju rolnictwa, jak też rozumiano jak wielką rolę odgrywa kształcenie praktyczne w procesie wychowania do zawodu rolniczego.

Istotną rolę w rozwoju edukacji rolniczej w Polsce odegrała Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie (SGGW) - uważana za najstarszy i największy ośrodek tego typu w Polsce. Jego początki sięgają 23 września 1816 r., kiedy utworzono Instytut Agronomiczny w miejscowości Marymont (obecnie: Bielany, dzielnica Warszawy).

W ramach Instytutu powstał Rządowy Instytut Weterynarii, a całość w 1840 r. przekształcono w Instytut Gospodarstwa Wiejskiego i Leśnictwa. Próby rusyfikacji polskich szkół doprowadziły ówczesny Instytut na skraj likwidacji, szkoła została przeniesiona najpierw do Puław, a potem do Rosji. Do stolicy Polski wróciła w 1918 r. Wraz z odzyskaniem niepodległości, uczelnia została w 1919 r. upaństwowiona i przemianowana na Szkołę Główną Gospodarstwa Wiejskiego, gdzie problematyką wychowania do pracy w rolnictwie zajmowali się Władysław Grabski i Wiktor Bronikowski. Pierwszymi jej Wydziałami były: Rolniczy i Leśny, od 1921 także Ogrodniczy.

W II Rzeczpospolitej, w obrębie byłego Królestwa Polskiego, było zaledwie 16 szkół rolniczych, a na pozostałych terenach - 17. Znaczący rozwój szkolnictwa rolniczego nastąpił po wejściu w życie, 9 lipca 1920 roku, ustawy o ludowych szkołach rolniczych, która zobowiązała ówczesne Ministerstwo Rolnictwa i Dóbr Publicznych oraz samorząd terytorialny i gospodarczy do stworzenia, w okresie 20 lat, dwóch szkół (jednej męskiej i jednej żeńskiej) w każdym powiecie. Z kolei niezależna uchwała sejmowa stanowiła, że na rzecz oświaty rolniczej ma być przyznanych 245 ośrodków rolnych.

Głównym celem szkół ludowych było przygotowanie rolników do prowadzenia własnego gospodarstwa rolnego oraz kształtowanie świadomości w duchu patriotyzmu. Początkowo szkoły były jedenastomiesięczne, a z czasem półtoraroczne. Program nauki był w nich zsynchronizowany z sezonami prac w gospodarstwie tak, by nauczyć się wiązać teorię z praktyką.

Krzewieniem oświaty na wsi, od 1926 r., zajmowało się także pozaszkolne przysposobienie rolnicze. W 1932 r. ustawą z dnia 11 marca szkoły ludowe 11-miesięczne zostały przekształcone na szkoły przysposobienia rolniczego. Do wybuchu II wojny światowej taka forma nauczania była najbardziej popularna wśród ludności wiejskiej.

W okresie II RP powstawały także Uniwersytety Ludowe (dane Rocznika Gospodarki Towarzystwa Oświaty Rolniczej), w których kształcenie trwało 11 miesięcy. W 1938 r. było ich 15. Inną formą oświaty rolniczej w tym czasie było średnie szkolnictwo rolnicze. W 1939 r. było w Polsce 18 średnich szkół rolniczych, w tym 10 liceów (zaczęły powstawać od 1932 r.) i 8 gimnazjów. Trzeba podkreślić, że najsilniejszą stroną kształcenia rolniczego, zarówno w szkołach niższych jak i średnich, było przygotowanie praktyczne.

Popularyzacją oświaty rolniczej oraz podnoszeniem kultury zajmowały się także w tym okresie organizacje oraz zrzeszenia ziemian i chłopów, jak towarzystwa rolnicze, kółka rolnicze, izby rolnicze.

W latach 1945-1990, pomimo częstych zmian koncepcji oświaty rolniczej, przeważała tendencja jej rozwoju, intensyfikacji oraz różnicowania form. Na system szkolnej oświaty rolniczej składają się obecnie: zasadnicze, średnie i policealne szkoły rolnicze oraz 9 wyższych uczelni rolniczych. Pozaszkolna oświata rolnicza obejmuje: państwowe doradztwo rolnicze (Ośrodki Doradztwa Rolniczego, Instytuty i Stacje Doświadczalne), doradztwo świadczone przez spółdzielczość wiejską i organizacje rolnicze, przysposobienie rolnicze młodzieży oraz upowszechnianie oświaty rolniczej w środkach masowego przekazu.

Obecnie, w Polsce istnieją 52 szkoły rolnicze podległe Ministrowi Rolnictwa i Rozwoju Wsi, które mogą kształcić w zawodach określonych rozporządzeniem Ministra Edukacji Narodowej w sprawie kwalifikacji zawodów szkolnictwa zawodowego, takich jak: cukiernik, jeździec, kucharz, mechanik-operator pojazdów i maszyn rolniczych, ogrodnik, operator maszyn i urządzeń przemysłu spożywczego, piekarz, przetwórca ryb, pszczelarz, rolnik, rybak śródlądowy, wędliniarz, technik agrobiznesu, technik architektury krajobrazu, technik hodowca koni, technik inżynierii środowiska i melioracji, technik mechanizacji rolnictwa i agrotroniki (również: technik mechanizacji rolnictwa - do roku szkolnego 2018/2019), technik ogrodnik, technik przetwórstwa mleczarskiego, technik pszczelarz, technik rolnik, technik rybactwa śródlądowego, technik technologii żywności, technik turystyki wiejskiej, technik urządzeń i systemów energetyki odnawialnej, technik weterynarii, technik żywienia i usług gastronomicznych.

Priorytety szkół rolniczych podlegających Ministerstwu Rolnictwa i Rozwoju Wsi jako ośrodków edukacji rolniczej to:

• modyfikacja kierunków i treści kształcenia, w dostosowaniu do zmieniających się warunków produkcji i życia na wsi;
• unowocześnianie bazy dydaktycznej szkół i placówek rolniczych, poprzez doposażenie w urządzenia, sprzęt i maszyny do produkcji rolniczej i przetwórstwa;
• rozszerzanie i różnicowanie oferty edukacyjnej dla dorosłych mieszkańców wsi, uwzględniającej ich potrzeby i oczekiwania w zakresie podnoszenia kwalifikacji zawodowych;
• upowszechnianie kształcenia modułowego z ukierunkowaniem na zapewnienie indywidualizacji procesu nauczania i zwiększenie elastyczności kształcenia;
• włączanie szkolnictwa rolniczego we współpracę z placówkami i instytucjami oświatowymi, naukowymi, doradztwa rolniczego organizacjami branżowymi i podmiotami gospodarczymi w kraju i za granicą;
• podnoszenie jakości i efektywności kształcenia poprzez tworzenie ośrodków egzaminacyjnych dla egzaminów zawodowych i potwierdzania kwalifikacji nabytych w formie kształcenia ustawicznego.

Przyszłość oświaty rolniczej w Polsce zapowiada się obiecująco, tym bardziej, że w 2018 r. nastąpiło rozszerzenie sieci szkół resortowych o kolejne 5 szkół, które zostały przejęte przez ministra rolnictwa od samorządów powiatowych; a od 1 stycznia 2019 r. nastąpi przejęcie przez MRiRW nowych szkół rolniczych. Poza tym w celu wyrównywania szans edukacyjnych mieszkańców obszarów wiejskich, podnoszenia poziomu i jakości kształcenia młodzieży i dorosłych uczących się w szkołach rolniczych, minister rolnictwa zaplanował w budżecie na 2018 r. dla 52 resortowych szkół rolniczych, kwotę 218 mln 844 tys. zł z przeznaczeniem na działalność edukacyjną, w tym na rozwój bazy dydaktycznej szkół kwotę 7 mln 620 tys. zł.

Oprac. Aleksandra Szymańska

Źródło:

• Grabińska, Zarys rozwoju oświaty rolniczej w Polsce do 1939, [w:] „Szkice Podlaskie” 2004 nr 12
• Przyszłość oświaty rolniczej w Wielkopolsce, tekst dostępny w Internecie: http://www.wir.org.pl/archiwum/aktualne/przyszlosc_oswiaty2013.htm
• Stan oświaty rolniczej w Polsce - Szkoły rolnicze prowadzone przez Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi, 2011, MRiRW – broszura
• Wesołowski, Uwag kilka o stanie oświaty rolniczej, tekst dostępny w Internecie: http://www.wir.org.pl/archiwum/siewca/oswiata_rolnicza.htm
• Wieczorek, Historia szkolnictwa rolniczego w Polsce, skrypt SGGW, Warszawa 1976 s. 17.

• Poprzedni artykuł